Katalog

Dil yeteneği, genlerle mi ilişkili, Tartışma sürüyor: Haakadiroğlu'unun dil yeteneğinin genetik köklerini arama çalışmalannı boş bir uğraş olarak nitelemesine, geçen haftaki sayımızda Yaman Örs'in "somut olguları felsefe değil bilim açıklar" yanıtmdan sonra, Turgut Gürer'in, dille bağlantılı genetik ve diğer çalışmaları ve varılan sonuçları anlatan yaztsını sunuyoruz... Turgut Gurer ergımızın 20 Hazıran 1998 sayısında Tarhşma edıtoro moktup koşesınde yer alan Sayın Vehbi Hacıkadiroğlu nun Konuşma yeteneği ve yerı ler başlıklı mektubunu ılgıyle okudum Mektup, dergımı zm 56? sayısında Konuşma yetenegımızı nasıl kazan dık9 adı dltında ydyınılanan bır yazıyla ılgılıydı Yazı Na ture'm eskı edıtoru John Maddox'ın populer bır yazısı mn kısaltılmış çevırısı nıteügındeydı şımle açıklamak dogı u bu yaklaşımdır ve hatta sosyal etkıleşımın fizyolojı uzermde dogrudan ctkısı oldugu da son on yıl ıçerınnde yapılan aıaş tırmalaıın gosterdıgı gıbı bır gerçek tır Ancak bunlaı Horno Sapıpns ın kendıne ozgu ycteneklerım nasıl ka zandıgım tek başına açıklamakta yı tprîi7 kalmaktadır Insana ozgu yetc neklerm açıklanmasında fızyolojı vc genetıkten yardım alınması anlamsız Sue SovageRumbaugh ve arkadaşlan şempanzelere özel bir iletlfim yönbır ugraş degıl aksınp gprpklılıktır temlnl öğretmeye çalışıyor. Nıtekım dıl ve dil yetenegınuı pvrımı nı dogan bır kuşa, kendı turııne ve başka bır ture aıt kuş gunumuzde antropolojı paleoantropolojı dübılım, arke seslerınden oluşan yapay bır şarkı dınlptıldıguıdc kuş olojı psıkobıyolojı psıkolojı rnolekuleı genetık, norolojı yalnızca kendı rurune aıt olan şarkıyı yapay şarkınuı ıçın gıbı bırçok dısıplının ortak araştırma konusudur den seçerek taklıt edeı (Marler 1991 Maıler arıd Ppters Homo Sapıpns ı dıger rum yaratıklardan ayıran kuş1982) kusuz en onemlı oplhg] dıl ypteneğıdıı Dılın en onemlı Demek kı bazı kuşların kendı ruıleıının se:,lerını unsuru olan konuşma ypterıegı saypsuıdp ınsanoglu ıçsel scçmesıne ve ogrenmesıne yarayan doguştan sahıp oldu bır dunya oluştuıabılu plan yapabüır kendı benlıgının bı gu bır beyın mekaruznıası vaıdır (3) hncınde olabılır ya da gelecege yonelık kararlar verebılır Zebra ıspınoz kuşunun beynuıdekı çekırdekler ve Bugun dunya uzermde 5 000 10 000 ayıı dıl oldugu tah bunlann bırbırlenyle olan baglantısuıdan yaıarlanarak mın edılıyor Buna ragmen çocukların dıl yeteneğını ka şarkı uretme sıstemı oldukça ıyı tanımlanmıştıı Kuşurı zanma SUTPCI turn lısanlarda bırbırlprıyle uyum ıçınde ge gelışme donemındp bu sıstemın bazı bolgelerınuı etkısız lışıı Bu da dıl gelıştııme yetenegımn tum ınsanlann bey hale getırılmesı kuşun şarkısında bazı hatalar yapmasma nrnde doguştan sahıp oldugu benzpr bu bıyolojık yapıya yol açmıştır Oysa yetışkınlık donemuıde yapılan boyle baglı olduguna ışaret eder (1) bır etkı şarkıyı hasar ugratmaz Ayrıca araştırmanlar er kek kanarya gıbı kuşlarda ZENK adı verılen bır gerıın varDilin ortaya çıkışı lıguıı ortaya çıkartmışlardır (Mello Vıcarıo ve CLıyton Dıl ılk olarak nc zaman oıtaya < ıktı' Bu konuyla ıl, 1992) (4) gılı orılarca kuram vardıı Konuşma yctısının nasıl ve ne Bazı smır hucrelerınde bulunan bu gen kuşların /arrıarı ortaya çıktıgını açıkJayabümek ıçın dolaylı yonkendı turlerınm şarkıldrını ogrenrnelprı aşamasmda etkuı tPinler kullanılrnaktddır olan bır gendır Bu gen sayesınde gelpcekte araştırmacı Bırçok memelınuı o/ellıkle prımatlarrn farklı du lar bır kuşun kendı şarkısını oğrenme aşamalarını ortaya rumlarda kullanmak uzeıe kendı lurleıırıe ozgu genış bır