Katalog

DÜŞLE GERÇEK DİL EĞİTİMİ Isıya karşı köpük Sera etkisine çözüm önerisi David Jones, çeviri: Belgin Öz tmosferdo gıderek artan karbon dıoksıt mıktarına bağlı oiarak ısının da artması şeklınde tanımlanan sera etkısı gunumuzde polıtıkacıların bile kor kulu ruyalar görmesıne neden oluyor Guneş ışığını aynalarla dunyadan ötelere yansıtmak bu soruna olası bır çözum oiarak duşunulmuştur llk bakışta gerçek bır hayal urunü oiarak görunen bu olasılığın ardında' yatan fıkır hıç de yabana atılır gıbı değıl örneğın atmosferdekı fazla bulutların da ben zer bır etkısı olabılır Pekı bır uçağın arkasında bıraktığı buhardan ız, aynı şekılde yayılan karbondıoksıtın etkısını azaltacak mıktarda guneş ışığını gerı yansıtabılıyor mu? Cevap ne yazık kı hayır Yıne de bu fıkre bağlı oiarak ortaya atılan, çok daha umut verıcı bır göruş de yok değil Bır gemı yuzlerce metre genlşlığınde ve bınlerce metre uzunluğunda suda çalkantıya neden olur Bu çalkantımn oluşturduğu beyaz köpuğu herhangı bır şekılde tespıt etmek mumkun olsa, buyuk mıktarda guneş ışığı nı gerı yansıtmak da mumkun olurdu Bakterilerle ayrışması mumkun olmayan ılk deterjanlan bunların 'ınatçı' ve neredeyse sü reklı köpuklerıyle nehırlerde ve atık sularda neden oldukları korkunç kırlılığı hatırlayalım DREADCO'nun kimyagerlerl şimdı bu deterjanlann bazıları uzerınde çalışarak, onların su yuzeyındekı etkınliklerinı arttırmaya uğraşıyorlar Yuzeyde yeterınce etkın olabılecok bır deterjan, denız suyuna karışıp gıtmek yerıne, yuzeye tıpkı bır yağ tabakası gıbı yayılacaktır Böyle bır deterjanın bır gemıden yayıldığını duşunun Gemının bıraktığı geçıcı ız surekll ve genış bır beyaz köpuk haltne dönuşecek ve bu kopuğe çarpan guneş ışığının yaklaşık yuzde 8O'ı gerı yansıyacaktır Oysa normal denız suyunun yansıttığı mıktar yuzde 5 clvarındadır lyi bır deterjan çok az mıktarlarda da kopurebılır ve bır gemı taratından duzenlı bır şekılde suya bırakıldığında yol boyunca köpukten bır ız bırakır Bıyolojık oiarak ayrışma duzeyı ne kadar düşükse, köpuğun sureklılıği de o kadar fazla olacaktır Böyle bır köpuk haftalar ve hatta aylar boyunca surebılır ve nıhayet sonduğu zaman bıle ardır.da bırakttğı deterjan tabakası fırtınalar ya da geçen gemılerın yaratacağı çalkantıyla, yenıden kopuğe ddnuşmeye hazır oiarak kalır Dunyamızı dolaşmakta olan gemıler, böyle bır uygulamayla okyanus yuzeylerının yuzde 5 ya da 10'unu yansıtıcı bır köpukle kaplayabılırler Bu da, sanayi etkınlıklerının ve orman yangınlarının neden oldukları karbondıoksıt artışlarının yol açacağı sera etkısının Önunu almaya haydı haydı ' yetecek Kısaca sera etkısını Yeşıller'e teslım olmadan onlemenın de yolu bulundu Bunun ıçın gemılerde çok ufak bır değışıklık yapmak yeterlı Karbon vergılerı buyumeye getırılen &ınırlamalar doğal kaynakları koruma doğayla uyum ıçınde yaşama ve tasarruf ve verımlıı lık konularındakı bıtmez tukenmez çalışma ' 'ar boşuna mıydı? Zaman gösterecek (NaI ture, No 6300) 20776 Kanonik anlatımda iletişim yapıları Gereksiz yazılarla, sözlerle öyle iç içeyiz ki onlarla uğraşmaktan pek çok işe vakit ayıramıyoruz. Doç. Dr. Huseyın Başar, Hacettepe Eğıtim Fakultesi A Eğer gitmek olayından sonra en önemlı oiarak belırtılmek ıstenen kımın gıttığı ıse tumceyı "Bugun