Katalog

TIP K Baştarafı 1. sayfada alp ritmlerini gözleyen bır tıp öğrencisi temponun bazen dakikadan dakikaya, saatten saate dramatik olarak değıştiğini fark eder. bronkoskobuyla akciğeri ınceleyen bır hekim, soluk borusunun giderek daha küçük hava yollarına ayrıldığını görür. Fizyologlar ve hekimler son zamanlarda kaotik dinamiğin ve fraktal mimarinin böylesi olası İnsan vücuduna yeni bir bakış lıklarını değerlendirmeye başladılar. Araştırmaların sonuçları tıbbın yıllanmış ilkelerine meydan okuyor ve hastalıkların önceden uyarılarının bulunduğunu gösteriyor. Tıpta geleneksel bilgi, hastalık ve yaslanmanın (aksi koşulda düzenli, makine gibi) bir sıstem üstündekı stresten kaynaklandığını, stresin düzensiz tepkiler yaratarak ya da vücudun normal periyodik ritimlerini bozarak hastalık veya yaşlanmaya neden olduğunu kabul eder. Son beş yıl içinde tıp, kalp ve diğer fizyolojik sistemlerın genç ve sağlıklı iken düzensiz davramşlar gösterebileceğinı keşfetti. Tersine, giderek daha fazla düzenli davranış, bazen yaşlanma ve hastalık bellrtisi olabılir. Düzensizliğin hastalıkla ilintili olduğunu düşünen fizyologlar, herhangi bir hastalığın başladığına işaret edebilecek periyodik bir davranış aramaya başladılar! Kaos ve fraktallar, lıneerolmayan dinamikler disipliniyle ilintili konulardır; uyaranlara orantısız tepki gösteren sistemlerin çalışmasıdır. Lineerolmayan dinamik kuramı, epidemi görüngüsüne, belirli kimyasal reaksiyonların kinetığine ve hava değişikliklerine yeni yaklaşımlar kazandırır. Bazı koşullarda gerekirci (determinist) lineerolmayan sistemler düzensiz davranırlar; bu duruma kaos denir. Buradaki kaos sözlük anlamından öte, zorunlu türden bir rasgelelik unlamınagelir, ki bu fraktal geometriyle ilişkilendirilebilir. Fraktal yapılar kaotik lineerolmaya1 dinamiğin parçasıdır. Nerede bir kaotik süreç, bir çevre şekıllendırdiyse (kumsal, atmosfer, jeolojik hata), arkasında fraktaller bulunması çok olasıdır (sahil şeridi, bulutlar, kaya oluşumları). İlk olarak T.J. VVatson Research'ten Mendelbort'un açıkladığı şekliyle fraktal. değişen ölçülerde ama benzer şekillerdekl geometrik parçalardan oluşur. Fraktal çok daha ince ayrıntıları taşıyan benzer yapılardan oluştuğu için tam olarak ölçülemez. Uzunluk, onlarda anlamlı bir kavram olmadığı için matematikçiler bir fraktalin "boyutunu", nasıl yer kapladıklarını ölçerek hesaplarlar. Çizgilerin 1, dairelerın 2, kürelerin 3 boyutu vardır. Ama fraktallerin kesirli (fractıonal) boyutu vardır. insan vücudunda fraktal benzeri yapılara kan damarlarında, sinlr ağlarında ve keselerde bolca rastlanır Vücutta en çok incelenmiş bulunan fraktal akciğere (ve akciğerden) hava taşıyan borulardır. Pek çok diğer organ sistemleri de fraktaldir. Orneğin fraktal benzeri koroner arter ve ven ağı kalp kaslanna kan taşır. Bır sıstemin kendinebenzerllğl, bır yapı ya da sürecın özellıklerinin farklı ölçülerde ya da zamanlarda bırbirine benzediği anlamına gelır. incebağırsağın yapıları çeşitlı büyütme düzeyinde incelenince, büyük ve daha küçük aynntılar arasındaki benzerlik kendinebenzerhği (selfsimılanty) ortaya koyar. Sağlıklı bir bireyin kalp hızı 3, 30, 300 dakika^ sureyle kaydedilince, hızlı, düzensiz dalgalanmalar daha yavaş dalgalanmalara benzer şekilde değışir. Kalbin kan damarlan traktalbenzeri dallanmalar sergiler. Büyük damarlar daha küçüklerine dallanır, bunlar da daha küçüklenne...