Katalog

Z E H İ R L İ M E T A L L E R K I S A H A B E R L E R Kadmium, nasıl zehirliyor ve kanser yapıyor? Onunla iç içe yaşıyoruz; beyin damarlarımız tahrip oluyor; akciğerlerimiz hastafanıyor... Prof. Dr. Fikret Baykut I.Ü. Çevre Sorunları Arastırma Merkezi I undan evvelkı yazımızda ağır metalJerın, genel hatları ıle yaşam uzerin' dekı etkılerı hakkında bazı bilgıler vermıştık Şımdı bunlardan çok zarariı etkilerı olanlardan kadmıumun doğal yaşam uzerındekı tehlıkelerın! özetlemeye çalışacağız Kadmium, çınkoya çok benzer ve doğada çoğunlukla çınko mınerallerı ıçınde bulunur Çınko mınerallerınden yan ürün olarak ele geçer İlk defa 1817 yılında Göttıngen'de Prof. Stromeyer tarafından çlnko oksit ıçinde bulunmuştur Kadmium, teknlkte bırçok yerlerde kullanıldığı ıçın zarartı atıklar oluşturan bır elementtir örneğın, nıkei akumulatörlerınde, uzay yolculuğunda pıllerde, tıraş makınelerınde kullanıldığı 91bı, metal kaplamacılığında, atom reaktör teknığınde, boya sanayıınde, porselen plastık boyacılığında kadmium ve bıleşıklerı halınde çok kullanılır Havada 0 02 ug/m3 maksımum çalışma konsantrasyonu olarak kabul edılmıştır Halbukı, kadmium3 ışleyen çalışma yerlerinde 5000 ug/m 'e kadar kadmium konsantrasyonu saptanmıştır Kömur yakan kalorıfer bacalarından çıkan kullerde bulunur örneğin, Istanbul'da baca atıkları arasında 0 102 ug/m3 kadmıuma rastlanılmıştır Ayrıca, karacığer, böbrek gıbı yıyeceklerde fazla mıktarda bulunur Denızde yumuşakçalarda 1 mg/kg kadmium bulunabılmektedır Mıdyeler, kadmıumu bünyelerınde proteın maddelerıne bağlayarak tutarlar Japonya'da meydana gelen ve bırçok kışının kemıklerının demıneralıze olması ile ve kardıovaskuler sıstemındekı arızalarla sonuçlanarak çoğunun ölumune sebep olan "ItaHtal" hastalığı, bır kadmium toksısitesı ıdı Kadmium 1. Buhar veya oksit külü halinde havadan 2. lyonıze olarak sulardan 3. Besınsel olarak bıtkılerden ve hayvanlardan ınsanlara geçer Akut toksık etkı, yuksek konsantrasyonda, örneğın 16 mg/L kadmium tyonu ıçeren sudan yaklaşık olarak bır bardak ıçıldığinde veya kadmium buharları koklandığı zaman akut kımyasal pnömonı ve akcığer ödemı meydana gelır Çevresel yönden bu akut etki nadır olup çevre bılımınde özellıkle kronık etkıler uzerınde durulur Havadan süreklı alınan kadmıumun % 50'sı solunum yollanna ve akciğere yerleşır Kronık bronşıt ve alveollerde ırreversibl tahrıbat yapar T Yıldırıma karşı erken uyarı B Böbreklerden kalsıyum faziasının dışarı atılmasına neden olur ve ıskelet sıstemınde osteoporösıs meydana getırır ve kemık deformasyonları başlar, Beyin damartarını tahrip eden etkılerı de saptanmıştır Kanserojen bir metal Kadmıumun en önemlı çevresel etkıa kanaerojen blr metal oluşudur Kadmıumun aerosol etkısınde bırakılan farelerde, akcığer kanserı meydana geldığı 1983 yılında saptanmıştır Esasen, ılk defa 1965 yılında, pıl ımal eden ışletmelerde prostat kanserınden ölüm vakalannın çogaldığı görülmüştur Daha sonra turlu kadmium bıleşıklerıyle yapılan hayvan denemelerınde kanser yapıcı etkısı kanıtlanmıştır Prostat kanserierinde, bazı hallerde koruyucu olarak çınko tuzları tavsıye edılmıştı kı, gerçekten kadmium, atom yapısı ıtıbarıyla çınkoya çok benzedığınden bazı enzımlerın prostatık gruplarında çınkonun yerını alabılır Eğer çınko lyonunun fazlası bulunursa kimyada bılınen kütlelerın etkısı kanununa göre olay tersıne döner, yanı kadmium yerıne çınko geçebılır Yukarıda açıkladığımız gıbı gerek kadmium işleyen fabrlka atıkları ve gerekse baca emlsyonlanyla bıosfere dağılan genotoksık karakterdekı kadmium, sulara ve toprağa karışarak suda yaşayan canlılarda bırıkır ve bıtkıler tarafından alınarak özellıkle sısteın ıçeren proteın mad delerıne bağlanır (Metallotıoneınler) Bu şekılde bıtkllerde bırıken kadmium, hayvanlar ve ınsanlar tarafından alınır O halde, besınsel bıtkllerde