Katalog

"Kaderimse çekerim" ya da bir savunma olarak kader Dr. E. Oryal Taşkın, Doç. Dr. Erol Özmen* Y aşantısındd her ınsanın karşılaştıgı ve aşmakta zorlandıgı ya da aşamadıgı bırçok guçluk ol maktadır Bu guçlukler karşısında gosterılen tepkıler kışrnın zoıluklaıla baş edebılme gucu ıle ılışkılıdır Kımılerı boyle bır durumda kendısının ne gıbı sorumlulugu oldugunu ya da sonucun oluşmasında kendısının nasıl rol oynadıgını araştınrken bazıları da olanlardan butunuyle başkalarını sorumlu tutar Toplumda yaygın gorulen tepküerden bırısı de olup bıtenı "bir Boruıtüunun" olmadıgı kadere bagla maktır Olurrısuz sonuçlanan bır olayda kaşının yaşanılanı olduCju qıbı kabullenmesı ozsaygı ve degerlüık duygusunu yıtırmeden kendısıne eleştırel bır gozle bakabılmesı ıçın bellı bır pıikolojik olgunluk gerekmektedır Kader ıse bagımsız davrandmayan, ınısıyatıf kullanama yan, kendıne guvenemeyen, kendını guçsuz goren, kısacd benlık gucu bellı bır olgunluk duzeyıne ulaşamayan kaşıler ıçın sıgınılacak guzel bır lımandır Sıgınılan bu lımanda ne sorgulama ne degıştırmeye, ne de degışmeye çabalama bulunmaktadır nellıkle olumlu yaşantılarda seçılen kavramdır ve yaşanılanlar bır bunaltı yaratmadıgından daha çok bır odul gıbı algılanır Kdder ıse olumsuz sonuçlanan yaşantüarda gundeme gelmektedır Yaşanılan deneyım hem bır ne dene bağlanmdlı, hem de kışının bunaltısı gıderılmelıdır "Kaderim boyleymış' dıyen kışı, yaşantısındakı kendı soı umluluo^ınu gormemekte olup bıtenden bır başka gucu (tanrı kader) sorumlu tutmaktadır Bu yaklaşım bıraz ıncelendıgınde, kaderın kışının karşılaştığı sorunlar Bastırma durtu anı ıstek duygu vo deneyımleı ıı bılınçdışma ıtüerek orada tutulmasını hedeleyen bır sd vunma duzenegıdır Benlık kadere baglanan ydşantıldi la ılgüı anı ve duyguları bastırmaya, unutmaya çalışır, fa kat butun dıger savunma duzeneklerının temelı olaı bastırma duzeneğı yetersız kaldıgından benlık anı vc duyguları bılınç dışına ıtebılmek ıçın dığeı savunma du zeneklerıru de kullanmak zorunda kalır Yadsımada bonlık kendısı ıçın tehlıke yaratacal' anı ve duyguları yok saymakta ya da gorme mektedır Kader oldrak yorumknan yaşant ve duygular ıle baş edemeyecek olan benlıl bunlan yadsıyarak yoksaymaya ya da gor memeye çalışmaktadır Mantıksallaştırmak Gunluk dılde ' bahane bulma" deyımı ılf açıklanabüen mantıksallaştırmd/neden bul ma savunma duzenegınde benlık acı ve bu naltı veren yaşantıyı mdntıklı ve toplumur onayladıgı bıçımde açıklamaya çabalamak tadır Bu açıklamalar akla yatkın gıbı gorunur fakat kışının kendısını ve çevresıru kandırma sından başka bır şey degıldır Kader dıyerek açıklanmaya çabalanan bır yaşantıda mantıksallaştırmanm kullarulması ıle kışı sorumlulugundan ve onun ortaya çıkarabılecegı duygulardan kurtulmaya çabalar olup bıtenler kışının kendisının dışmdakı başka şeylere baglanır Yaşantı bır yandan bır butunluk ıçınde yenı bır anlam kazanmakta ote yandan da kışı toplumun onay verdıgı bır yolla, kotu yaşantısının sorumlulugunu yaratıcısının onceden belırledıgı yaşantıya malederek varoluş sorumlulugundan kaçmakta ve bunaltısını azaltmaktadır Kullaıulan dıger bır savunma duzeneğı de ofkenın hedefını degıştıren yer degıştırmedır Kışı kaderıne sovup sayarak yaşadıgı kızgınlıgı/ofkeyı kadere boşaltmaktadır Olumsıızluk ıçeren ya da zarar verıcı, kaşıyı zorlayıcı bır deneyımde, kışının olayın sorumlularına karşı (kendısı çevıesı ve yaratıcı) ofkelenmesı beklenen bır durumdur Yaşananlar kader dıye yorumlandıgında kışı butun bu ofkesını olup bıtenden sorumlu olanlara degıl kadere yonelterek onlara yonelttıgmde ortaya çıkabılecegmı varsaydıgı sonuçlarından kurtulmaktadır Sonuç olarak ofkenın hedefı adeta nesnesızleştırılmektedır Kader ve şans bır arada duşunuldugunde kaderın daha fazla dınle ılışkılendırılmesı yaratıcıya du yulan gızlı bu ofkenın ışaretı olabılecegını akla getırmektedır Kotu yaşantıların kaderle ılışküendınlrnp.sınfie kullanılan dıger bır savunma duzeneğı yansıtmadır. Yansıtmada durtu, anı ya da duygular, dışdrıya