Katalog

canlık onerrılı faktore bağlı dır llkı bügıran duy gusal bır onem taşıyıp taşımamasıdır Bu baglamda bpyın, ılgı dldnı na gıren konular dahılınde kendıne ozel bır dunya kurar Ve bu dunyada belırleyıcı etken duygulardır Ikmcı fdkior beyne gıren bılyımn daha on cekı bılgılerle bır baglantısınm olup olmamasıdır Bılgısayar aralarında baglantı olan bılgılerı ayrı ayıı de polar, oysa beyın bılgı ler arasmda baglantı kuımak ıçm dıdınır durur Beyın, kısaca yenı bılgılerı daha once varolan bılgılenn agına duşurmek ıçm çaba lar Bu durumda bılgırıın kaydedılmesı, egıtım ve kultur farkına baglı olarak kışıden laşıye farklılık gosterır Beyın, ılerıde kullanma şansı en yuksek olan bılgılerı depolayarak yaşanabılır bır dunya yaratmaya çalışır Co lumbıa Unıversıte sı'den sınırbıhmcı Eric Kandel bu olguyu şoyle açıklıyor ' Gunluk yaşamda karşılaştığımız çerçop bılgıyı yolumuzun uzerınden çekerek dıkkatımızı onemlı olanlar uzerınde yogunlaşhrırız Her şcyı anırnsıyabılmek Tann'nın bır lutfu gıbı unsc de sonuç hıç de ıç açıcı degıldır sleh yaşamırndd ırusanustu bellege sa kışıler tanıdım Bu kışıler, bır olayla üher lurlu ayrıntıyı hatırlarlar Sayılar ve cukleı konusunda harıka bır bellege ııptuler Ancak bunlann pek çogu soyut ?unce konusunda çok buyuk sorunlar ;ar Deneyımleruu fütıeden geçırme yeegmderı yoksun olan bu kışıler olayları anldmlı bır sonuç çıkaramazldr" Speklrumun dığer ucunda Connecıt'td bır fabrıkada ışçı olarak çalışan A 'nın 1953 yılında tıbbı kayıtlara geçen rumu yer alıyor O tarılıte 27 yaşında ın HM şıddetlı sara nobetlerı geçır:ktedır Cerrahlar, faydası olur umuduyH M 'run hıpokampusunu amelıyatla çırtırlar Amelıyat H M 'nın sara nobetlerıı şıddeünı azaltırken, bellegınde varolan gılere zarar vermez Ne var ka H M 'nın lleğı bu tarıhten sonra kayıt yapma yetenegını yıtırır Sabah kahvaltısında ne ye dığını anımsamak bır yana kımse ıle dost luk kuramaz Boston Unıversıtesı araştır macılan 1993 yılında bu vaka ıle ılgılı şunları soyluyordu "Arnelıyatından 40 yıl sonra H M ne yaşını, ne de yaşadıgı yerı bılıyor Gunluk tarıhı bıle soylemekten acız " Hıpokampusu devreden çrkartma nın tek yolu amelıyat degıl Alzheımer da organı yavaş yavaş bozar ve yenı anıların oluşmdsını engeller Normal yaşlanma surecı de bellegın zayıflamasına yol açar Otopsı raporlarına gore 60 ve 70 yaşların da her on yılda bır beyın kutlesının yuzde 5 ıle 10'unu yıtırır Goruntu testlerı de hıpokampus ve frontal koı teksın gıderek fdalıyetmı yıtırdıgını gosteren onemlı teknıklerdır Dolayısıyla gençler yaşlılara oranla bellek testlerınde daha başarılıdırlar Bugun uzmanlar, bellek testlerındekı bu farkın kaygı uyandıracak kadar onemlı olmadıgını kaydedıyor Uzmanlara gore Alzheımer veya damar hastalıkları gıbı ozel bır hastalık soz konusu olmadıkça, yaşlılık duşunuldugu kadar bellege zarar vermez, en kotu ıhtımale gore kayıt ve anımsama hızı duşer ve ufak yanılgılar meydana gehr Ornegın bellek testlerınde yaşlüarın dldıgı ortalama puanlar, yaş ılerledıkçe duşmekle bırhkte bazı seksenlık lerın kole] ogrencılerınden daha yuksek puanlar aldıgı da gorulrnuştur beyın enerjısının bır kısmını yıtırır Daha uzun suren stres durumunda, hormonlar aku asıtının yol açtıgı tahnbat gıbı noronlann arasındakı baglanüyı tahrıp ederek, hıpokampusun kuçulmesıne zemın hazırlaı Rockfelleı Unıversıtesı'nden sınırbılımcı Bruce McEwen bu konuda şunları soylu yoı ' Kısa surelı stres durumunda bu tahnbat duzelebılır Ancak aylaı ve yıllar suren stres, hıpokampdl noronlan duzelmeyecek şekılde bozar" Belleği güçlendirme yolları Pekı, bellegı korumak ıçın ne yap malı? Oncelıkle yeterlı uyku ılk koşuldur Ikıncısı stresı kontrol altına almaktır Beyın, dolaşım sıstemının ınsafına kaldıgı ıçın kalbı yormaydn bu yaşam şeklı de bellegı guçlendırır 1997 yılındd Madrıt'te yapılan bır araştırma, yuksek bellek kapasıtesı ıle sebze, meyve ve lıilı gıdalaıdan oluşan bır beslen Ostrojen, bellegı guçlendıren unsurlann ıçınde en onemlısı Bu hormonun bel legı ne kadar etkıledıgı henuz bılınmıyor, ancak beyın fonksıyonlarını guçlendırdıgı büınen bır geıçek Son yıllarda yapılan araştırmalara gore ostrojen