Katalog

PSİ K l Y A T R İ Biyolojik saatin bozulması "Vücudumuzdakl saatler" psikiyatristlerin de ilgi alanı oldu. Çeşitll olayların yanı sıra ölümler de ritmi bozuyor. Yankı Yazgan V ücudumuzdaM saatler, son yıllarda, psıkıyatrı araştırmacılarının ılgı odaklarından bırını oluşturuyor Blyolojik saatlerln varlığı konusunda fazla bır fıkır aynlığı yok Gundelık hayatımızdan tanıdığımız pek çok kanıt, bıyolojık bir saatin varlığına ışaret edıyor örneğın, kışılerın uykulannın gelme saatı bıyolojık saatlerının ayarıyla yakından ılgılı Geç saatlere kadar oturup çalışabılen, ama sabahları kalkmak bılmeyenler de var, yemek sonrasında uyuklamaya başlayıp sabah erkenden cın gıbı uyananlar da Bu eğılımlerın temel belırleyıcısının, kışının kendıne özel bıyolojık rıtmı olduğu söylenıyor Elbette, can sıkıntısı ya da yorgunluk gıbı etkenlerin rolü yadsınamaz, ancak baş rolü bıyolojık saatler oynuyor Pekı, bu biyolojik saatı (saatlen) kim kurar? Doğuştan taşıdığımız, kalıtsal olarak dünyaya beraberımızde getırdiğımız bazı kurallar, saatlerın ayarlanma sınırlarını baştan belirhyor Ancak bu sınırlar ıçerısınde bıle oldukça farklı rıtmlenn oluşmasına yol açan etkenler, klşlye özgü biyolojik rıtmın ortaya çıkmasını sağlıyorlar Rıtm ayarlayıcı etkenlerin en bılınenı ıse ışık. Köylerdekı yaşantının rıtmını (TV'li dönemde dahı) belırlemeyı surdüren gun ışığı, kışılerın uyanıklık/uyku dönemlerını doğrudan etkıler Ancak, toplumsal ılışkı ağı ıçerısınde yaşayan ınsanlar, gün ışığının hayatları uzerındekı etkılerını minımuma ındırırler llışkılerı ve ıçerısınde yaşadıkları çevrenın çeşıtlı öğelerı de tıpkı ışık gıbı bıyolojık rıtmlerını ayarlayıcı bırer etken halıne gelır Böylesı psıkososyal rıtm ayarlayıcılara örnek bır durum olarak rıtmlerı farklı bır kadın ıle bir erkeğın evlılığı örnek gösterılır Her ıkı eş, uyku saatlerını, yenıek saatlennı, sabah kalkış saatlennı ve ritme ılışkın pek çok gundelık faalıyetı bırbırınınkıne uydurmaya çalışarak bır orta çızgı tutturur Bır evdekı pek çok "vakıt", genellıkle böyle bır orta çızgı arayışıyla belırlenır Bu nokdada pek çok kişının aklına gelen, "kendı biyorıtmını dığerine empoze etmek" tarzındakı uygulamayı, yazının akış rıtmını bozmasın dıye, şimdilik görmezden gelıyorum' depresıf hastalarda REM uykusu adı verılen döneme ılışkın pek çok değışıkliğın varlığını görmuşler Depresyonu olan kışılerın büyük çoğunluğunda uykuya dalmakta guçluk olduğu, uykunun oldukça kısa surduğu bulgularıyla bırlıkte, elektroensefalografı (EEG) ıle tespıt edılen bu değışıklikler, depresyonda uyanıklık/ uyku duzenını ayarlayan bıyolojık saatin cıddı bır bozukluğu olduğu goruşunu ortaya atıyorlar Eş'ln ölümü Depresyonla eş kaybı arasındakı ılişkının varlığı fark edılelı tam olarak ne kadar oldu, bılemıyorum, ancak 'psikanalitik teorl bu ılışkıyi ılk formule edendır', dıyebılırım Depresyonun ortaya çıkışında kayıpların tetığı çeken rolu oynadıklarını söyleyen Freud, bu kayıpların gerçek ya da hayalı olmalarının sonucu pek değıştırmedığını belirtır Bır başka psıkolojık açıklama ıse kışınin hayatında etkın olan çevresel pekıştırıcılerın kaybedılmesıyle, kışının etkınlık duzeyının gıderek duşmesının depresyona yol açtığını öne surer (Levvınsohn) Depresyonun oluşumunu açıklamaya yönelık psıkolojık teorıler de (Beck ın kognıtıf teorısı gıbı) kışının çevresıyle ılışkılerıne bakış açısının ve o bakış açısıyla yuruttüğu ılışkılerının depresyonun ortaya çıkışında rol oynadığını belırtırler farklılaşmalar bulunuyoT Şaşkınlığı ustunüzden attığınızda, "klşlnln yasadığı olaylar biyolojik ritminl bozup da depresyona yol açıyor olamaz mı" gibı bır soru sorabılırsınız Bu soruyu bır hıpotez halıne dönüştüren Dr. Clndy Ehlers ve arkadaalan, psıkolojık ve bıyolojık etkenlerı depresyonun kokenını açıklamak içın bırlıkte kullanıyorlar Ehlers ve arkadaşlarının önerdıklerı model, kışının yaşantısındakı kayıp ve benzerı tatsız" olayları çıkış noktası olarak alıyor "Tatsız"ı, nrnak ıçıne aldırn, çunkü az Önce de bir çocuk sahıbı olmayı yenı yükler başlığı altına koymuştum Tabıı kı burada "tatsız" pek uygun bır sıfat değıl Yenı çocukla kastettığım, anneye yenı yukler, sorumluluklar bındıren bır "mutlu" olaydan zıyade, annebabanın bıyolojık saatlerını altust eden ve kendı rıtmını onlara dayatan sevimlı varlık Bedensel belirtiler. Kışı sahıp olduğu kışılık özellıklerine, toplumsal desteklere, guçluMerle başa çıkma yöntemlerıne orpntılı olarak bıyolojık rıtmınde bazı değışıklıkler yaşıyor Bu rıtm değışıklıklerı, çeşıtlı bedensel "belırtılere" yol açmakla bırlıkte ortada henuz bır depresyon yok Uykusu kaçıyor, ıştahı bozuluyor, ama depresyona özgu umıtsızlik, karamsarlık gıbı psıkolojık belirtiler ortaya çıkmıyor Archlves of General Paychlatry'nın 1988 ekım sayısında yayımlanmış olan makalede Ehlers ve arkadaşları, bu basamakta depresyonun ortaya çıkışındakı behrleyıcı etkenın genetık/bıyolojık bır yatkınlık olduğunu öne suruyorlar Eşı ölen kışının gundelık hayatında ortaya çıkan duzen değışıklıklerı (daha doğrusu altust oluşlar), eğer o kışı bır yatkınlık taşıyorsa, bıyolojıkrıtm değışıklıklerının ardından bır depresyonla karşımıza gelıyor Biyolojik ritim ve depresyon Bütün bu etkenlerin bıyolojık saatler ıle ılışkılerıne dönmeden önce, depresyonun bıyolojık öğelerını araştıranların bulgularında, bıyolojık rıtm bozukluklarının yuzde yuz depresyona has olmamakla bırlıkte, depresyonla yakın ılışkıde olduğunun ortaya çıktığını tekrar vurgulamak gerekır Bu verı ve bulgu bolluğu karşısında şaşkınlaşmamak mümkun değıl • Bıyolojık ntmler, sadece ışık vb fızıksel etkenlerle değıl, toplumsal ılışkılerdekı değışıklıklerle de ayar değıştırebılıyorlar • Bıyolojık rıtmlenn ışıktakı değışıkltklerın sonucunda altust oluşu, 'kış depresyonu' adı verılen ve parlak ışıkla tedavı edılebılen bır tur depresyona yol açabılıyor • Depresyonu olan hastaların uyku ve hormon salgı duzenlerı ıncelendığınde, bıyolojık rıtmlerınde cıddı değışıklıkler saptanabılıyor • Depresyonun ortaya çıkışında, bıreyın hayatındakı kayıpların ve yuklerın önemh rol oynadığı gözlenıyor • Hayatında önemlı kayıplara uğrayan (eşını kaybeden ya da ışınden uzaklaştırılan), yenı yukler alan (bır çocuk sahıbı olan) kışılerın bıyolojık rıtmlerınde önemlı Yatkınlık taşımayan klşıde ıse ritmdeki bozulma (dolayısıyla bedensel belirtiler) kısa surede gerı dönüyor ve kışı kaybını depresyonsuz atlatıyor Depresyonu olan kışide ise ritm değışıklıklerı yerteşıkleşiyor, bireyın yatkınlığının göstergelerınden biri olarak kalıyor Hemen bırkaç hususu netleştırmek ısterım Bırıncısı, burada depresyon ıle kastettığım sadece duygusal bır çökkunluk halı değil Uzun suren çeşıtlı ruhsal ve bedensel belirtiler veren, kışıye derın act veren klınık depresyon Ikıncısı ıse Dr Ehlers'ın yazısında da belırttığı gıbı kayıpların (örneğın sevdığımız kışının ölumunun) bır rıtm değışıklığı nedenınden ıbaretmış gıbı gösterılmesı, hıpotezın kolay anlaşılmasını amaçlıyor Yoksa kaybın yaşattığı acının yerını tartışmak bile anlamsız Aynı şekılde, ışten atılmak sadece hayatımızın duzenını aksatmakla kalmaz, kendımıze saygımızı, güvenımızı yerlebır eder Tüm eleştırılebılır yanlarına rağmen, blyolojık saat, depresyon ve yaşantılar arasındakı ılışkıyi açıklayan bu hıpotezın dayandığı kanıtlardan bırısı de tedavı sonuçları Kognıtıf tedavıyle depresyonun başarılı bıçımde tedavısı gerçekleşebılıyor Ehlers, kognıtıf tedavının en önemlı ve ılk adımlarından bırını, günlük faalıyetlerin belırlı bır düzenle yapılmasının, toplumsal hayatın bellı bır rıtme kavuşturulmasının oluşturduğunu hatırlatıyor Bıyolojık saatımızın hayatın ılk birıki yılında ayarlanmış olduğunu hatırlatmak ıse psıkanalıstlerin bu ılk çocukluk yıllarına verdıklerı önemın hıç de boş olmadığını, hayatın ılk yıllarındakı yaşantılann, biyolojik saatımızın ayarını belırlemış olabıleceğını akla getırıyor Tam da bu noktada, psıkolojıyle bıyolojının mustakbel buluşma yerlerınden bırınde olduğumuzu düşünüyorum Uyku değlşikllkleri Eşınden boşanan ya da eşı ölmuş kışılerde yapılan araştırmalarda bıyolojıkrıtmde bozukluklar görulmuş olması bır rastlantı mı? Uykunun özellıkle ılk 100 dakıkası ıçerısınde çeşıtlı rıtm değışıklıklerı ol ması ve uykunun REM evresının normalden farklılaşması, araştırmacıların çok dıkkatını çekıyor Zıra, depresyonda ortaya çıkan uyku değışıkliklerını ınceleyen pek çok araştırmacı,