Katalog

ZEHİRLİ MANTARLAR Mantarlar ve zehiplenme üzerine Zehirli ve zehirsizler yanyana bulunabilir. Mantarlar hakkında yanlış inanışlar. Doç. Dr. Afife Mat, İ.Ü. Ecz. Fak. antarlar klorofilsiz organizmalardır. ı Parazit veya saprofit olarak yaşar' lar Mantarların arasında tıbbi etkisı olanlar, gıda olarak kullanılanlar, zehirlenmelere sebep olanlar, hayvanlarda ve insanlarda hastalık yapanlar, antibiyotik maddeler üretenler, taşidıkları enzimlerden dolayı alkolik fermentasyon yapanlar veya başka kimyasal değişikliklere neden olduklarından dolayı kimya ve sanayiinde yer almış olanlar vardır (2). Mantarlar sporla ürerler. Sporlar rüzgarla etrafa dağılır ve toprakta yıllarca yaşayabilir, iklim şartları, yani toprağın ısısı ve nemi uygun olduğunda ise çimlenirler. Bu nedenle zehirli ve yenen mantarlar yanyana yetişebilir, Phalloides sendromu diye adlandırılan bu zehirlenme tablosunda 624 saat arasında değişen kuluçka süresi sonunda bulantı, kusma, şiddetli karın ağrısı ve kanlı ishal görülür. Bu ilk belirtiler 1224 saat içerısinde geçer ve hasta lyıleşmiş görünur. Ancak karaciğer ve böbrek zehirli olan siklopeptitler kana geçmiş ve bu organlarda tahribata başlamıştır. Gerekli tedavi yapılamazsa üçüncü veya dördüncu gün karaciğer ve böbrek yetersızlığı sonucunda hasta ölür. Zehirlenme belirtileri ortaya çıkar çıkmaz hasta en yakın hastaneye kaldırılmalı ve kandaki zehirli bileşik özel bir yöntemle (hemoperfuzyonla) temızlenmelidir. Bugün Istanbul'da bir çok hastanede hemoperfüzyon yapılabilmektedir Son iki yıldır sonbaharda Istanbul çevresinde meydana gelen ve ölümle sonuçlanan mantar zehirlenmelerinin nedeni Amanita phalloides türüdür. II Ibotenik asit içerenler: A muscaria ve A. pantherlna türleri ibotenik asit ve türevlerini içerirler ve Pantherina sendromu diye adlandırılan zehirlenmeye neden olurlar. Kuluçka süresi 30 dakika ile 2 saat arasındadır. Şuur bulanıklığı, konuşma güçlüğü, uyku, eksitasyon, titreme, kramp, tükrük salgısının artması, yavaş nabız, ishal, hayal görme gibi belirtiler görülür. Hasta hemen kusturularak veya hastaneye götürülüp midesi yıkanarak zehirli bileşik mideden uzaklaştırılabilir Semptomatık tedaviyle hasta 12 gün içinde iyileşir. Ancak atropin kesinlikle verilmemelidir, zira zehirli bileşiğin etkisini arttırır. Zehirlenmeye neden olan mantarlar sadece Amanita türleri değildir. Yendikten sonra 2 saat ıçinde değişik zehirlenme belirtileri gösteren çeşitli mantar türleri vardır Bu tip zehirlenmelerde kusturma, mide yıkanması ve semptomatik tedaviyle hasta kısa sürede iyileşir (4,5) Copnnus atramentarius türü ise alkol ile bırlikte yenildiğinde veya yedikten sonra 24 saat içinde alkol alınırsa, alkolün vücuttaki yıkımını engelleyerek zehirlenmeye sebep olur (4, 5). Bu tip zehirlenmelerde de semptomatik tedavi yeterlidir. Amanita türleri Istanbul çevresindeki ormanlarda zehirli ve yenilebilir çeşitli Amanita türleri yetişmektedir. Ancak bu türler birbirine çok benzediğinden ayırdetmek oldukça zordur. Bir botanikçi taratında ve mikroskobik inceleme sonucunda kesin teşhis edilebilirler Amanita türlerinin başlıca özellikleri şunlardır(3): 1 Şapkanın altında beyaz lameller vardır ve bu lameller sapa bitişik değildir. 