bu yığılma önlenebılirse, hıç olmazsa bıtkılerden gelen kadmium rızıkosu azaltılabılecektır işte oldukça zor olmasına karşın, bılımcıler bu alanda da derın araştırmalara gırmiş bulunmaktadır Bazı bıtkıler, köklerınde lyon değıştırrre mekanızması ıle ağır metallere tolerans gösterebılmektedır Bu tur bıtkılerı uretmek, ancak genler uzerınde yapılan çalışmalarla mumkün olabılecektır BÖylece bıtkılerın ağır metal lere, özellıkle kadmıuma karşı tolerans kapasıtelerınde değışıklık olabılecektır Çok duyarlı bır kımyasal analız yöntemı olan HPLC ile yapılan analızlerde, kadmıumun sısteın ıçenğı çok olan sısteınGlutamınık asıt ve glısın amıno asıtlerını ıçeren ve kadmıumla kelat komplekslerı yaptığı ıçın fıtokelatın (phytochelatıne) ısmı verılen bır peptıde baglandığı saptanmıştır İşte bu fıtokelasyon olayı ıle bıtkilerın genelde zararlı ağır metallere karşı tolerans gelıştırılme çalışmaları halen yapılmaktadır Dığer yönden, besın maddesı olarak kullanılmayan fakat fıtokelasyon yaparak fazlaca metal kontamınasyonuna uğrayan bıtkılerı kullanarak, bunların yanında besın bıtkılerı yetıştırme araştırmaları uzerınde de çalışılmaktadır Ancak butün bu yoğun bıhmsel araştırmaların sonucu beklemeden kadmium kontamınasyonunu yok etmek ıçın önce alınması çok zarurı olan önlemler, Doğal olarak metal kaplamacılığı yapan ve tum kadmıumla çalışan fabrıka atıklarını nehırlere göllere ve denızlere kesın olarak dökturmemek ve baca emisyonlarını da tutacak fıltreler kullanmaktır D rafolar, bılgisayar merkezleri ve hava lımanları, yıldırım düşmesıne karşı özellıkle rısklı yerler Bu doğa kuvvetıne hazırlıksız yakalanmayı önlemek ıçın Fransız Dımensıons şırketı Safır erken uyarı ıstasyonunun gelıştırmış Istasyon 300x300 km boyutlarındakı bır alanı gözleme olanağına sahıp Ilk erken uyarı sıstemı, Florıda Kennedy havalımanında denenıyor Uyarı sıstemı uç adet otomatık ölçum ıstasyonundan oluşuyor Bu ıstasyonlar 10 ıle 20 kılometrelık aralarla bır merkezın çevresınde konumlanmış Zemıne yakın bulunan havaelektrık alanındakı elektrıksel değışımlen ölçerek yuksek frenkanslı ışınım kaynaklarını saptıyorlar Merkezde yer alan bılgisayar, gerçek zamanlı verılen değerlendırerek genış çevredekı fırtına durumunu radar benzerı bır ekranda gösteriyor Erken uyarı sıstemı ılk yıldırım düşmesınden yarım saat öncesınden fırtına bölgesını bırkaç yüz metre ıle 5 kılometre arasında bır kesınlikle belırlıyor (i.m.) Doğal bronzlaşma V ücudaözgü derı pıgmenti melanın, cildı ultravıyole (UV) ışınları ve cılt kanserlennde etkın bır bıçımde koruduğu öne sürulen bır güneş kremınin bıleşımı Ultravıyole ışını uç dalgaboyuna aynlıyor UVB ışınları guneş yanığına neden oluyor. UVC ışınlarının ıse cılt kanserınden sorumlu olduğu duşunuluyor Yalnızca UVA ışınları cıldı bronzlaştırıyor Liverpool'dagelıştırılenyenı guneş kremınde bulunan derı ve saçların doğal proteın keratınve melanın UVspektrumunun tehlıkelı bölumunu suzuyorlar Kremdekı melanın granullerı buyuk olduğundan cıltten kana karışmıyor ve alerjık reaksıyonlarayolaçmıyor (İ.m.) Ganj nehrinin hiç şansı yok u yıl, Hındıstan hukumetının Ganj'ın kkfrlenmesınınonlenmesıneyönelık '5yıllıkprogramısonaerıyor Sözkonusu program dahılınde Ganj kıyısındakı buyuk kentlerde arıtma tesıslerının kurulması vardı Programın başansı konusunda kuşkular bulunuyor Şımdıye kadar butün atık sular doğrudan Ganj nehrıne verılıyordu 1974 ve 1977 yıllarındaçıkarılan ıkı yasaya goreendustn kuruluşları atık sularının arıtılmasından kendılerı sorumlu tutuldu Ayrıca her ay yuzlerce olunun tonlarca külü "kutsal" nehıredökulmekte Ölulerın yakılacağı bır krematoryumun yapımı ölulerın Ganj kıyısında yaktlmasını önleyecektı ancak krematoryumun bacalarının kısa olması çevredeoturanların havakırlılığınden şıkayet etmesıne yol açtı (i.m. AMBIO Vol. 19, Nr.1, S.42,1990) B