Katalog

UZAY I KLİMBİ LİM Kuyrukluyıldızın hayal kırıklığı Austin kuyrukluyıldızı Ankara'dan da gözlendi. Parlak ve genç bir • kuyrukluyıldız bekieyenler, umduklarını bulamadı. Prof. Dr. Osman Demircan Aralık 1989'da Yenı Zelanda'da amatör astronom Rodney R.O. Austin tarafından keşfedılen kuyrukluyıldız Austin kuyrukluyıldızı (ky) olarak adlandırıldı Tucana takımyıldızında, gözle aletsız görulebılecek en sönük yıldızdan 100 kat daha sönuk bır parlaklıkta (11 kadırden) keşfedılen Austin o zaman Guneş'ten 350 mılyon km uzaklıktaydı Sönuk görunmesıne karşın Austin ky bu uzaklıkta gözlenebılen ender ky lerden bırıydı ilk tahmınlere göre tıpik bır kyden 45 kat daha parlak, dolayısıyla dev bır ky olmalıydı 15 Nısan 1990, Almanlar "korkunç fırtınalar" beklentisinde... İklim felaketi ongorusu •• •• •• •• H 6 ( r "" tfaa VvH 1 Mayıs 1990 15 Mayıs «1990 TTJîsamg 9 ^ \ ^ \ 1 NisarK 1990 Dt \*' \ 15 N i s a n ^ * ^ ^ 1990 Mfkür, Venüs,Dunya ve Austin ky nın Güneş etraftndakı yörungeiennın şematik durumu cak konum nedenıyle gözlem koşullan şubat ve mart aylarında pek lyı değıldı Bu aylarda ky Guneş battıktan hemen sonra kısa sure gozlenebılıyor ve tan olayı da ky ın iyı görunmesını engellıyordu Ayrıca kuzey enlemlerınde bu aylarda kış mevsımının huküm sürmüş olması ve dolayısıyla gökyuzunun genelde bulutlu olması ky ın gözlem şansını azaltmıştı Buna karşın daha çok guney enlemlerınden yapılan gözlemler ky ın gıttıkçe Guneş'e yaklaştığı halde beklendığı kadar fazla parlamadığını gosterdı Akyıldız kadar parlayacağı beklendığı halde aletsiz gözlenemeyecek kadar sönuk görunuyordu Gözlemcıler hayal kırıklığına uğramıştı Benzer durum 19731974 yıllarında hatırlarsanız Kohoutek ky ı ıçın de yaşanmıştı Çok parlak olması beklenen Kohoutek ky ı ancak teleskoplarla gözlenecek sönuklukte geçıp gıtmıştı O zaman bu sönukluk Kohoutek ky ında uçucu gazlardan oluşan ve Guneş'ten uzak olduğunda donmuş halde bulunan dış katmanın beklenenden çok ınce olması şeklınde yorumlanmıştı \ i Mayıs ^ 1990 \ X. 15 Mayıs 1990 1 HazirarN. 1990 Bunun üzerıne Austin ky ı üzerine gözlemler yoğunlaştırıldı ilk gözlemlerın analızlerine göre çoK basık bır yörungede hareket eden ky 9 Nısan 1990'da Guneş'e en yakın noktadan geçecektı Bu tarihte Güneş'e uzaklığı Merkür gezegenının Güneş'e uzaklığından daha küçük ve sadece 53 mılyon km olacaktı 1950'den bu yana sadece uç ky Guneş'e bu kadar yakın geçmıştı ilk gözlemlerden saptanan yörungeye göre (şekle bakınız) ky enberı noktasından geçtıkten sonra Dunya'ya yaklaşmaya devam edecek ve 25 Mayıs 1990'da Dunya'nın 36 milyon km yakınından geçecektir Aletsiz gözleniyor Bu özellıklerıyle Austin ky ı son ıkı asırdır gözlenen 200 kadar ky. Içlnde 1860 buyuk ky ına çok benzetılmıştı Bu ky o zamankı gözlem koşullan nedenıyle ancak enben geçışınden sonra fark edılmış, fakat sonradan 20 derecelık kuyruğuyla bır buçuk ay aletsiz gözlenebılmıştır Austin ky nın yörunge elemanlarına bakılarak onun bılınen bır ky olmadığı ve belkı de güneş sıstemıne ilk kez gırmış olduğu ılerı surulmuştur Guneş sıstemıne ilk gıren genç ky ların amonyum, metan sıyanojen gıbı uçucu gazlardan oluşan donmuş dış katmanlarının daha kalın olduğu ve Guneş'ın yakınından her geçışlerınde buharlaşmayla bu gazların bır kısmını kaybederek hatta parçalanıp kuçulerek zamanla ıhtışamlı görüntulerını kaybettıklerı bılınmektedır Bu durumda genç Austin ky ilk gözlemlere göre hem dev yapılı hem Guneş'e çok yakın geçeceğı ve hem de Dunya'ya oldukça yaklaşacağı ıçın son bırkaç yuzyılın en ıhtışamlı ky lanndan bırı olacağı beklendı Gözlemcıler ümitle bu durumu bekledı Ky şubat ayı baslarından ıtibaren kuzey enlemlerlnden de gözlenmeye başlandı, an başka gök cısmının etkısiyle yörunge elemanları tanınmayacak kadar değışmış yaslı bir ky olabılır Bunun böyle olup olmadığı ancak uzun surelı gözlemlerın analızınden anlaşılacaktır Austin ky nısan ayının ilk ıkı haftası boyunca konum olarak Güneş'e yakın olduğu ıçın gözlenememıştır Ky