takvıyesı ozellıkle sozel ve gorsel bellegı etkılıyor Dıger çalışmalar ıse ostrojenın Alzheımer hastalıgına yakalanma rıskını azalttıgını gosterıyor Bunun yanısıra nedenı bılınme mekle bırlıkte ostrojen, hıpokampai no ronların gelışımını hızlandırıyor Ne var kı doktorlar, hormonun olumlu etkılermın yanısıra yan etkılerını de goz onunde bulundurrnak zorunda Ote yandan urıutmanın da bazı durumlarda anımsamak kadar onemlı olduğuna dıkkat çeken uzmanlar, bellegı çok fazla zorlamanın da karşısındalaı Reyhan Oksay Newsweek 15 Hazıran 1998 Belleği güçlendlren doğal maddeler, hormonlar ve vitaminler Bitkisel özlü ilaçlann, vltaminlerln ve hormonlann beyln fonkıiyonlannı güçlendlrdiği yolundaki iddialar henüz tartısma asamasında. Ne yazık ki bunlann çok azı belleği olumlu yönde etkllerken, çoğunluğu yarardan çok zarar veriyor. tarzı arasında dogrudan bır ılışkı oldugu nu ortaya çıkarttı Bunun yanısıra spor yapma nm da dola şım sıstemını olumlu yonde etkıledıgı bılı nıyor Bu ara da Batıda moda olan bellegı guçlendırme egzersız lerının ne denlı yararlı oldugu tartış ma konusu Uzmanlar bu egzersızler yardımıyla dıkkatı yo gunlaştırma teknıklerının ogretıldıgıru behrtıyor Ay rıca E vıta . mını veya Gınkgo Bıloba gıbı takvıye ılaçların bellegı kuvvetlendı rıp kuvvetlendırmedıgı konusunda henuz kesın bır kanıt mevcut degıl Clnkgo Blloba: Belleği güçlendlren bitkisel özlü İlaçlann arasında en popülerl. Aynı adlı süs ağacının yapraklannaan elde eailiyor. Beyne gıden oksifen mlktannı arttırıyor ve antloksidan olarak kuılanılıyor. Hafif bunama vakalannda yarar sağladığını gösteren çalışmalar var. Belleği zayıflatan etmenler Anımsama yetenegı, yaş faktorunden bagımsız olarak, hşıden kışıye buyuk farklılık gosterır Gordon'a gore anımsama yetenegı sabıt degıldır, bu yetenegın tam kapdsıte ıle çalışmasını engelleyen nedenler teşhıs edılmelıdır Bu nedenlerın başında yuksek tansıyon, yetersız uyku, aşırı alkol tıroıd bezlerının aşın veya az çalışması, depresyon, endışe ve uyancı eksıkhgı gelır Bellegı zedeleyen dığer bır etmen de aşırı bügı yuklemesıdır "Eskıden duşunmeye zaman ayırdbdıyorduk Şımdı bılgı bombdrdımam altındayız" dıye konuşan Gordon, "Bu bügıler bıze faks, telefon, e rnaıl, kablolu yayınlar ve gazeteler kana lıyla gonderüıyor Bu bılgüerın bıze ulaşma hızı, bızım onldrı ozumseme hızımızdan daha fazla olduğu ıçın pek çogu kayıtlara geçmeden arada kaynayıp gıdıyoı" dıyor Stres dc bellegı olumsuz yonde etkı leyen onemlı bır faktordur Ozellıkle kronık stres dogrudan beynın kımyasal yapısını bozar Koyu bır kahve gıbı stres kısa vadede beynm erıerjısını aıttırır, adrenahn sal gısını teükler Ancak bu "savaş ya da kaç" mekanızması sureklıhk kazanırsa zararh olmaya başlar Stanford Unıversıtesı'nden sınırbılımcı Robert Sapolsky, 30 dahka boyunca sureklı salgılandn stres hormonlannın hıpokampusa glukoz taşıyan molekullerı nakavt etügını soyluyor Dolayısıyla E VltamlnhBu antloksldan kalp hastalıklanm önluyor ve baâışıklık slstemlnl güçlendlrlyor. Son yıllarda yapılan çalışmalar Alzbelmer nastahğının seyrinl yavaslattığını gösteriyor. Ancak sağlıklı bır kifinln belleğlnl nasıl güçlendlrdiği henüz bllInmtyor. DHEA.30 yasından sonra adıenalln hormonu salgısında azalma meydana gellr. DHEA Ile takvlye edllen sıcanlann öğrenme yeteneğınln arttığı gözlendl. Ancak Insanları nasıl etklleceğl henüz blllnmlyor. AspMn:Düzenli ve sürekll olarak kullanılan asplrin ve Ibuprofen glbl antlennamatuvarlann Alzheimer hastalığınm semptomlannı geclktlrdlğl blllnlyor. Bu llaçlar uzun sürell kullanımlarda mide ve bağırsakta tahribatlara yol açıyor; ancak ilaçlann yenl versiyonlannda bu olumsuzluklar gldertHyor. Ostrolen:Menopoz donemindeki kadınlann Alzheimer hastalıgına yakalanma risklnl ortadan kaldırmasının yanısıra beyln fonkslyonlannı da düzenllyor. Son çalışmalar ostrojen takvlyeslnln sözel ve görsel belleği güçlendlrdlğlnl ortaya çıkartıyor. DHA.Ann* sutünde bol mlktarda bulunan bu omega3 yağ asidl, bebeğln zlhlnsel geUsimfnde kritlk bır rol oynuyor.lleri yaşlarda billssel davraniflan nasıl etkllediğlbllinmiyor. Ancak beyln fonksiyonlannı güçlendlrdiği gortişu yaygm. 588/13