Katalog

TARTIŞMA Hekimhasta ilişkisinden tek başına söz etmek yerine sistemi bütünüyle ele almak gerekir Dr. Fusun Sayek TTBMerkezKonseyi2.Başkanı uhsal, bedensel ve sosyal lyllık hali" olarak tanımlanan sağhğın süreklilığı kışı ve sosyal çevresının uyumu ile sağlanır Burada hekımin de ıçınde olduğu "sağlık sıstemı" en önemlı rolu oynar Bu nedenle de hekım/kışıhasta ilişkisinden tek başına söz etmek, sıstemı gözardı etmek dogru değildır Sağlıkla ılgılı' haklar" olarak söz edeceğımız 'sosyal" ve "bireysel haklar" zaman zaman bırbırıyle çelışebılırse de çoğunlukla bu ıkı hak örtuşür Örneğın bireysel blr hak olan "yaşama hakkı" sosyal bır hak olan "sağlık hizmetıne ulaşabılme hakkı" sağlanamamışsa anlamsızdır Şımdı bu ıkı grup haktan ayrıntılı söz edelım 1 Sağlık hızmetınden yararlanabilme hakkı Kışınln ulkedekı sağlık hızmetı olanak. larını eşıt olarak paylaşması" şeklınde tanımlanan bu hak çogunlukla hekım/kışıhasta ılışkisının de belırleyıcısıdır Sağlık hızmetınden yararlanma hakkı, dengeli dağılmış, ulaşılabılır, koordıne çalışan, kalıtelı (nıtelıklı) hızmet ureten bır sağlık sıstemı önkoşulunu gerektırır Bu hak Macarıstan, irlanda, Hollanda, Polonya, Portekız, SSCB, Ispanya gıbı ulkelerde olduğu gıbı ulkemızde de anayasal guvence altındadır (1982 Anayasası) Coğrafı ve ekonomık ulaşılırlık ıse önkoşulların en önemlısıdır Bu da mevzuatta yer alır ve Türkıye 1961 yılında çıkarılan 224 sayılı yasa ıle bu alanda bırçok ulkeye örnek olmuştur Pek çok ülke bu yasadan ancak yıllar sonra vatandaşlarının sağlık hızmetınden eşıt yararlanabılmelerl ıçin yasalar duzenlemışlerdır Ne yazık kı bırey bu hakkını kullanamadığında hekımı sorumlu tutar Oysa kı bılınçlı bır tuketici, yasalarla sahip olduğu bu hakları neflen alamadığını soruşturmak, "ulaşabılırlık" dendığınde yalnızca hekıme ulaşabılırlığın anlaşılmadığını, araçsız gereçsız bır hekıme ulaşabılmenın sorununu çözemeyeceğını bılmek durumundadır Elbette tuketici kadar hekımin de bu konuda sorumluluğu vardır Bu sorumluluk da hızmetı planlayanları uyarmak, tuketıcıyı bılınçlendırmek şeklındedır 2 Kışıhasta hakları Hasta/hekım ılışkılerının temelı ve behrleyıcısı olan kışı hakları genel anlamda "kışının kendı kendıne karar verebılme"sine dayalıdır Kışı sağlıklı ıken bu hakkını kullanması kolaydi', ancak en zayıf ve bağımlı olduğu durur.ı olan "hastalıkta" haklarının çığnenmesıne maruz kalır Burada hastanın hakkını koruyabılmek ıçın hekıme önemlı görevler duşer Hekım hastasıyla olan ılışkısını kendısının belırleyıcı olduğu bır durumdan hastasının belırleyıcı olacağı bır ılışkıye geçfrebılmek, onun "kendı kaden" konusunda karar ve20770 Hasta hakları, sosyal ve bireysel haklar R rebllmesını sağlayabilmek ıçın olayı, olabıleceklerı hastaya açık, net anlatmak ve onu aydınlatmalıdır Bu (ınformad consent) "bılgılendirme/onay alma" (ülkemızın de ıçınde olduğu pek çok ülkede) bu en temel