daha sonrakı gunlerde sabah Guneş doğmadan gıttıkçe ufuktan daha yuksek konumlarda gözlenebılır duruma gelmıştır Gıttıkçe ufuktan daha yuksekte gözlenebılır olması ve Dunya'ya gıttıkçe yaklaşması nedenıyle parlaklığı zamanla yavaş yavaş artmıştır Ky Bu dönemde Türkiye'den de Ankara Unlversltesl Gözlemevl'nde 30 cm çaplı optık teleskopla 22 nısan ve 29 nısan gecelerı gözlenmıştır Konum olarak aşağt yukarı yörunge tahmınlerını ızleyen ky ın parlaklık olarak ilk tahmınlere göre 40 kez daha sönuk olduğu saptanmıştır Cambndge Smıthsonıan Astrofizık Gözlemevı'nden D.W.E.Graen, 27 Nısan 1990'a kadar yapılan tum gözlemlerı dıkkate alarak ky ın yörungesını yenıden belırlemıştır Buna göre Austin kyının. Yörunge eğıklığı 59° Enberı uzaklığı 52 3 mılyon km ve Enberıden geçış tarıhı 9 Nısan 1990'dır Austin ky mayıs ayı sonuna kadar Güneş doğmadan kuzeydoğu yönünde küçük bır durbunle kanatlıat (Pegasus) takımyıldızında gözlenebılecektır Ky ı yıldızlardan ayıran görüntüsü yaygın bulutumsu bır yapıda olmasıdır Kuyruğun varlığı ıse bellı belırsız fark edilmektedır D Türkiye'den gözlendi amburglu bılim adamları olâğandışı bır tahmınde bulundular Bılim adamlarının göruşüne göre bu yılın sonunda, guney yarıkurede duzensız aralıklarla ortaya çıkan "El Niro" ıklım anormalllğı tekrar yaşanacak Perulu balıkçılar öncelerı, her yıl Noel zamanında, soğuk ve besin dolu suyu kıyılardan uzaklaştırıp, balık tutma sezonunu sona erdıren sıcak denız akımını "El Nıno" olarak tanımlıyorlardı Ikı yedı yıllık aralıklarda bu olay son derece belırgın bır göruntü alıyor ve denızdekı balıkların ve denız kuşlarının ölümune, su baskınlarına neden oluyordu Işte bu belırgın ıklım anormallığınden de gunumuzde "El Nlno" olarak söz edılıyor Altmışlı yılların ortalarında bu olayın tropık Pasıfık ustunde oluşan ve "Southner Oscıllatıon" olarak adlandırılan bır çeşıt hava basıncı ıle yakından ılgllı olduğu anlaşıldı Bu oluşum sırasında AsyaAvustralya bölgesındekı bır alçak basınç sıstemı ıle Guneydoğu Pasıfık uzerındekı bir yuksek basınç sıstemı karşı karşıya gelıyor Basınç farklılığına paralel Pasıfık uzerınde hava kutlelerı degıştokuşu gerçekleşıyor ve bu değıştokuş Okyanus'dakı sirkülasyonu etkılıyor Bumın yanı sıra denızlertn üst yüzey ısısı da atmosfer üzertnde etMlı oluyor Durıya yuzeyının yaklaşık uçte bırını kapsayan bır bölge uzerınde gerçekleşen bu oluşum sırasında, Okyanus ve atmosfer karşılıklı olarak bırbırlerını yukarıya doğru ıtıyorlar işte bu arada atmosfer ve Okyanus'un sirkülasyonu dahılınde İklim anormalllklerlnin ortaya çıkması ve "El Nlno"nun bır felakete dönuşmesı mumkün Böylesıne yıllarda Endonezya'da genelınde kuraklık başgösterıp, tarımda kötu mahsullü bır yıl yaşanırken, Guney Amerıka'da fırtınalı yağmurlar ve su baskınları meydana gelıyor Hamburg MaxPlanck Meteorolojı Enstıtusü'nde bır süredır Okyanus ve atmosfer ın eşıt oranda katılımıyla oluşan bu belırgın anormallığı ıklım modellerı uzerinde araştınlıyor Bunun ıkı nedenı var Bırıncısı, "El Nlo"olayı ıle ılgılı olarak tahmınde bulunulmak ıstenıyor Ikıncısi bu örn«k aracılığıyla, gerek atmosfer sirkülasyonu, gerek okyanusları gözeten ıklım modellerını de ıncelemek mumkun olabılır Böylesıne atmosferOkyanus modellerı uzerınde çalışan Hamburglu araştırmacılar, geçen on yıllarda "El Nıno" modelını gerçekleştırdıler ve Okyanus ıle atmosfer arasındakı karşılıklı etkılenmeyı en azından genel hatlarıyla tarıf edebıldıler En belırleyıcı bulgu olarak da guney yarıkuresınde yere yakın hava basıncını gösterdiler Karmaşık model hesapları şimdı bu ilk öngörüyü kanıtlıyor Yaşlı bir kuyrukluyıldız Austin ky ında da bu dış katman çok ınce olmalıydı Güneş'e yaklaştıkça erıyıp buharlaşarak ky ı saran bu gazlar yeterı büyüklükte bır hacmı yeterı yoğunlukta dolduramadıkları ıçın ky beklenen parlaklıkta gözlenememıştır Austin ky ı belkı de Guneş sıstemıne ilk gıren genç bır ky değıl, defalarca Güneş etrafında kapalı bır yörungede dolanmış, fakat son geçışte bır