oktaıılıp, yansıtdıp, dışarıdaymış ya dd dışdndan kendısıne yoneltılıyormuş gıbı algılanır Olup bıtende kışı kendı sorumlulugunu ve olası olarak da ortaya çıkan ofkesını kadere yansıtarak bu duygulardan kurtulmdya çdbdldmaktadır Yaşanılan kotu deneyım her şeyı onceden bılen ve belırleyen yaratıcıya karşı ofke duygusuna yol açacaktır Ancak daha once de belırttıgımız gıbı, bu bunaltıyı azaltmayacak, aksme arttıracakür Bu noktada benlık bu duyguyu yadsıyıp ardından da "bana kaderımın bır oyunu mu bu" dıyerek, kaderın (belkı de bümçdışı Devamı 21. tayfada Kader üzerine çeşitleme lslam dınmın temellerınden bın olan ka dere ınanmak, toplumumuzun yapısına ışleyen ınsanların gunluk yaşantısında onemlı bır yer tutan ve yaşantılannı bıçımlendıren onemlı bır olgudur Kuramsal açıdan bakıldıgında kaderın tartışüacak bırçok yonu olabılır, fakat bu yazıda kaderın gunluk yaşamda nasıl bır ışlev gordugu ırdelenmeye çahşıldcdktır Sozlukler ıncelendıgınde kader kavramırun anla mı, yazgı, alınyazısı, butun canlılar ıçın ydrahcının onceden belırledıgı ve degıştırmenın olası olmadıgı yaşantılar olarak açıklanmaktadır Kader, şans, baht, la baş etmede kullandıgı bır yonteme donuştugu, yanı psıkolojık anlamda bır savunma olarak ışlev gordugu gorulmektedır Iki olası durum Olumsuz bır olay yaşandıgında kışının karşı karşıya kalacağı ıkı olası durum engellenme ve/veya kayıptır Bu engellenme ve/veya kayıp yaşantılarının kışıde ortaya çıkaracagı duygular ardsırıda kızgınlık/ofke, bunaltı ço kuntu, degersızlık, çaresızlık sayüabüır Yaşananlarda kışının kendisının sorumlulugu oldugunda bu duygular daha da katlanılmaz bır boyut almaktddır Kader tam da bu noktada kışının kendı sorumlulugunu yoksaymaya ve ortaya çıkan katlanılmaz duygularla baş etmeye olanak saglamaktadır Ydşanlısı ve onun duygusal sonuçlanyla baş edemeyen kışı yaşantısını başka bır bıçıme donuşturur Karşı karşıya olduklarıru oldugu gıbı kabullenerek ışleyebılecek psıkolojık donanıma sahıp olmayan bır kışı ıçın bu donuşrurme sonuçlara katlanabılmeyı saglayan bır zorunluluktur bır yandan dd Sonuçta oıtada kışının denetleyemedıgı donuşturernedıgı ve teslımıyetçı bır kabullemş ıle yaşanan bır yaşantı kalır Daha aynntılı ıncelendıgınde psıkolojıde tanımldrıan bırçok savunma duzeneğınm ortaklaşa ışlemesı so nucu kader yaşantısmm ortaya çıktıgı gorulur Savunma duzeneklerı, çatışma ve bundltıya karşı psıkolojık den genın korunabılmesı amacıyld benbgın kullanıldıgı bılınçdışı nıtelık taşıyan zıhınsel ışlemlerdır Kaderde kullanılan savunma duzeneklerı arasındd bastırma mantıksallaştırma/neden bulma, yansıtma, yadsıma, yer degıştırme gıbı savunma duzeneklerının bulundugu soylenebılır alınyazısı, yazgı, talih, felek ve mukadderat, bır bınnın karşılıgı ya da eşarıldmlı olarak tarumlanan soz cuklerdır Ancak gunluk dılde bu sozcukler eşanlamh olarak kullanılmdmakta aralarında kuçuk belkı de buyuk farklar bulunmaktadır Ancak hepsrndekı ortak nokta, kışının ıstencı dışında gelışen olayları dnlatmak ya da anlamlandırmak ıçın kullanılıyor olmalandır Ge nel olarak bdkıldıgında şans ve talıh daha çok olumlu yaşantıkrı kader, alınyazısı, felek ve mukadderat ıse olumsuz ydŞ'irıtıları ıfade etmek ıçın kulldnılmaktadır Kullanılan ' şansı yaver gıtmek , 'ınsanda çırkın şansı olacak", 'kaderde bu da varmış", ' kaderı kotu yazılmış' ve kamyon kasalannın arkasmda sıkça gorulen ' kaderimse çekerim gıbı deyırnler de bu faıkı yansıt maktadır Pıyangodan buyuk bır mıktar para kazanan kışı' şanslı bır adam ıken başına bır felaket gelen kışı ıse kaden kotu yazümış bır kışı"dır Kaderim böyleymiş... Yaşamda ıstencın dışında bırçok olayın gelıştıgı yadsınamaz bır gerçektır Bu olaylar, ıyı ya da kotu sonuçlar yaratırlar lnsanlar yaşamdakı belırsızlıgın verdıgı bunaltıdan kurtulabılmek ıçın, kendı ıstençlerı dışın da gelışen bu olaylara bır anlam verme ya da neden bulma çdbası ıçıne gırerler Bu noktada kader ve şans gıbı kavramldr ortaya çıkar Her ıkısınde de kışırun kendısınm dışındakı bır guce gonderme bulunur Şans ge588/4