Katalog

Leonardo'nun tıp buluşları Sanat ve bilimi kaynaştıran dâhi, araştırmacı özelliğiyle tıpta da önemli buluşlara imza atmıştı. Nılgun Ulusoy Bozbuğa* eonurdo da Vıncı (1452 1519) bdım adamı kamlıCrı nı golgcde bııakan sanatçı kımlıgı ıle tanındığı ıçın yarattıgı sanat büım ve teknık sentezı yuzyıl larca gozdcn kaçmıştır Ronesans hurnanızrnınırı en onde gelen dehası Leonardo dd Vıncı olagarıustu bır ressam heykeltıraş mımar muhendıs anatomıst olmasınm yanı sıra botanık jeofızık hıdrolık havacılık savunma teknolo ! jısı ve harıta muhendıslıgı konularında gozlemlcrı büım sel çahşmaları ve buluşları ıle çagının yuzyıllarca üerısm de yer alan bır büım adamıdır Ronesansın aydınlanması Leonardo da Vıncı nın ın sanlıgı sanata bılgıyp ve dogaya açan duşunce yapısı ve bakı^ dçusında, msanlıgın oıtdk zekâsının evrensel yansı ııidsı olaıak kaışüık buluı Bıtıp tukenmeyen yaratıcı zekâ sı üe amaçlarınm smırsızhğınm bıleşımı bır yaşam senfo nısı yaratmıştır Edındıgı bılgılerı kendı gozlemlerı ıle bır leştırerek çızımlerle desteklenmış notlar tutmuştur Goz İPm VP derıpylprını kaydpttıgı not defterleı ının sanat tarıhı ıçındp bu başka oı negı yoktuı Bugune degın bulunabüen otuz bır not defterınde beş bın sayfayı aşan bılımsel çalış ma urunu açıklama ve çızım yer almaktadır (1 2 3 4) Çı zımler artıstık kaygıların çok otesınde bılımsel duşunceyı yansıtan ayrıntılar ıçerır Çızımlerın yanında bulunan dçık ldmalar cdnlı ve /engın sozcuk dagarcıgı üe Italyan büım düırıın gelışırnme onemlı olçude katkı saglamıştu L re yuzonu aşkın kadavıa dıseksıyonunun urunu olan 77ü anatomık çızım bırakmıştır (6) Çızımlerı çogunlukla dı seksıyon salonundd kddavrd başındd ydpılmış olup yan larmda da ışlevsel anatomı ve fı/yolojık açıkldinalanyla bırlüctedır Leonardo da Vıncı, dogayı gozlenüemek ko nusundakı olaganustu yetenegmı yansıttıgı bu çalışmala ııyla, ressamdan çok bır anatomıst olarak ışık tutmaktadır Gorduklerını bılgı suzgecınden geçırerek tızyolojık ozel lıklerıyle duşunerek çızmış goremedıklerını de yuksek bır dogruluk oranıyla tahmın etmıştır (7) Kuvvet ve hareketın tpmpl mpkanık etkenlerle cdrüı olsurı cansız olsurı doga yasdlaıına bacjlı ışleyışını matematıksel bır yakla şırnla vurgıüan«şüı Mekanık araçlarla ınsan govdesının çalışması aıasmda kurmaya çalıştıgı üışkı kuramı dogrul tusunda doğadaki en önemli öğenin hareketı sdğlaydn guç enerjı oldugu sonuruna varmıştır Reiim 1. Leonardo da Vin cl'nin kedi uzerinde çahsmasm dan kalbln makroskopik anatomiii (RL 1973 4v) 1490 1495 yıllaımda yaşamının sonuna degın sur duıeceğı hedefleı ıru bclırlemış ve çalışmalarını yogunlaş tırmıştu Skolastık ogretmın yennı aldn Konesdns hurna nızmının sımgesını oluşturan bılgının kıtap basırnı yoluyla ınsanlık hızmetınp dçılmdsı ulkusu dogrullusunda resım mımarlık mekdnık ve anatomı konuldrmda kıtap taslakla ıı hdzııldmaya başlarnıştır Dolaşım sisteminde buluşları