2 Sapın ortasına yakın bir yerde sapı saran bir halka bulunur. 3 Sapın dip kısmında yumurta kabuğu biçimlndeki bir çanakçık yer alır. Zehirli Amanita türleri içerdikleri bileşiklere göre iki gruba ayrılırlar (4,5): I Siklopeptit içerenler: Amanita phalloides, A. verna ve A. virosa türleri aminoasitlerden yapılmış Amatoksinler, Fallotoksinler ve Virotoksinler içerirler ve ölümle sonuçlanan zehirlenmelere neden olurlar. Zehirli ve yenılebilen türler yanyana soldakı yenılebilen Lepıota procera (Şemsiye martarı) ve sağdaki öldürücü zehirli Amanita phalloides (Belgrat Ormanı) tarlar tehlikesizdir. 5 Çayırlarda yetişen mantar türleri zehirsizdir. 6 Ağaçlar üzerinde yetişen mantarlar zehirsizdir. 7 Tuzlu veya sirkeli suda kaynatmak mantarın zehirliliğini ortadan kaldırır 8 Zehirli ve yenen mantarlar ayrı ayrı topraklarda yetişir. 9 Kurutulmuş mantar zehirli değildir. 10 Pişirmek mantarın zehirliliğini ortadan kaldırır 11 Mantarı yoğurt ile birlikte yemek zehirlenmeyi önler Bu iddiaların hiçbiri doğru değildir ve bunlara güvenerek mantar yemek acı so Sanıldığının aksine mantarın yüksek bir besin değeri yoktur. % 8890 su, %3,8 protein, % 0,3 yağ, % 4,9 karbonhidrat, % 1,2 kül (kalsıyum, fosfor, demir vs ), eser mıktarda A vitamini ve B1, B2, B3, B5 vitaminlerini içerir. Mantar zehirlenmelerinden korunmanın tek yolu yabani mantar yememektir. Ambalajlanmış, üzerinde üretim tarihi ve uretici firması belitilmış olan kültür mantarları ise korkusuzca yenebilir. Yararlanılan kaynaklar: 1 N ALTINİĞNE, 1 BERKAN, "Besin değeri ve toksisıtesı ile mantar" PharmaciaJTPA 2555 (3), 407412 (1985) 2 A. BAYTOP. "Farmasötik Botanik" Ist Ünıv Yay No 3158, Istanbul (1983) 3 T BAYTOP, A. BAYTOP, A. MAT, S SUN. "Türkeye'de zehirli bitkiler, bitkı zehirlenmelerı ve tedavi yöntemlen", Ist Unıv Yay No 3560, Istanbul (1989). 4 A BRESINSKY, H. BESL "A colour atlas of poisonous tungi" (translated by N. BISSET) Wolte Publishing Ltd. London (1990). 5 R and K HAARD, "Poisonous and hallucınogenic mushrooms", Homestead Book Company Seattle (1980) Mantarın besin değeri nuçlara yol açabilir Yanlış inanışlar Amanita phalloides, öldürücü zehirli 24624 Zehirli ve yenilebilir mantarların birbirinden ayrılmasını sağladığı ileri sürülen aşağıdaki iddiaların hiçbir bilimsel değeri yoktur(3): 1 Mantar koparılınca zehirli ise, içi kısmının rengi hemen mavileşir. 2 Mantar gümüş bir kaşık veya para ile kaynatıldığında, mantar zehirli ise gümüş kararır. 3 Zehirli mantarları salyangozlar yemezler. 4 Hoş kokulu ve lezzetli olan ve şapkasından bir parça koparıldığı zaman parçanın iç kısmının rengi değişmeyen man Amanlta pantherlna, zehirli (Belgrat Ormanı)