Katalog

J EO L O J I BİYOLOJİ Avrupa'nın merkezinde dev bir krater mi var? Uzaydan çekilen fotoğraflardan yola çıkılarak, Çekoslovakya'nın Bohemya platosunun, bir göktaşı çarpmasıyla oluştuğu ileri sürülüyor. yın hemen hemen ^ ^ tam ortasında çok • • • ^^W büyük ve tam yuvarlak bir çukur var. Etrafı dağlarla çevrill olsa, tıpkı Bohemya Platosu'na benzeyecektl..." Biyografisini yazan Stillman Drake'in dediğine göre Galileo Bohemya'ya ilişkin bu cümleyle başına dert açtı. Cümle 1610 yılında "The Starry Messenger" isimli broşürde yayımlanmıştı. Galileo bu broşürde, Aristotel'in "bütün gökyüzü cisimlerlnin mükemmel birer bilardo topu kadar düzgün " olduğuna ilişkin düşüncesıni sa vunan çağının filozoflarının tersine, Ay yüzeyininpürüzlü olduğunu iddia ediyordu. Aya 'spy glass'la bakarak bu sonuca vardığı için söz konusu broşür ilk teleskop gözlem râporu olarak kabul ediliyor O dönemde gerçeği eski kitaplarda değil de gökyüzünde aramak oldukça olağandışıydı. Dönemin filozof ve teologlarına göre bu, kötülük kutusunu açmak gibi bir şeydi. Ay Dünyaya benziyorsa orada da yaşayan insanlar olabilirdi, diğer gezegenlerde de. Bu durumda insanoğlunun yaratılış öyküsü ve isa tarafından kurtarılması yadsınacaktı. "The Starry Messenger çok başarıh oldu" dıyor Drake. "Herkesokumuştu bu broşürü. Ancak fılozoflar bir araya gelip bu saçmalığı derhal durdurma kararı aldılar. Bu önyargıların bilimin ılerlemesinı ne denli engellediğini tahmin edebilmek çok güç" Özellikle Bohemya'ya ilişkin cümleler, çağın filozoflarını alarma geçirmişti, çünkü bu cümlede Dünyayla Ay arasındakı benzerlik çok somuttu. Şimdi Batı Çekoslovakya'da bulunan Bohemya'ya Galileo hiç gitmemişti, ama kuşkusuz gidenlerden bu geniş plato ve etrafını halka gibi saran yüksek dağlardan söz edildiğini duymuştu. Galileo'nun fark edemediği tek şey Ayın yüzeyinde çukurun, şimdi Albategnius adı verilen dev bir krater olduğuydu. Galileo aydaki kraterleri keşfetmişti, ama bunların ne olduğunu bilmiyordu. Aslında 1803'te bir Fransız köyüne (LAigle) gökten 2.000 meteor düşene kadar, bilim adamları gökten taşların düşebileceğine inanmıyorlardı. Oysa folklorda bu tür masallar çok uzun yıllardan beri vardı. Birsalyangoz masalı Su salyangozu yutulamayacak kadar ırileşerek düşmanlarından korunabiliyor. irlikte alt edilerneyecek bir müttefik edinmek, vahşi ormanlarda ele geçirilmeye karşı klasik bir savunmadır. Bu hile tatlı su ekosistemlerinde de kullanılmakta. Araştırmacılar göl salyangozunun saldırılara kSrşı, yutulamayacak kadar büyümekle karşı koyduğunu keşfetti. Todd A. Crowl ve Alan P. Covich kerevitlerce avlanan türden salyangozların normalden büyük olduklarını saptadı. Salyangozların ne kadar büyüdükleri, olgunlaşma sürecinde içinde bulundukları su kaynağına bağlıdır. Su, yalnızca salyangozların bulunduğu ya da hatta salyangozların ve kerevitlerin bir ağla ayrı tutulduğu bir depodan gelirse, salyangozlar 4 mm uzunluğa eriştikten sonra büyümeyi durdurup bütün enerjilerinı üremeye yöneltirler. Eğer su, kerevitlerin salyangozları yemelerine izin verilen bir yerden gelirse, salyangozlar 10 