Leonardo da Vıncı dnatomı ve fızyoloııye ılışkın on cu çalışmaların yarıı sıra dolaşırn sıstemıno üışkm çagını aşan çok onemlı araştıı ma ve buluşun sahıbıdır (8) 1506 da Floransada Santa Maria Nuova Hastanesi'nde anatomık dıseksıyon çdlışmaları ılp kalp boş luklarının ve kapaklarının yapısal ve ışlevsel anatomık ozellıklerını ayrıntüı oldrak ılk kez tanımlayan Leonardo da Vıncı du Kalbın endokard rnıyokard ve perıkard tabaka laruıı fıbıoz ıskeletını aoı tık sınuslerın ışlevını pulmoner kapagın dığer kapaklarla aynı duzlem uzerınde yer almadıgını pulmoner konusu sağ ventrıkul moderdtor bandını (Leonardo bandı) ınterventrüoıler septuın ve apeksı koronpr arter ve ven doldşımını perıkardjyal boşlugu yaptıgı kaddvıa çalışmalaıı ıle buyuk bır dogrulukla ta nımlamıştır Arteııyel pulsasyonun sol ventrıkul ıle eş?a manlı oldugunu saptamasının yanı sıra sol ventrıkulden kaynaklandıgmı ılk kez vurgulayan Leonardo cia Vıncı dıı tır Bu araştırmalarını yuruttugu sırada da Müano ıle Con golunu bırbırıne baglayacak Adda kanalı tasarısı uzerı de ugıamıştu 1503 1506 ydları arasında bu çalışmaların yapüdı donemde üç anıtsal yapıt uzerınde çalışmıştır 7 m x m boyutlarmda Son Akşam Yemegı nın neredeyse ı katı buyuklugunde olan Anghıan Savaşı" ne yazık kı bı rüememıştır Leonardo da Vıncı bu donemde d\Qer ı yapıtı "Mona Lısa (Ld Gıoconda) poıtıe çdlışmasını t mamlamasma karşm Leda adlı yapıtı da Anghıan S vaşlan ' üe aynı kadeıı paylaşmak zorunda kalmıştır Floransada Santa Marıa Nuova Hastanesı nde an tomı kıtabının çalışmalarını yaparken matematık optı mekdnık jeolojı ve botarıık konulannda yaptıgı sdyıs draştırmayı kaydettıgı not defteılennı tutnıayı da i>urdu muştur Gozlem ve aıaştırmalarında çüaş noktası znal rokozmoz evrenle, mikrokozmoz insan bıyolojı arasında bulunan analojı olmuştur Leonardo da Vıncı nın büımsel çalışmalarında o lemlenen en çarpıcı ozellıkJer konuya yaklaşırrıınddkı ı,ı yonluluk üe uzerınde çalıştıgı konuyd ılışkın bordugu de hasının urunu olan sorulara elde ettıgı bulgularla tatrnı edıcı yanıtı verınceye kadar araştırmayı surdurmesıdı Goısel algüamaya verdıgı onemle evrenı her alanda aratırmış, sorgulamış ve çozmeye çdlışmıştır Skolastık ogretırıırı gerıleyıp yerını Humanı/ırı ak rnına bıraklığı donenıde ardştuıııalarmı gozlem ve denc ye dayandıran kendıne ozgu bılgı kuramı üe Leonaıdo d Vıncı nın yaklaşımı çagının çok otesınde bugunun bıl< kuramına çok yakın çok daha çagdaştır Leonardo d Vıncı nın dlgısal evrenının boyııtldiını belırleypn lenıt oge dlgısdl ven dçıklayıcı kuıaın ptkıleşımı olmuştu Taşıdıgı tukenmeyen dehd ve oldgoııustu yaıatıcı guc, yontem büımsel bır yaklaşımla büımle sanatı kaynaştıt mıştır Beş yuzyıl oncesmden büım tarüımı yonlendıreı Leonardo da Vıncı dehasının urunu sorulaı ı ^oruları elt ahş ve yanıt arama yontemı bulguları ydnıtldmaktdkı yetp negı ıle büım felsefesını de derınden etkılemıştır Kdyndkça