trenle Izmır'e Alı gıttl" şeklınde kurarız, okuyandınleyen de anlatılanın hangı parçalanna daha çok önem verıldığını anlar Farklı Seçenekler. Tumce yaparken, anlatanın yazım öğelerını kullanma yeterlıklerıne bağlı oiarak daha başka çeşıtlemeler de kullanılabilır Bu amaçla, anlamayı guçleştırmemek koşuluyla, bırleşık tumceler oluşturulabılır Bırleşık tumceler, duşunce butunluğunu sağlayarak anlamayı kolaylaştırabıleceğı gıbı daha az sözcuk kullanma olanağı da verır Birbırıyle ılışkılı tumcelerın butunleşmesıyle oluşan anlatım bırımıne paragraf denır Tek tek tumceler tek tek duşunce anlatırlar ama hepsı bır konunun belırlı bır yanını anlatan, birbırıyle ılgılı duşuncelerın oluşturduğu anlatım butunluğu paragrafla oluşur Anlatım planının her alt dılımı bır paragrafı gösterır, bu, paragrafın nerede bıtırıleceğı, nelerl ıçereceğının de ölçüsü olur Yazımına başlamadan önce paragrafın planı yapılmalıdır Paragraflarda ya blr anadüsünce tümceai bulunur ya da anaduşunce bır tumce oiarak yazılmaz, paragrafın bütününe duşunce oiarak sındırılır Anaduşunce tumcesı varsa, dığer tumceler bununla ılışkılendırılerek paragraf butunluğu sağlanır Konuyla ılgılı tumceler rastgele dızılmez, hangı tumceyı hangısının ızleyeceğı tumcelerın anlamları arasındakı ılışkıler gözetılerek belirlenir Örneğın bu paragrafın bırıncı tumcesını ıkıncısınln izlemesının nedenı ıkısınin de "anaduşunce tumcesı" ıle ılışkılı olmasıdır ikıncı tumceyı uçuncusunun ızleme nedenı de anaduşunce tumcesıyle ılışkılı oiarak dığer tumcelerın nasıl dızıleceğının belırtılmesıdır Ikl Yöntem. Bız yazıdakı paragraf yapıları, öykuleme, açıklama, betımleme türlerındekı anlatımlarda az çok farklı olabllır Kanonik anlatımın hem paragraf hem de yazıbutünu ıçın öngörduğu, hemen her yazıda kullanılabılecek ıkı düzenleme yöntemınden bın tumevarımdır Tumevarım yönetımıyle paragraf duzenlemede, önce alıcıyı paragrafın ana duşuncesıne göturen yardımcı duşunceler zayıftan guçluye doğru sıraranır, böylece alıcı anaduşunceye hazırlanır Anaduşunce paragrafın sonunda belırtılır Bu yöntem, konuya yabancı olan veya ıkna edilmek ıstenen alıcılara karşı daha etkilı ıletım sağlar İkıncı yöntem olan tümdengelımde, ılk veya bır gırış tumcesınden sonra ikıncı tumcede paragrafın anaduşuncesı verılır, sonra dığer duşunceler zayıftan guçluye doğru sıralanır Bu yöntem alıcının konuya yabancı olmadığı, ıkna edilme gereğının bulunmadığı durumlarda kullanılabılir Bu Ikl yöntemle duzenlenmış pragrafların bır yararı da hızlı okuma olanağı vermesıdır Okuyucu önce paragrafın ana duşuncesını okur, buradan aldığı ona yeterliyse dığer tumcelerın okunmasına gerek kalmaz I nsan aracılığıyla oluşturulanların tumu duşunce urunudur, bu oluşumların temelındekı ınsan hayallerının sınırı yoktur Bunların anlatım yoluyla paylaşılması tek tek sözcuk kullanmanın ötesınde yapılaşmalar gerektırır Anlam blrlml olan sözcuklerı, düşünce blriml olan tümce, anlatım blriml olan paragral, konu blriml olan yazı butunu (metın) yapılarında kullanarak ıletışım kurarız Tümce, eylem veya yargı bıçımınde ıfade edılmış duşunce yapısıdır Tumce kurma, amaçlanmış bır duşuncenın yapılaştırılarak, eylem veya yargı bıçımınde verılmesıdır Duşuncenın yapılaştırılması, onu aktarmaya yetecek