hak olarak yaptırımcı yasalar ya da tıp ahlak kuralları ıçınde yeterınce vardır Ancak bu hakkın yasalar ıçınde olması uygulanmasının garantısı değildır Uygulanabıhrlık en çok hasta ve hekımin egıtımı ıle ılgılıdır Hekimler kendıne, bılgısıne güvenlerını sağlayan bır egıtim almışlarsa, yalnızca bu hakka saygı duymayacaklar, ayrıca hastayı bu hakkını kullanmak ıçin teşvik de edeceklerdır Hekım korku, şüphe, bılınmezlık ıçınde olan hastasına "hükmetmeyen" bır bıçımde "gereKİI miktarda" bılgıyı aktarmalıdır Kışılerın farklı yapıları olabıleceğı düşünülerek "bılgılendirme"de denge sağlanmalıdır Bilgi almak istemeyen zorlanmamalı Elbette tüm bunların sağlanabilmesı hekım/hasta ılışkısınde lyı bır hızmet altyapısının varlığına bağlıdır Tek kışının bıle zor çalışabileceğı, zorunlu olarak 35 kışının paylaştığı ortamlarda hastasına ancak "35 dakıka" ayırmaya zorlanan hekım ne kadar eğıtılmış, kışı ne kadar ısteklı olsa da "bılgılenme ve onay"dan söz etmek bır duştur Burada tüketıci yani hasta, kendısıne "yeterii süre" ayırmayan hekım yerine onu buna zorlayan sıstemı sorgulamalı ve "yeterii süre" konusunda çabalayan hekıme sahıp çıkmalıdır Çünku ancak "yeterii süre" varsa hastalar bılgılendırılebılır Bır diğer hak, hastanın "gteJlllk hakkTdır Bu da hastaların en eskı ve doğal hakkıdır Tüm ulkelerde olduğu gıbı ulkemızde de tıp ahlak kurallarıyla belırlenır ve hastanın hastahğı ıle ılgilı bılgılerı yalnızca hekımı ıle paylaşması hakkıdır Burada da "bır masa sandalye"den bıle yoksun, uygun bır çalışma ortamı" sağlanamamış bır hekımin hastasıyla hangı koşullarda "gizlillkmahremıyet" ıçınde olmasından söz edllebılir? 35 kışınin aynı anda muayene edilmek zorunda kahndığı durumlarda hastanın (ve hekimın) onuru nasıl zedelenmekten korunabılır? "Nitelıklı hızmet alma hakkı"ndan Birleşmış Mılletler Insan Haklan Beyannamesi ve Dunya Sağlık Örgutu Anayasası'nda "verılebılecek en ust duzeyde bır sağlık hızmetınden ırk, dın, polıtık göruş, ekonomik ve sosyal durum ayırt edılmeksızın yararlanabılmek her ınsanın temel haklarındandır" şeklınde söz edılır Bu hakkı kullanabılmek nıtelıklı sağlık ınsan gucü, nıtelıklı araç gereç gerektırır Hekimler "nitelıklı sağlık ınsan gücünun temelı" yeterii olanaklarla eğıtım alabılmektır dıye duşünüp, kamuoyunu uyarırken tuketici kamuoyu da bu çırpışa en az hekım kadar sahip çıkmak zorundadır Kaynakça 1 TC Anayasası 1982 2 Sağlık Mevzuatı. 1964 3 Health Legislation WHO Haıfa VVorkshop 1989 4 Trends in Health Legislatıon in Europe Leenen, Pınet, Pnnıs 5 "Orada Bır Sağlık Ocafiı Var" Ç Güler, 1987 Hastalar haklarına sahip çıkmalı Doç. Dr. A. Gürhan Fİşek Turk Tabipler Birllği Merkez Konseyi üyesl H aftalardır ızledığımız bır tartışma var Hasta hakları Nedense hep hekimler tartışryor. Bunun uzerınde durmak gerek 1. Bu konunun hekımlerı çok yakından ılgılendırdığının bılıncındeyız Gerek mes lek saygınlığının