Katalog

ARKEOLOJİ Anadolu'da 2 bin yıllık mühendislik harikası Denizli il sınırları içinde kalan .antik Laodikya kenti, Galileo'dan 1500 yıl önce "bileşik kaplar" ilkesini uyguladı ve önemli bir sorunu bilimsel biryöntemle çözdü. Yazı ve fotoğraflar: İrfan Unutmaz Laodikya su yolu OLASI SU KEMERI Laodikya antik su yolu T oplumlar göçebe bir yaşamı terk edip kentleşmeye başladıklarından beri bir dizi sorunla karşılaştılar. Kent yaşamının neredeyse vazgeçilmez yönünü oluşturan sorunlar binlerce yıllık birikimle fazla değişmeden günümüze değin uzanırlar. Bunların en başında gelen "su sorunu" kentler için kolaylıkla evrenseldır denilebitir. Su, günümüz Türkiyesi'nin birçok büyük kentinde hâla sorunken antikçağ Anadolu kentlerı bu soruna oldukça llginç ve başarılı çözümler getirmişlerdir. Orneğın birçoğu başlıbaşına mühendislik harikası sayılabilecek su kemerlerl, günümüze ulaşamamış barajlar, kanallar ve sarnıçlar sayılabilir. Ancak Denizli ilinin sınırları içinde kalan ve Pamukkale yolu üzerindeki Eskl hisar köyü yakınındaki Laodikya antik kentine su getiren sistem, son derece ilgınç ve kendi alanında tek örnektir. Latincede adı "Laodicea ad Lycum" olan antik kent, İ.ö.261253 yılları arasında Selefkos Kralı Antiokos II tarafından karısının onuruna kuruldu. Romalı tarıhçı Plinius'a göre burada daha öncelen Diospoljs adında başka bir kent bulunuyordu. İ.Ö.220 yıllarında Bergama krallığına bağlanan kent ticaret ye dokumacılık alanında ünlendi. Roma imparatoru Neron zamanında şiddetli bir depremle yıkılan kentte önemli sayıda Musevi yaşamaktaydılaodikya İsa'dan sonra kısa zamanda büyük bir yayılma gösteren Hırıstiyan dinini kabul etmiş ve Imparator Hadrianus (76138) zamanında altın çağını yaşamıştır. "Asya'mn metropolisi" olarak tanı Yaklaşık ~ bir kalker IILK ACILAN DELIK blok pi*nM DOĞAL BORU nan kent, Bizans döneminde de önemini korudu ve IV. yy'da burada bir de konsil toplandı. 1094 yılında bir Selçuklu istilasıyla karşılaşan kent, yörede meydana gelen depremlerin de etkisiyle XIII. yy'dan sonra halkının toplu halde Denizll'ye göçmesiyle boşaldı ve kaderine terk edildi. Antik su yolu Laodikya'nın kendine özgü olan ilginç su sisteminı gerçekleştirmesı ise kentin ilk kuruluş dönemlerine kadar uzanır. Binlerce yıl sonrasına miras kalan bu su yolu antikçağ Anadolu insanının ulaştığı bilimsel ve teknolojlk aşamanın en büyük kanıtıdır. Laodikyalılar kente su getirmek istediklerinde, önlerine çıkan derin vadi ve onun dayandığı tepeler önemli bir engel oluşturur. O dönemde engebeli coğrafik koşulların üstesinden gelebılecek motor ve elektrik gibi güç kaynakları henüz olmadığından, arazinın eğimine göre sorun çok katlı su kemerleriyle çözülmekteydi. Buna göre kemerler yerçekiminin de yardımıyla suyu çukur alanlardan geçiriyorlardı. Ooğanın eğimını dengelemeyi ya da eğimin yönünü değiştirmeyi amaçlayan ve birer mimari anıt sayılabilecek olan su kemerleri, yapımlarının güç olmasının yanı sıra yörede özellikle sık olan depremlere karşı da güvenceli sayılmıyordu. Ayrıca Laodikya'ya yapılması gereken su kemerinin en az 3 katlı olması gerektiğinden güvensizlik daha da bir gündemdeydi. Soruna yepyeni bir çözüm getiren Laodikyalılar, benzerine hiçbir yerde rastlanmayan yeni bir teknik ve ona bağlı bir sistem geliştirdiler. Karşılarına çıkan derin vadiyi (günümüzde Eskihisar Deresi) 3, 4, belki de 5 katlı bir su kemerıyle tehlikeli biçimde geçmek yerine, sıvıların "bileşik kaplar" özelliğınden yararlanarak geçmeyi denediler. Ve başardılar da. Ortası delikli kalker bloklarm tek tek görünüşlerl. Deliklerin ortasındakı traverten çökeltı ve onun oluşturduğu doğal boru Iki sıra halindeki kalker bloklarının vadld» Bileşik Kaplar kuramının babas 15641642 yılları arastnda yaşamış olar ünlü bilim adamı Galileo Galilei'dir Galileo, bu doğal olguyu yasalaştırmadar yaklaşık 1500 yıl önce, Laodıkyalıların ku ramı günlük yaşama uygulamış oldukla rını kabul etmemiz gerekiyor. Bileşıh kaplarda birbirine bağlı kaplardaki sıvıla rın denge koşulları öngörülmektedir. Bu^ na göre, A Iki ya da daha çok bileşik kapta denge halinde aynt sıvı varsa, sıvının serbest yüzeyleri aynı yatay düzlem üzerinde yer alır. B Bileşik kaplar farklı ve karışmaz sıvılar içeriyorsa, daha yoğun olan sıvı bağlantı borusunu doldurur ve ayrılma düzlemi üstunde ölçülen serbesl yüzeylerin yüksekliği bu sıvıların yoğunluklarıyla ters orantılıdır. Bileşik kapların biçimlerinin olaya hiçbir etkisi yoktur. ] Laodikyalılar, kuramın daha çok birinci kurahnın etken olduğu su yolunu oluşturmada yaklaşık 80 cm 3 'lük kare ya ds dikdörtgenler prizması biçiminde kestik leri kalker bloklarını kullandılar. Sonra bı kalker bloklarm ortalarına çapları yaklaşıH 40 cm olan delikler açıp bunları yan yan£ ve delikleri birbirinin ağzına gelecek larz da, su kaynağından kente kadar, bütür yamaçlar boyunca dizdiler. Burada bileşik kaplar kuramının uygu 12