Katalog

BİLİM D Ü N Y A S I N D A N İshal salgını dinozorları yok etti 9 Y uzyıldan uzun suredır bilım adamları Kayalık Dağ lar'da bulunan bır dınazor mezarlığını kazmakla meşguller Ortadan kalkışları yeryuzunun karanlık tarıhının gızemlerınden bırı olan bu dev yaratıklar konusunda daha çok bılgı edınmek umuduyla paleontologlar "Morrıson Formasyonu" adı verılen kemık yığınlarına hucum edıyorlar Burada, gunumuzden 140 mılyon yıl önce yaşamış dınazorların iskeletleri var 1877 yılında ılk defa keşfedılen Morrlson Mezarlığı' geçen ocak ayında yenı bır keşfe sahne oldu Etobur bır tarıhöncesı avcısı olan Epanterlas'ın çenesı ve omurga kemıklerı gun ışığına çıkarıldı Çalışma ekıbıne başkanlık eden Colorado Unıversıtesı paleontologlarından Robert Bakker her çalışma sezonunda Morrıson Mezarlığı'nın araştırmacılara yenı ve hoş surprizler sunmayı surdurduğunu söyluyor Morrıson dınozor fosıllerının gun ışığına çıkarılmış en kapsamlı koleksıyonu, bugun Pıttsburgh Muzesı'nde görulebılır Bir varsayım daha: Isaac Asimov Sarmaşdolaş asteroidler Dünyayı neredeyse "sıyırıp geçen" asteroidler vardır. Bunların dünyayla çarpışma olasılığı yüzlerce milyon yılda birdir. Ağustos 1989'da Caltech Yet Propulsıon Laboratuvarı'ndan Eleanor Helın, yenı bır asteroıd keşfettı Tek başına bu keşıf, şaşırtıcı bır şey değıldır, çunku 2 bın kadar asteroıdın varlığı bılınır Ne kı daha yakından ıncelendığınde bunun bıldığımız en şaşırtıcı asteroid keşfı olduğu ortaya çıktı Ilk asteroıd keşfını Sıcılyalı bır astronom olan Gulseppe Piazzl, 19'uncu yuzyılda 1 Ocak 1801 tarıhınde yapmıştı Astronomlar, Mars ile Jupiter arasında bir gezegen bulunduğuna daır spekulasyon yapıyorlardı Piazzi'nın ıse böyle bır gezegenı aradığı bıle yoktu Ama onu buldu, tesadufen' Piazzi, bulduğu gök cısmıne Sıcılya'nın eskı çağlardakı koruyucu tanrıçasına atfen 'Ceres' adını verdı Ceres çok kuçuktu çapı ancak 600 mıl kadardı, ötekı gezegenlerın hepsınden çok daha kuçuk olduğu ıçın de daha once keşfedılememıştı cısımlerın uzaklığı buna bakarak hesaplanabılmıştı Astronomlar, uzaklıkları ölçmek ıçın gezegenlere radar dalgalan yansıtmayı oğrenene kadar da bu rakamlar Guneş sıstemının boyutları hakkında en iyi rakamlar olarak kaldı Eros, tıpık bır "Earthgrazer" (Dünya'ya yakın geçen) örneğı ıdı, son 50 yılda sayısız başka "Earthgrazerlar da keşfedıldı Bugun Guneş'e Dunya'dan daha yakın gelen 130 asteroıd tanınmaktadır Bunlardan bazıları, yörungelerı ıçınde Dünya'ya sadece bırkaç mılyon yıl yaklaşabılırler Eros'un hemen 1 mıl kadar berısındekı bır asteroıd, Hermes, 1930 larda Dunya'nın 200 bın mıl yakınına gelmış, bır daha da hıç görulmemıştır Bır Earthgrazer Dunya ıle belkı yüzlerce milyon yılda bir çarpışabılır Bır teorıye göre bundan 65 mılyon yıl once buyucek bır asteroıd ya da kuyruklu yıldız Dünya'ya çarpmış ve dınazorları ve pek çok başka yaşam bıçımını yok etmıştır Helın'ın keşfettığı yenı asteroıd de bır Earthgrazerdır, bu asteroıde, daha uygun bır ad bulunana kadar "1989 PB" kod adı takıldı Bu asteroıd, Dünya'ya yakın geçerken (her 50 yılda bır bu yakın geçışı yapmaktadır) keşfedılmıştır, keşfedıldığı sırada sadece 2 5 mıl uzaklıktaydı Bu uzaklıktan bazı ayrıntıları, ozellıkle gunumuzun gelışmış aygıtları sayesınde, anlayabılmek mumkundur Dunyada kendı turunun en tyısı sayılan Poerto Rıco'da Arecıbo'dakı 300 metrelık radyo teleskop bu aygıtlara bır örnektır Eğer bır mıkrodalga ışını (radarda olduğu gıbı), bır asteroıde gonderılırse, bu ışın yansıtılır ve Arecıbo teleskobu, ışte bu yansımayı saptayabalır Asteroid: "Yıldıza benzer" Başka astronomlar, Ceres'ın