yüceltılmesı ve gerekse hekım konumunun yukseltılmesı açısından hekimler Için de yaşamsal önem taşıyan bır konu bu 2. Hasta hakları toplumun sağlık duzeyının yukseltılmesınden de soyutlanamaz Toplumun sağlık duzeyı, sağlık polıtıkaları, 'hastanecıseçkıncı" yaklaşımların özundekı halaları kım tartışagelmış? Hekimler Terslık burada yatıyor Toplum nerede?! Hastalar nerede?! Hasta, çok özel bır "tuketıcı"dır Tuketici bılıncı ve tuketici örgutlenmesı olmadan, hasta haklarının savunulması ve korunması, ancak platonık bır ıstem olur "Çok ozel bır tuketici olan" hastalar haklarını nasıl koruyacaklar"? örgutlenersk ya da var olan orgutlerden yararlanarak Hastalar bugun ekonomık etkınlıklerıne gore 2 buyuk kumede toplanıyorlar Işçıler memurlar ve dığerlerı llk grupta toplanan lar, aılelerı ıle bırlıkte toplam 37 mılyon kışı Acaba bız bu 37 mılyon kışının kendı (hasta) haklarına sahip çıkmalarını sağlarsak, gerı kalan nufus ıçın de yol gösterıcı olur m u 9 Evet Gerek çalıştıkları kurumlar ve ışyerlerı gerekse onların ekonomık sosyal çıkarla ı ıı iı bavunmaKia oaeviı sendıkalar, meslek bırlıklerı, dernekler, yardım sandıkları, bu olaya ağırhklarını koymalıdırlar Kavradıkları ınsan topluluklarını, "hastalıklar, önlenmesı, tedavısı ve hasta hakları" konuların^a eğıtmehdırler Aldığı mal veya hızmet konusunda bı lınçlı olan tuketici (hasta), hakkına sahip çıkabılıı Sözgehmı, ınsanımıza, dunya standartfarına göre "bır hastaya ayrılma sı tıbben gereklı surenin 1520 dakıka" olduğunun benımsendığı anlatılmalıdır Tuketıcılere bırçok hastalığın çok basıt önlemlerle, hıç ortaya çıkmadan engellenebıleceğı, dolayısıyla çoğu hastahk ve kazanın bır yazgı olmadığı anlatılmalıdır Bugun yalnızca önlenebılır nıtelıkte olan ış kazaları ve meslek hastahkları dolayısıyla, her yıl Turkıye'de, 30 mılyon ışgunu kaybedılıyor Dığer bır deyışle, her yıl 30 mılyon ışçı, bırer gun ışten uzak kalıyorlar (Bır gunluk genel greve karşı çıkanların dıkkatıne1) Akla bır soru daha gelebıl Pıyasada satılan mallar konusunda standartları TSE koymakta ve ızlemektedır Bır hızmet olan, hekim muayene standardını kım koyacak kım ızleyecek'' Yanıt TTB (Türk Tabıplerı Bırlığı) Bu görev, zaten yasal olarak da bu kuruluşa verılmiş Hastaların ve onların ekonomıksosyal haklarını korumakla ödevlı kuruluşların, TTB'nın ödevlerinı yapması surecınde, denetım ve baskı grubu ışlevlerınt yerine getırmelerı zorunludur Guçlu bır denetım ağı ıle örulmemış hıçbır hızmet, yasalarda ne denlı yer tutarsa tutsun, başarılı olamaz Hasta haklarını tehdıt eden tek tek hekimler değıl, ulkenın sağlık polıtıkaları ve hızmetlerı konusunda söz ve karar sahıbı olan hukumetlerdır Buna karşın hasta ıle hekım hep karşı karşıya bırakılır Sağlıksız hlzmetın ıkı kurbanı, bırbırını suçlar, bırbırıne kızar Eleştırılerımızı ve çabalarımızı doğru noktaya yöneltelım Tuketici (hasta) haklarını korumada en önemlı adım budur