Katalog

Ekıp ıkıncı olarak konuya daha genış bır bahş açısından yaklaştı Amerıka'nın anakara sahanlıgı kutuplara yakın olan en lernlerde karadan çok daha uzaklara uzanır ve yaşama elverışlı olarak da ekvatora dogru yaklaştıkça kuçulur Omegın.Dogu Pasıfik'ın kutuplara yakın yerlerınde ve kutup bolgelorındc 15 derecelık enlem alanırun 850 bın kılometre kareyı aşkın bır bolumunu anakara saharüı gı oluşturur Ote yandan, Panama'nın batı kryısında benzer bır kuşak yalnızca bunun beşte bııı kadar bır alanı kaplarnakla bırlıkte, ıçınde uç kat daha fazla salyangoz turunubaıındıııı KısacaM kaıadakı carüüar konusunda aydırüatıcı olabılen savın, kuresel sıstemın açıklanmasına yeterlı olmadıgı go ruluyor yetışen canlı turlennın de o denlı çok oldugu goruşu çok tandır bılınen ve karadakı ekosıstemlerde son deıece geçeılı olan bır goruş Pekı soz konu su goruş acaba denızlerde ne denlı geçerlı' Bu soruya bıı yanıt getırmek amacıyla ekıp once, 10 yü boyunca her ay toplanan venlerden yola çıkarak, 5 derece guney üe 60 derece kuzey enlemlerı arasındakı heı enlem ıçın denız yuzeyının ortalama sıcaklıgını hesapladı Bu sıcaklıkla turlenn çeşıtlılıgı arasında bır kıyaslamaya gıdıldıgınde ekıp onca zamandır bekledıgı sonuca sonunda ulaşmışoldu Bllimadamlan farklı bitkl ve hayvan tüHerinin yeryUzündeki dağılımını buzulların yok olufuna bağhyor Alan ve Rapapoıt kuramlaıını ıafa kaldırdıktan sonra ekıp üçüncü büyük kuramın geçerlıgını sınamaya koyuldu Soz ko nusu kuram yeryuzunun yerbillmsel geçmişine dayanıyordu Dunyamızın kutuplara yakın bolgelerı donem doneın buzul çaglarınm etkısıyle zarar gormuştur Buzulların yogunluk kazandıgı her donemde bu bol geler çıplak kayalık ve buzul alanlara do nuşmustur Bu tur olumsuz etkılerın hep uzagında kalan tropıkal bolgeler ıse çeşıtlı canlı turlennın serpılıp gelışmelerıne olanak tanımıştır Ne var kı tropıkal bolgelerde son 250 mılyon yü ıçınde otekı bolgelere kıyasla çok daha fazla canlı turunun oıtaya çıktıgını beş yıl once kanıtlayan Jablonskı ye bu kuram çok farklı duzeyde bır yok oluş surecınden geçtıklerını ortaya koydu Ikı mılyon yü oncesıne aıt fosülerden elde edılen bulgular Atlantık anakara sahanlıgında yaşayan yu muşakçalann yaklaşık % 30'unun ote yandan Pasıfık tekılerın % 15 ının yeryuzunden sılınmış oldugunu gosterıyor Jablonskı, ' Gorunuşe bakılırsa salyangoz ve aynı aılerun uyesı olan otekı canlüar buzul çaglaıında yaşanan ıklım degışımının şıddetlı et küeı ınden korunmak amacıyla başka yerle re goç edebümeyı başarmışlar ' dıyor Gelgelelım, Atlantık'ın batı kesımındekı troprkal yoreleıde yaşayan carüüann onlerı Kaıayıp Denızı'nden sonıa tıkalıydı Buzlar guneye dogıu yol alıp denızlerın so gumasına neden olunca, bu canlılar da so guga dayanamayıp yok oldu lar Ozellıkle tropü<al yorelenn dışında kalan bolgelerde 5>alyango7 turlerı üe okyanus yuzeyının t>ıcaklıgı arasında belırgın bır üışkı soz konusuydu Ancak guneşten kaynaklanan ışınım kutuplardan ekvatoıa dogru gıdıldıkçe duzenlı bır aı tış gostermedı gınden, vanlan sonuç oldukça kabataslak bır sonuçtu Guneş enerjısı üe ranlı turlennın çeşıtlüıgı arasındakı üışkının belırlenmesı ıçın ekıp denız yuzeyı sıcaklıgının enleme gore buyuk bır sapnıa gosterdıgı bolgelerı saptadı Ardmdan bu yorelerdekı canlı turlennın sayısı yenıden gozden geçırüdı Enerjı gırdısmın beklenenden çok ol dugu yerlerde canlı turlennın de beklenenın ustunde oldugu kesındı Iyı de, enlemler ve ıkı okyanus arasındakı faıklılık nereden kaynaklanıyordu' Bunun yanıü ıçın Valentıne'ın 1973 yüında ortaya attıgı bır go ruşten yola çıkıldı Bu goruşp gore, enerjı gırdısı denız çevrelenndekı kuresel çeşıtlılık sıstemını açüdamaya tek başına yeterlı degıldı Valentıne'a gore, besın sunumunun duzensız oldugu yerlerde çok daha az can lı turu aynı ekosıstemı paylaşabüıyordu İkinci kuramın testi Onca tropıkal deraz salyangozu turu daracık bır alana yayılmış olduguna gore onların balık ıstıfı yıgüdıklanm, ote yandan kutuplara daha yakm olan enlemlerde turlerın daha genış bır alana yayüabüdıklenru duşurrmenız ışten