Katalog

Arzuların ve zevklerin Alkol, eroin, sigara, ectasy, uyku ilaa, seks, spor, iktidar... Hepimiz bazı şeylerin bağımlısıyız. Bunun nedeni beynimizin, bizi zevk almaya yönelten dopamin adlı bir molekülü üretmesidir. Ruhsal durumumuzun bu "barometresi" üzerine... Ai şagı yukan yırmı yJ önce ABD do bır farmakolo jı laboratuvarında yapüan deneyde farelerden her bın kokaın dagıtıcısına baglanmıştı Hayvan ıstedıgı zamdiı bu lpvyeyı hareket ettııerek vucuduna bellı dozda uyuşturucu verebüıyoıdu Ancok bırkaç gurı sonra hayvanlar, kokaın dagıtıcısına baglı olmalanna rağmen ofkeyle levyeye vurmaya başlamışlardı Oysa her zamankı g±ıı gereksınım duydukları mıktarda uyuş turucuyu rahatça alabılıyorlardı O halde kemırgenlerm levypye vurmalan nasıl açıkldnabüııdı? Bu davıanışlarının nedeni bılım adamlarını nken dılerıne kotu bır oyun oynamasıydı fareler eroınden al dıkları hazza kendıleruu teslım ederlerken araştırmacı lar hayvanların vurutlarına uyuşturucunun etkısını yok eden bır madde şınnga etmışlerdı Bunun uzerıne tam anlamıyla bırpr uyuşturucu bagımlısma donuşen hay vanlar Sdrhoşluklaıının suıesıııı uzatmak ıçın çügına donmuşlerdı Bu dcncy bağımlıhğın biyolojisinin anlaşılma sında bır donum noktası oluşturuyordu Onpmı ıse uyuşturucunun etkısını ortadan kaldırmak ıçın kullanüan maddeden kaynaklanıyordu Soz konusu madde, dog rudan kokaınırı u/erınde et kı oluşturmayarak dogal olarak boymde var olan dopamin adlı moİPkulu Pt kısız kılıyordu Dopdmın engellendıkçe kokaın dp vucut uzerındekı kontıo lunu yıtırıyordu Bu çalışmalardan sonra kokaın bagımlüı gırıda dopamının roluyle ılgılı kanıtlar gıttıkçe art tı Nıtokım bılım adamla rının gunumuze kadar Kiırpgplpn araştırmalaıı Noradrenalin noronu '" *u fmmr tnkefalh noronlan *' f f •"" alkol, eroin, ecsNoradrenalin ' Enkefalln "' Enkefalln leıin azal maıı tasy nın LSD nın ve ruhsal bozukluklan te davı etmeye yonelık ılaç ların dopamın uzerınde bellı bır etkı oluşturduk ldrını go.stenyor Ancak dıger ılgınç bır bulgu ıse, yalnızca bu madde lerın degıl aynı zamanda 0 AİKilar Noradrenalin salgıunın > • afin oranda artması İşkolikler Noradrenalin noronlan stres sonucu asın etklnleslrler (1). Bu asınlığı dengelemek Için enkefalln noronlan yuksek dozda enkefalin salgılamak Uzere etkinliklerini artırırlar (2). Fakat stres yaratan unsur yok olduğunda (î) noradrenalin salgısını kontrol edecek kadar enkefalin bulunmaz. Bunun sonucunda ktsi hem "enkefalln" azaldığı hem de asın derecede noradrenalin salgılandığı için kendini kotu hisseder. Bu olgu is stresi ve spor bağımlılığının bazı durumlannı biyolojik olarak açıklamaktadır. yiyecek, orgazm, stres ya da fızıksel pg zersızlerın de ınsan vucudunda bellı bır bagım lılık yaratmasıdır Bağımlılık kaynağı Pekı arzular VP zevkler so/ konusu oldugundd ha rekete geçen bu ılgınç rnolekul nedır' Pek çok bıyolog bu molekulun, gunumuzde bagımlüık davranışlan" ola rak açıklandn olguları yonettıgını belırtıyorlar Ustelık bazılannda yarattıgı etkı, kışıye kontrolunu kaybettırecek kadaı buyuk olabüıyor Bpyınde ender olarak gorulen dopamin beynın en ılkel bolgelerın den bın olan ot tabeyındekı noron lar tarafindan salgılanır Bu dopa mm noronlanndan bır bolumu hareketlerin kontrolünde onemlı bır ışlev ustlenır Bunlarda meydana gelebılecpk herhangı bır bozukluk Parkinson hastalıgına ozgu tıt remelere yol açar Fakat bu konuda bızı ozellıkle ılgüendıren nokta kışının ya da hayvanın herhangı bır şeyı arzula ması ve ondan haz duymasını saglayacak koşulların oluşması ıçın soz konusu noron ların devreyp gırmesıdır Bıyolog Herve Simon'un belırttıgı gıbı dopamı mının salgüanma oronı "ruhsal durumumuzun barometresi"dır Nıtekım zevk veren her tur deneyım bır parça çı kolata ypmpk spvışmek bır mu/ık parçasından hoşlan mak, kumarda kazanmak dopamin boşalmasının so nucudur Tum omurgalılardd dopamınerjık sıstem canlının ve dolayısıyla aıt oldugu turun soyunu devam ettırebıl mesı ıçın gereken davranışlann guçlendırılmesıne katkı da bulunur Başka bır deyışle cinsel arzular dopamının salgılanmasınd neden olmasdydı bu tuı duı tulerırı etkısı altında kalmaydcak ve soyumuzun sureklılıgını saglaya mayacaktık Uyuşturucular ıse doğal olarak var olan bu sıstemı yapay hayvanların bır tur uyuşturucu otkı sagla yan mayalanmış uzum tanelerı yemesı hıç dp şaşırtıcı degüdır Başkaları da var Ancdk bagımlılıga yol açan unsut yalnızca do pamın molekulu degüdır Eroınm morfinm ve afyonun enkefalin olarak adlandırılan norotransmıterlerde de bazı bozukluklara yol açtıgı büınıyor Normal olarak bu maddeler kışının kendını kotu hıssetmesınde rol oynayan noradrenalın noıonlannın etkısını engel leı Uyuşturuculaı kırnyasal yapı bakı mından enkefalınlere benzer ve bunların yerını alır Boylece yapay bır bolluk ya ratarak enkefalin ureten noronların etkınlıklerını azaltmalarına neden olurlar Soz konusu noronlaı uyuşturucunun yoklugunda yeruden uretune geçmek ıçın zaman bulamazlaı Ustelık enkefahnleı yal nızca uyuşturucuya degıl başka bagımlılıklara da yol açarlar Bunlara ornek olarak spor VP iş bağımlıhğı verılebılır Sporcular her gun enkpfalın noronlarını harekete geçınrler Koşullarırı spor yaprnalarını pngellemesı du rumunda fızıksel yoksunluk rahatsız edıcı boyutlara ula şır Ote yandan ış yaşamında da bagımlüık gundemc gc lebüır Kortızol adrenalın, dopamin gıbı hormonların et Orgazm bağımblan Dopaminerjik iiitem, cinsel dürtüler ya da yiyecek glbl canlının soyunu devam ettirmesini sağlayacak unsurlardan zevk almaıını sağlar. Ancak bu durum bazen de patolojlk blr bağımlılığa yol açabilir. 567/8