Katalog

GEN TEKNOLOJİSİ Hibridoma teknolojisi uygulama alanları Gebze TÜBİTAK Biyoloji Bölümü'nde, ilk olarak, özgün monoklonal antikor salgılayan hibrit hücreler geliştirildl... Doç. Dr. Beyazıt Çırakoğlu ır organızmaya yabancı maddeler gırdığı zaman bu maddelere karşı ozel bır tepkı oluştuğu ve bu tepkının organızmayı uzun sure söz konusu yabancı maddeye karşı koruduğu Edvvard Jenner'ın 1798'de çıçek aşısını uygulayarak önculuk ettığı modern bağışıklık bılımının (Immunolo)i) başlangıcından çok öncelerı de bılınmekteydı Leydi V.Montagu'nun 171819 yıllannda Istanbul'dan yazdığı mektuplar, Turklerın bu bılgının ışığında 17 yuzyıl sonlarında aşı uygulamaları yaptıklarını ortaya koymaktadır Gunumuzde organızmalarda yabancı maddelere (antıjenlere) karşı gelışen bu tepkının en önemlı unsurunun antıkorlar olduğu bılınmektedır Organızmaya gıren yabancı maade kendıne özgu bır antikorun uretimıne neden olmakta ve bu antıkorlar antıjene özgun şekılde bağlanarak onu etkısız hale getırmektedırler Onlarca yıldan berı bu gözlemden yola çıkarak hastaların ıdrar, kan, gıbı vucut sıvılarından ızole edılen bakterı veya vırusler kobay, domuz, at gıbı değışık hayvanlara verılerek bu hayvanların kan serumlarından söz konusu antıjenlere özgu antıkorlar elde edılmektedır Aynı şekılde çeşıtlı ınsan proteın ve hormonlarına karşı değışık hayvanlardan antıkorlar uretılmekte ve bu antıkorlar çeşıtlı orneklerde araştırılan mıkroorganızma veya proteınin varlığını nıtel 1 TOp veya kuyucuklarm antııenle kaplanması YIKAMA 2 Antijene özgü monoklonal fare antı korlarının antııenle etkıleşımı YIKAMA B veya nıcel olarak behrlemekte kullanılmaktadır Elisa yöntemi Antıjenantıkor reaksıyonu bırçok ımmunolojık metodun gelıştırılmesıne yol açmıştır Bunlardan en yoğun kullanılan ve guncel olanı hıç kuşkusuz ELIŞA'dır ELİSA (Enzyme Lınked Immuno Asay • enzıme bağlı ımmun test) ıkı değışık antıkorun kullanıldığı ve araştırılan antıjenın varlığını renk değışımı ıle gösteren bır test yöntemıdır (Şekll 1). Bır antıjen (bakterı, vırus, hucre veya molekul) epıtop adı verılen bırçok antıjenık bölge ıçerır Her epıtop ayrı bır antıjen tıpı tarafından tanınır Bır antıjen, organızmaya gırdığlnde her epıtop ıçın bır grup Blenfosıt hucrelerı ozgun antikor uretmeye ve bölunerek çoğalmaya t>aşlarlar Böylece her epıtop ıçın özgun antikor üreten bır Blenfosıt kolonısı oluşur Bır antıjene karşı değışık Blenfosıt kolonılerı oluştuğu ıçın elde edılen antıkora polıklonal (çok kolonılı) antikor adı verılır Bakterılerın, vıruslerın hormonların ve proteınlerın bazı ortak epıtoplara sahıp olmaları ımmunolojık testlerde ayırt etme olanaklarını önemlı olçude kısıtlamaktadır Örneğın ınsan LH, FSH, hCG, THH hormonlarının ortak bır epıtop ıçermelerı, bu hormonlara karşı gelıştırılmış polıklonal antıkorlarla yapılan testlerde çapraz reaksıyonlara ve kuşkulu sonuçlara yol açabılmektedır 197O'lı yıllann ıkıncı yarısında Cambrıdge Unıversıtesı'nde G.Kohler ve C.MİIsteln'ın gelıştırdıklerı yenı bır teknık bır tek epıtopa özgu (monoklonal) antıkorlarının, hem de sınırsız mıktarlarda elde edılebılmelerıne olanak sağlayarak molekuler bıyolojının yuzyılımızın ıkıncı yarısında gösterdığı hızlı ılerlemede önemlı bır kılometre taşı oluşturmuştur Bu teknığe hibridoma teknolo|lsl adı verılmıştır (Şekıl 2) Bu teknık bır antıjenle bağışıklık sıstemi harekete geçırılmış (ımmunıze edılmış) bır ru.yvanın kan seromundan sınırlı mıktarda antikor elde etmek yerıne, bu hayvanların (genellıkle fare) dalaklarında bulunan Blenfosıt hucrelerını ayırıp özel koşullarda myeloma (kanserlı Blenfosıt hucrelerı) ıle kaynaştırmaya (fuzyona) tabl tutma temelıne dayanmaktadır Bu ışlemden elde edılen melez (hıbnt) hücreler