sayıda, nıtehkte sözcuk seçılmesı, bunların tumce yapısı ıçınde bulunmaları gereken yerlere konulmasıdır Kanonik anlatım, bu sureçte şunların gözetılmesını öngörur Birlncl özelllk Tumce, adının da belırtıldığı gıbı bır duşuncenın butununu ıçermelıdır Butunluk bır yargı veya eylemle tamamlanır Daha öncekı tumcelerın de desteğıyle, yalnızca yargı veya eylem sözcuklerı de tumce oluşturabilır "Geldı Baktı" gıbı Tümce butunluğu ıçınde nelerın yer alacağını belırleyen "amaç"tır Anlatan ıle anlatımı alacak olanın amaçlarına ulaşmalarını sağlayacak anlam, tur, sayıda sözcuk veya sözcuk grubu, tumce butunluğunu oluşturur Bu nedenle tumce oluşturmadan önce, "Bu tumcenın yapılmasındakı amaç nedır?" dıye sorulmahdır Amaç yalnızca bır eylemın, yargının ıletılmesı ıse bır sözcuk yeter "Glttl. Vardır' gıbı Amaç eylemın zamanını, yargının yöneldığı nesneyı de behrtmekse tumceler "Bugün gitti. Çlçek vardır" olur Butunluğu sağlamanın bır koşulu, öğelerının tumce ıçinde yer almasıdır Herhangı bır öğe başka tumce ıçınde yer almasıdır Herhangı bır öğe başka tumcede olunca duşunce bır tumcede tamamlanamayacağından butunluk oluşmaz Bu tur anlatımlar tumce değıl, onun parçası olurlar "Alı geçen yıl Lıbya'dan gelmıştl Şımdi Konya'da çalışıyor Orası bir cehennemdi" sözlerı gerçekte "bır" tumcedır Çunku, cehennem oiarak tanımlanan yer Lıbya'dır, şımdı Konya'da çalışan ıse Alı'dır, bunların ıkısı de ılk tumce oiarak yazılmıs parçanın ıçınaedır , İklnci Özelllk. Tumcenın, yuklem, özne, tıîmleç dıye adlandırılan parçaları, uyumlu bıçlmde oluşturulmalıdır Bır ba Kanonik anlatımda tümce kanın TV'de söyleyıverdıc;ı gıbı "Kendllerinl şahsım ve arkadaşlarım adına kutluyoruz" dıyemeyız Çunku tumcenın yuklemıne göre kutlamayı yapanlar bır çokluktur Bız Oysa tumcenın dığer parçalarına göre, kutlamayı kendısı ve arkadaşları adına bır kışı yapmaktadır Bu durumda tumce "Ben kutluyoruz"a dönuşur, yuklemle özne arasında uyum olmaz Uçuncü özelllk. Kanonik anlatımda sözcuk sıralama, sözcukler arasındakı anlam, görev ılışkılpnnın gözetilmesıyle yapılır Bır sözcuğun anlamını tamamlayan veya betımleyen sözcukler, ondan hemen önce yer almalıdır, araya başka sözcukler gırerse anlam ıhşkılerını kurmak güçleşır, hatta anlam farklılaşır Yalnızca ıkı sözcuğun yer değıştırmesı bıle çoğu kez anlamı değıştırır Saat uç uç saat, karıkoca • kocakarı örneklerı böyledır "Parkuru hatasız bıtırecekhatasız parkuru bıtı Paragraf düzenleme recek, çoğu Trabzonlu erkekJer Trabzonlu erkeklerın çoğu" sozlerınde de anlamlar farklıdır Tumceyı kurma amacı bu anlamlardan hangısını vermekse sözcuk sırası ona göre duzenlenmelıdır "Başbakan Akbulut, Körfez krlzinde oynadığı rolün, Türklye'nln dunyadakl yerlni değlştlrdiğlnl söyledl", tumcesınde rolu oynayan Akbulut'tur Rolu oynayanın Turkıye olduğunu anlatmak ıstıyorsak "Turkıye'nın" sözcuğünun "Akbulut" sozcuğunden hemen sonra yer alması gerekır Dörduncu özelllk. Bır tumcedekı sözcuklerın anlamları yanında tumcedekı yerlerı de onların tumceye katkılarını farklılaştırabilır Tumcenın en önemlı sozcuğu yuklem ıkınci derecede önemlısı yükleme en yakın olandır "Alı bugun trenle Izmır'e gıttı" tumcesınde en önemlı oiarak belırtılen gıtmek olayı, bundan sonrakı önemlı anlam gıdılen yerın neresı olduğudur