degıl Uç temel kuıam dan ıkıncısı durumun tam tamına boyle ol dugunu one suruyor Adım çevrebılım uzmanj Eduardo Rapoport'tan alan ve on yü once New Mexıcu Unıveısıtesı bılım adamlarından George Stevens taıafından onerılen kurarn, o gun bugunduı tıopıkal bolgelerde neden bu denlı farklı turlenn yaşadıgı konusuna en geçerlı açıklamayı getıren kuram olarak kabul dılıyor Kuramda tropıkal bolgeler her turun kendı mınık alanı ıçınde barındıgı, kozmopolıt bır kent olarak betımlenıyoı Iyı de, bu turler neden daha genış bır alana yayüıp 9 komşularıyla kaynaşmıyorlar Stevens bu soruya yanıt getınrken soz konusu turlenn yaşadıkları yerm sıcaklıgı konusunda çok "ınce eleyıp sık dokuduklaıına", bu yuzden hsıtlı bıı alanda yaşamak zorunda kaldıklarına dıkkat çekıyor Rapaport kuramma gore kutuplara yakın enlemlerdpn ekvatora yakın enlemle re dogru gıdıldıkçp turlenn dagüımında da belırgın bır dpgışım olması gerekıyor Son on yıldır yapılan araştırmalardan elde edılen sonuçlaı bu kuıamın her zaman geçeılı olmadıgını ortaya koyuyoı Ekvatoıa dek uzanan kıyı şeı ıdını ınceleyen Roy ve ekıbı kuramın Karayıp Denızı ne dek geçerlı ol duguna ancak bu noktadan sonra türlerin Cüneş enerjisinin bol Jablonskı ye gore bu durudüştüğü tropikal bölgelerde, mun ıkı sonucu var llk olarak, tarıh gunumuze tanık oldugu hem daha çok canlı hem muz çeşıtlılıgı açüdamaya ye terlı degıl Pasıfık ve Atlan daha çok besin var... tık'te meydana gelen ıklım da pek ınandırıcı gelmedı Eger bu bolgede çevıesel koşullar bu suıe ıçınde soylendıgı gıbı, pek degış medıyse o zaman evrımsel çeşıtlüıgın tek bır kaynaktan ortaya çıkmış olması gerekırdı Oysa kı elde edılen kanıtlar durumun hıç de oyle olmadıgı yonundeydı Jablonskı nın bulgulaıı ıklımde meydana gelen degışımleım çok koıkunç so nuçlaıa yol açtıgını kımı bıtkı tuıleıının yeı yuzunden sılındıgını, kımıleıının ıse daha guçlendıklennı ortaya koyuyordu Bu da, tropıkal bolgelerde koşulların, sanıldıgı gıbı, her zaman denge içinde olmadığuu gosterıyoıdu Son yırmı otuz yıldır yapılan araştır malar Kuzey Amenka'nın dogu kıyısında yaşayan denız ranhlaıının batıya kıyasla degışımlerı çok farklı olmakla bırlıkte, şımdı her ıkısınde tanık olunan turlenn sayüan ve dagılımları hayıet verıcı bır benzerlık taşıyor Ikıncı olarak, turlenn sayılannın bellı bır yok oluş surecının ardm dan yenıden yukselışe geçmesını saglayan bır tur evrımsel dınamıgm" olması gerektıgı Oyle kı yenı canlı turlerı sarıkı heı enlenıde bellı sayıda carüı turu olması gerekıyoımuşçasına o sayıya ulaşüana dek ortaya çıkmayı suıduruyor Değişen iklimler Valentıne'a gore, beslenme koşul larındakı duzensızlık ıkı temel etmenden kaynaklanıyor Bunlardan bın guneş enerjısınde enleme baglı olarak meydana gelen mevsımsel değışımleı, otekı ıse, su çatındakı degışımleıle ılıntılı olan besın sunumundakı mevsımlık faıklılıklaı Bu ıkısı sert laş koşullaı ının ardından gelen ükyaz ve yaz guneşıyle bırlıkte besın ıçerıgı açısından sularda belırgın bır canlüıgın yaşandıgı kutuplaıa yakın enlemlerde enerjı gırdısının neden çok daha etküı oldugunu açıkça ortaya koymaktadır Bol ışıkla bol besının bır aı aya gelmpsıyle ondensolungaçlüarın sayısmda da buyuk bır aı tış gorulrnektedır Rita Urgan Kaynak Now Scıentıst 4 Nısan 1998 595/19 dağılımında çarpın bıı yükselme goruldugune dıkkat çekıyor Çiğnenen kural Dahat.1, Kuzey Aınenka nın Pasıfık kı yısında tam teısı bıı egüım goruluyor ve guneye gıdıldıkçe yayılım alanı da gıderek genışhyor Bır tumn dagüımı onun ısı degışımle rıne ne denlı dayanıklı olduguyla baglantılı degüse o zaman bunda en buyuk payı olan etmen n e d u ' Daha aynntılı bıı ınceleme akıntılar ve su kıtlelen aıasındakı sınırlar gı bı doğal engellerın turlenn dagüımında et kılı oldugunu oı taya koyuyor Yıne de deraz salyangozlarının ekvatoıa yakın enlemlerı yegledıklerı açıkça goruluyor Güneş'in etkileri mi? Hoı uç kuıamın da çurutulmesı uzenne Rosenberg, Jablonski, Roy ve Valentine i ın oluşan fkıp bu kez Guneş'ın ptkıleıı uzeııne odaklandılar Bu ekosısteme goren enerjı ne denlı çok ıse, oıada