Anatomi araştırmaları Ikonografık ve fızyolojık anatomi Leonardo da Vıncı üe başlamıştır (5) Anatomi alanındakı çdlışmaları sanat tarıhçılerınce Leonardo da Vıncı nın dunya goruşunu en lyı yansıtan çalışmaları olarak kdbul edılır Anatomi aıaş tıtmalan başlangıçta daha ıyı resım yapmaya yonelık olsa da kısa suıe sonıa kendı başına bıı araştırma konusu ol muştuı Otuz kadaı ı ınsan kadavrası uzerınde olmak uze Ateroskleroz ve suyun doğası Leonardo da Vıncı nın zengın post modern aıaştıı maldrını yogunlaştırdıgı normal dnatomı dıseksıyonlanna ıkıncıl olarak ıl vecchıo 'yaşlı addm kavramını da ırdele mış olması ateıoskleıoz patolojısıyle ügılı ılk onemlı ıpuç larını yakalamasını saglamıştır (4) Bu bulguların ortaya konmasmdan sonra uçyuz yılı aşkın sure ıçınde dteroskle roza ılışkın herhangı bır ılerlpmp olmamıştır Aterosklero/ konusundakı didştırnidları da hıdrodı ndmık ve anatomı dlaıüarında yuıuttugu çalışmalarırun bı leşımıdır Santa Marıa Nuova Hastanesı nde anatomı çalış maları sırasında "suyun doğası ve devinimi" konulu aıaştıı mayı surdurmuş sıvüarın ozellüderı ve dkıntıldrın tabı oldugu doga yasdldnnddn yola çıkdrak kan dolaşımı nın temel ozellıklerı ıle dtproskleıo/ pdtolojısım udelemış 1 drî Vıncı L MS 1 MS5 Les manuscrıts publıes en fdcsımılı ıvt < tı.uiEcrıptıons lıteralps tradurtıoır; Ptr p ır R ıvaıi^on Mollıen Pa rı (1881 1891) l dd Vırıcı L tülıo B 1 rndiıusc nllı dı Uuııaıdu d ı Vuıcı dell Reale Bıblıoteca dı VVmdsor Dell Anatomıa foglı B pubucdtı dd Teodor' Sıbachnıkoff trascrıtto ed annolate dd Gıovanıi! Pıumatı Mılan (1901) 3 dd Vuın L C A II C odıt f Atl mtı o nell ı Bıblıolec ı Anıbrosidn dı Mllano nprodotlo e pubblırdlo dalld Keyıa A c ddcııu ı d u I yıu (ı sot < to glı duspıcı e col sussıdıo del Governo TYascnzıone dı Gıovdnıı Pıumatı Rome(1894 ı904) 4 da Vıncı L II Codıce de \&onardo dd Vıncı nplla bıblıoteca de Prmcıpe Trevulzıo ın Mılıno tıascııtto do annatito da Luca Beltramı Mılan(1891) 5 da Vıncı L Ouadernı ddnıtomıca (1513) 6 da Vıncı L Coıpusoftheandtomıcalstudıesınthecollectıono Hpr M ıjesty the Uueen Flıs ıbıtlı II o( VVmdsoı C Ftlt London (1983) 7 PonconLOllı I'uuı ı (' Analnrrıy ınd bınli)qi( ıl ı ICIK ıs ır Leonardo dd Vıncı New Yorl Reyıidl and Cumpaııy (undjttd) 8 Borbuga N Yakııt C The cardıac dnatomy and Leondrdo de Vıncı Koşuyolu Heart Jouındl ?(1) 9r. 98 (1996) 9 Bu/bııgd N Leonardo dd Vıncı ve ateroskleroz araçtırmalar (uıceleme dşamasındd) (1998) * Dr Koşuyolu Kalp ve Araştırma Hast Kalp ve Da mar Cerrahısı Bolumu Resim 2. Leonardo da Vinci'nin aortik kapak ve slnüs Valsalva anatomisi ve kalbinde yap tığı dlsek siyonla açık layan çahfması (RL 19082). Resim 3. Leonardo da Vlnd'nln damar yapılanndaki yay lanmaya llifkin değifikllkleri vurgulayan 1508 tarlhli çizi mi (RL 19027r). (Cençlerde diizgün yapılı damarları "genç", yaflılarda tortiyöz damartan "yaf" olarak etiketlemiftir.) 588/20