fazla kuçuk olduğunu, Mars'la Jupıter'ın arasında rnuhakkak başka bir şeyin bulunması gerektığını ılerı surduler 1802 yılına gelındığınde aynı yörede uç kuçuk gezegen daha bulundu, bunların uçu de Ceres'ten daha kuçuktu O kadar kuçüktuler kı teleskopta bıle tıpkı yıldızlar gıbıışıktan bır nokta gıbı gözukuyorlardı, ötekı daha buyuk gezegenlerde gorduğumuz bıçımde genışleyerek kuçuk bırer ışık yumağına dönuşmuyorlardı Işte bu görunumlerınden öturu bu kuçuk gezegenlere Yunanca "yıldıza benzer" anlamına gelen 'asteroid' adı verıldı Zaman geçtıkçe başka asteroidler daha bulundu Bunların hepsı de kuçuktu çoğu sadece bırkaç mıl uzaktaydı Hepsı de Mars ıle Jupiter arasındakı yorede yoğunlaşmışa benzıyordu ve infilak etmiş bir gezegenln ya da daha da kuvvetlı bır olasılıkla Jupıter'ın yerçekım gucu asteröıdlerın bır araya gelıp kumeleşmesını engelledığınden bır turlu oluşamayan bır gezegenın kalıntılarını andırıyordu Mars ıle Jupiter arasındakı yöreye "asteroid kuşağı" adı verıldı Asteroıd kuşağındakı isteroıdler, Dunya'da 40 mılyon ıla 400 mılyon mıl uzaklıktaydılar Uzaklıktan ve kuçük boylarından öturu bu cısımlerın uzerınde hıçbır ayrıntı görulemıyordu 1889'da Alman astronom Gustav Wıtt bır asteroıd keşfettı VVıtt'ın keşfettığı asteroıd, yörungesınde Mars ıle Dünya arasından geçıyordu Bu, keşfedılen 433'uncu asteroıd ıdı, adına 'Eros' dendı Bazen, Eros ve Ounya, yörungelerınde beilı noktalarda ıken Eros, Dunya'dan sadece 14 mılyon mıl uzakta oluyor, yanı Ay'dan başka herhangı bır başka cısımden daha yakın 1931'de Eros, Dünya'ya 16 mılyon mıl yaklaşmıştı, uzaklığı o kadar dakık bır bıçımde belırlenebılmıştı kı guneş sıstemındekı bütun ötekı Şaşırtan sonuç Steven Ostro'nun yönetımınde bır ekıp, 12 Ağustos 1989 da bunu yaptı ve asteroıd 1989 PB", bu yansımadan (tıpkı yansıtılan ışık durumunda olduğu gıbı) göruldu Yansımalar analız edıldi ve herkesı şaşırtan bır sonuç ortaya çıktı Bır değıl, Iki asteroıd vardı, bunlar bırbırlerıyle ılışkılı gıbı duruyorlardı ve her dört saatte bır tıpkı bır pervane gıbı kendı etraflarında dönuyorlardı Daha once hıç böyle ıkız asteroidler görulmemıştı, gerçı bıldığımız kadarıyla başka ıkız asteroidler de vardır, fakat ayrıntılarını anlayabılmemız ıçın çok uzakta bulunduklarından onları göremeyız Böyle ıkız asteroidler nasıl oluşmuştur? En iyi teorı, Guneş'ın etrafında hemen hemen aynı yörüngede yan yana uçan ıkı ayrı asteroıd olduğu, derken mınık bır yerçekım gücu bunları bırbırlerıne doğru çekmış ve sonunda bırbırlerı ıle temasa sokmuştur O gun bu gündur bu asteroidler pek samımı bır kucaklaşma ıçınde sormaşdolaş, blrbırlerının etrafında döner dururlar ve arada sırada da Dunya ıle samımıleşır, Dunya'nın burnunun dıbıne gırerler D Bunlar, aynı zamanda şımdıye kadar bulunmuş en iyi durumdakl dınazor fosıllerı Gunumuzden 250 ıle 130 mılyon yıl öncekı Jura doaeminden kalan Morrıson Mezar lığı, yeryuzunde dınozor saltanatının butun ıhtışamıyla hu kum surmekte olduğu bır devreyı sımgelıyor Fosıllerın 1877'de keşfınden sonra bölgede paleontolojık bır "altına hücum" yaşanmış, daha sonra 320 kılometre kuzeyde duzınelerce dınozor fosılı bulunmuş Dınazorların kıtlesel halde yok oluşuna ılışkın çok sayı da varsayım mevcut Mezozoık dönem sonunda dev surungenlerın soyunun tukenmesınde, açlıktan parazıtlere, zehırlerden ıklım değışımlerıne ve meteorlara kadar çeşıtlı etkenler sorumlu tutuluyor Bakker, dınazorların dunya çapında salgın yapan bulaşıcı hastalıklar sonucunda ortadan kalktığına ınanıyor Dınazorların ölum nedenı ona göre dunya çapında etkısmı gösteren bir Ishal salgını. (I. m.)