koydbıleceklerdır ZENK genı kuşlaıın ogıennıt> yetısınm ses rppertuarı vardıı Bu sesleı bazc n c ırısel bırleşmeye bazı genlere baglı oldugunu gostermektedıı çagrı amanyla ya da bır duşmanın vaıhgını topluluga ha Ayrıca yapılan ıiraştırrnalar kuşların bpyınlenndekı beı vermek amacıyla kullanılır Hayvanlann sesle ügılı ses kontıol mekdnızmalaı ırıın çogunlukla bpyınlprının sol davıanışldrııid bakılaıak ınsanın konuşma dıl yetılerının yarıkurelerınde bulundugunu gosteımıştır tıpkı ınsanlar bıyolojık taııhçesı mc eletıpbılır (?) dakı gıbı beyınlerınde bır asımetıı vaıdıı Gerçı ınsanlaıOınegın kuşlaıın ulduk(,a karmaşık. bır otme bıçımı dakı karmaşık konuşma yetısının evı ımuıde kuş şaıkılaır vardır ve ınsanın sesleı uıetmct)Uiı :,dQltıydn sınırsel menm başlangıç noktası olduguna ınanılmıyor Burada amaç kanızmalarla kuşlarınkı bırbulenncbcnzer kuş şarkılarıyla ınsan seslen arasıntia baglantılar kurarak bır deneyscl araç kullanmakiu Dıl yelprıegını nasıl kazan dıgımızla ılgılı kullanacagımız başka bır aracımız da gu Beyinde nurnıi7de yaşayan msan olmayan pıımatlaıdıı oğrenme D Maddox ne diyordu? Maddox ın bu ya/ıyı yazmaktdkı amar ı 1998 yüında bılım dunyasmda no tur yeralıklerm olabüeregı yonunde kendısıne yoneltılen bır soruyu yanıtlamak ve tahmınlerde bulurırrMktı Maddox bu yazısında kısaca ınsanın Ho nıo Sapıerıs ın dil yetenegınm beynmın asımotrık olarak geüşmesıyle baglantüı oldugunıı genpllıkle dılle ılgılı be ym ışlevlerının sol yankuıedp yer akiıgını ve bu yapılan rnadan çoşıtlı genleıın soıumlu oldugunu ılerı suıuyordu 1998 yılında bu genlerın ortaya çıkartılabılecegını ve yaşayarı dunya nufusları uzermdc bu genlerın çeşıtlüıgme bakılarak dil yetenegımn ne zaman çıktıgını anlayabılme nm mumkun olabüpcpgını soyluyordu Ayrıca dil yetene gının tek bu gene bagldrıamayacak kddar karmaşık bır kavram oldugunu, ancak drtık antropolojı psıkolojı gıbı dısıplınlerın yaru sıra genetik büımının de msanoglunun kulturpl geçmışıru ortaya çıkaıma hayaluıı gprçekleştır rnpye yardımcı olabılecegını soyluyordu Hacıkadiroğlu ne diyor? Sayın Hacıkadıroglu ıse mektubunda Insanoglunun konuşrna ve yazı yazabüme yeteneklerını ne zaman ka zandıgının genetik yoluyla a(,ıklanmdya çalışılmasımn es kı vo başarısız bıı tutkunun yenı bır bıçırrı altında ortaya çıkmasından başka bu anlam taşıdıgı soylerıemez dıyoı dıı Mektııpta ayrıca Sayın Hacıkadıroglu ' Insan Felsefe oi adlı kıtabmda msan konuşmaya fizyolojık yapısmda bııtakırn ozellıkler ya da beyınde bır konuşma meıkezı oldugu ıçın degıl deıdını başka ınsanlara anlatma çaba nndan dolayı oıtaya çıktıgı ıçın başladıgını yazdıgını bp In tıyordu Insanın dtf yeteneğını kazanmasını sosyal etkıle beyaz taçlı mekanizması var Başka sosyal canlılar da var Insan çogunlukla sanıldıgı gıbı dogadakı tek rarılı degıldır Oysa ılkpl duzeyde de olsa genellıkle yal nızca ınsana atfedılen bazı dıl yeteneklerıne çeşıtlı prı mat sınıflan da sahıptır Bu korıuda bııçok farklı deney yapılmi'jtn Oınngın 1967 yılında Stıuhsakeı Veı vet maymunlaıı u/erınde bır denpy yapmıştır (5) Dcnoyın sonucunıla aıa'jlırrnacı bu maymunların farklı tehlıkeleı kaışısında faıklı ^sleı çı kaı tarak grubu uyardıgını saptamıştıı Leopaı ın yakk^tı gına daıı bır ses çıkarttın^nda maymunUr agaçlaıa kaç Farkh kuf türlerinin farkılan (Creenvvalt, 1968) Kdiıaı ya serçe ıspı noı gıbı tuılerm erkek kuşlaıı doksan gun ıçerısmde kendı tuıu nun şaıkısını tamaınen ogrenebılır ve bu su reç ınsanın konuşmayı oQıerımpsınp bpn/pı bıçmıde aşamalar ha lınde gelışıı Aiu .ık yp 59V14