mm'ye ulaşana kadar büyümeyi sürdürürler. Bu boya ulaşınca da kerevitere yem olmaktan kurtulurlar. Bu stratejinin evrımse! bir bedeli vardır; büyümeyi sürdürmek için üremeyi ertelerler. Büyümeyi sürdüren salyangozlar 70 günlük olana kadar üremezler; oysa normal olarak 40 günlükken üremeye başlamaları gerekir. Covich, "üreme yerine büyüme"ye benzer bir yeteneği tropik salyangoz Biomphalarla'da da saptadı. Bu salyangoz en çok, düşmanı tropik karidese, ılımlı göl salyangozu ıse en çok doğal düşmanı olan kerevete bu tepkiyi gösterir. Bu da tepkinin ' evrimsel bir kendini uyarlama olduğunu gösterir. Salyangozlar, dostlarına kerevitlerin saldırdıklartnı nereden biliyorlar? Crovvl, salyangozların kerevitin bir bileşiğiyle salyangozların bir bileşığı arasındaki kimyasal tepkimenin ürününü duyumsadıklarını sanıyor (g.a. SA 5/90) B rın bombardımanına maruz kaldığını gösteriyor. Bugün bilim adamları aynı olayın Dünyanın başından geçmış olması gerektiğinı düşünüyorlar. Düşen kayalar veya asteroidlere ilişkin tartışmalar son günlerde çok yaygın. Omeğin, dinazorların ölüm nedeni olarak öne sürülen nedenlerden biri bu. Hemen hemen tümü erozyon, tektonik hareketlerle silinmiş veya örtülmüş olan kraterlerin dünyada aranması sürüyor. Amerikan Jeofızik Birliği'nin geçenlerde yapılan toplantısında Boston Üniversitesi'nden bir astronom, Mlchael Papagiannis, "Prag Tabanı: Orta Avrupa'da Bir Dairesel Şekil" başlıklı bir bıldırı sundu. Prag Taban olarak tanımlanan alan Bohemya Platosu'dur. Papagiannis de tıpkı Galileo gıbi Bohemya'ya hiç gitmediğı gibi Galileo'nun broşürünü de okumamış. Ama 1983 yılında bir gezginin yolladığı kartpostalla yöreyle ılgılenmeye başlamış Kartpostalda Avrupa'nın uydu fotoğrafını gören Papagiannis, Çekoslovakya'ya bakarak, "Bu kuçük daire ne?" diye düşünmuş. Bölgenın diğer uydu fotoğraflarını da inceledikten sonra, uzunluğu 200 mil, enı 160 mil olan bu dev tabanın bir krater olabileceği olasılığını ortaya atmış. Ancak fotoğrafı gören araştırmacılar ve krater avcısı uzmanlar çok fazla heyecanlanmış değıller; Dünyada bu tür çukurları oluşturacak pek çok neden olduğu, krater olduğuna ilişkin yeterli kanıt bulunmadığı görüşündeler. Daha önce Hudson Körfezi ve hatta bütün Mekslka Körfezinin de asteroid çarpmasıyla oluştuğuna ilişkin iddialar bile olmuş. Böyle şekıllerın krater olduğunun kanıtlanması için pek çok kanıttan en az birınin bulunması gerek Kayada tipik şok yapısı veya iridyum gibi dünyada az, meteorlarda ise çok bulunan bir kimyasal maddenin yoğun olarak bulunması gibi. Çek jeologlar Guney Bohemya Platosu'nda yaptıkları araştırmada 30 millik bir krater saptadıklannı bildırdiler. Yapılacak arastırma, belki bütün Bohemya Platosu'nun dev bir krater olduğunu ortaya çıkaracak. Bu, çok heyecan verici bir keşif olurdu, çünkü dünyada sadece 120 tane belgelenmiş krater var ve hiçblri 90 mllden büyük değil. Gerçekten Bohemya'nın krater olduğu saptanırsa, büyük sezgi ve gözlemi, çalışmaları ve uğruna çektikleri göz önüne alınarak Galileo, kraterin kâşili ilan edilmeli.LJ Kraterler nerede? Üstündeki kraterler, Ayın büyük kayala