antikor salgılama özellıklerını Blenfosıtlerınden, olumsuzluk karakterlerını ıse tumör hucrelerınden almışlardır Bu hıbnt hücreler ELİSA yöntemıyle antikor salgılama özellıklerıne göre ayrılıp sonra tek tek yenı kultur ortamlarına dağıtılarak sadece bır tek epıtopa karşı antikor (monoklonal antikor) salgılayan kolonılerın gelışmesı sağlanır Monoklonal antikor salgılayan bu ölumsuz hıbnt hücreler ıstendığınde sıvı azot ıçınde dondurularak yıllarca saklanabılır veya fare perıtonlarına enjekte edılerek ya da özel fermentörlerde çoğaltılarak salgıladıkları monoklonal antikor tıcarı boyutlarda elde edılebıhr 3 Fare antıkorlarınd karsı başka bır orga nızmada gelıştırılmış ve bır enzımle kon luge edılmış ıkıncı antıkorun rnonoklo nal antlkora baglan ması <k,rfSfhtG\ YIKAMA 4 iklncı antıkora * bağlı enamın subs & tnotının ortama ekleC nerek urune dönuş G) mest ve renk verme si A Şekıl 1 Elısa Yöntemi Bu yöntemle herhan gı bır örnekte aranan antııenın varlığı ve mıktarı spektrototometre yardımıyla saptanmaktadır monoklonal antıkorlar laboratuvarda bağlandıkları kemoterapötık ajanı vucuttakı sağlıklı dığer hucrelerı etkılemeden doğ rudan tumore yönlendırmede kullanılmak tadır Tarım ve hayvancılıkta da bakterıyel veya vıral hastalıklar tıptakıne benzer ımmunolojık yöntemlerle erken safhada tespıt edılebıimekte ve böylece buyuk salgınlar, hasta tohumların, bıtkılerın ve hayvanların bır ulkeden dığerıne geçışı önlenmektedır Tıpta ve zıraatte kullanılmak üzere monoklonal antikor kullanılarak geliştırllmiş ımmunolojık tanı kıtlerım ureten ffrmaların sayısı her geçen gun artmaktadır Kullamm alanları immunlra lar» ktnı s J Monoklonal anttkorlar Şekll1 Hibridoma teknolo/ısi monoklonal antıkorlann hazırlanmaşı Monoklonal antıkorlann antıjenlen özel epıtoplarına göre son derece ustun bır duyarlık ve özgunlukle tanıyabılme özellıklerı, bu antıkorlann tıpta ve zıraatte yoğun şekılde kullanılmasına yol açmıştır Gunumuzde AIDS'ten hepatıte kadar bırçok vıral hastalık, kanser ve tumör oluşumları, hormon eksıklık veya fazlalıklanna bağlı hastalıklar ve hamılelık hep monoklonal antıkorlann kullanıldığı ımmunolojık tanı yöntemlerıyle tespıt edılmektedırler Hastahkların buyuk bır kısmı ve hamılelık, vücut sıvılarında bakterı ve vıruslerın varlığının, proteın ve hormonların mıktarlarının ELİSA veya benzerı ımnrcunolojik testler yardımıyla saptanmasıyla tespıt edılırken tumörler ıse tumör hucrelennın yuzey antıjenlerıne karşı gellştırılmış ve radyoaktıf ışaretlenmış monoklonal antıkorlar yardımıyla vucuttakı yerlerı, boyutları ve tıplerı açısından ıncelenebıimektedırler Tedavıye yönelik çalışmalarda ıse ozellikle tumöral hastalıklarda tumör hucrelerın yuzey antıjenlerıne karşı gelıştırılmış TÜBİTAK'ta monoklonal antikorlar Hibridoma teknolojisi bır suredır yurdumuzda da uygulanmaktadır TUBITAK, Marmara Bıhmsel ve Endustrıyel Araştırma Merkezı, Biyoloji Bolumu geçen aylarda ılk olarak önemlı bır meyve patojenı olan ervvınıa amylovoraya karşı özgun monoklonal antikor salgılayan hıbnt hücreler gelıştırmıştır Bu antıkorlann kullanıldığı ve bu bakterıye bağlı bıtkı hastalıklarının çok kısa bır surede ve yuksek duyarhkla erken safhada saptanmasında yardımcı olacak bır ımmunolojık tanı kıtı ıçın çalışmalar surmektedır Halen üç Insan proteln ve hormonuna, üç de bltki pato|enlne karşı monoklonal antikor elde etme çalışmaları TUBITAK ve Istanbul Tıp Fakultesı Bıyofızık Anabılım Dalı'nda devam etmektedır Bu araştırmaların hayata geçırılmesı, bır başka deyışle gelıştırılen antikor ve ımmunolojık tanı kıtlerının tıcarı boyutlarda uretılerek genış olçekte kullanımının sağlanması, yurdumuzdakı ılaç ve zıraat sektörunun bu konuyla ılgılenmelerıne bağlıdır 2016