Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR Uzaydaki büyük çekim merkezi Gökbilimciler toplantısında varılan sonuç: Saniyede 600 km hızla Pavo yıldızlarına yol alıyoruz. Vehbi Belgil G eçen aylardan bırınde, Amerıka'da, bir gökbilimciler toplantısı oldu Washıngton'dakı Carnegıe Enstıtusu ıle SantaCruz'dekı Kalıfornıya Ünıversıtesı bılım adamları tarafından duzenlenen bu toplantıda gökbılım yenı bır boyut kazandı Uzayla, Evrenın kuruluşu ıle ılgılı kuramlar oldukça hırpalandı, milyarlarca galaksıyı buyuk bır hızla kendine çeken bır 'merkez" fıkrı genellıkle benımsendı Bu yazımda, bu toplantıda konuşulanlar uzerınde durmak ıstıyorum lunan bır balon düşünelım Balon, şişırdığımız surece genışler, uzerındekı benekler de gıttıkçe bırbırierınden uzaklaşır işte "BıgBang" kuramına göre Evren bu anlamda genışlıyor Genışleme ne zamana kadar sürecek? Sonsuza dek mı? Yoksa, parçalar, bır an gelecek ılk çıktıkları yere mı dönecekler Gök cisimlerinin hızı önce, kendı evımız Dunya'nın hızından söz edelim Sanlyad* kaç kllometre hızla dönuyor Dünyamız, Guneş'ın çevresınde? 30 kılometre dolayında Pekı, Guneşlmlz, galaksımız ıçınde ne kadar bır hızla gıdıyor? Saniyede 400 kllometre kadar Dunyamızın da ıçınde bulunduğu galaksımizın hızı, saniyede 500 km Dedığımız gıbt, bu hızlar sadece bızım galaksımız ıçın yok Başka galaksılerın de kendilerine göre hızları var Bu noktada şu sorular akla geliyor 1) Maraton yarışına katılmış atletlere benzeyen bu galaksıler nereye dogru yol alıyor? Evren'ln gızemlı bır yerıne doğru mu? Yoksa, Evrenın bir yerınden başka bır yerıne mı? Yoksa her galaksı veya gök cısmı kendı başını almış rastgele bır yere doğru mu gıdıyor? işte, sözunu ettığımız toplantıda bu sorulara yanıtlar arandı Işın tuhafı, bunlara yanıt aranırken başka "sorular" ortaya çıktı Hep böyle olmuyor mu zaten? Aya ınışı anınv sayalım Indık, bırçok sorulara yanıt bulduk, fakat çok daha buyuk sorularla karşılaştık Uzayla ılgılı, yenı soruların başında gök cisimlerinin hıztan aresındaki farklılıklar gelıyordu Bugün genellıkle kabul edılen "BlgBang" kuramına göre Evren, 1520 mılyar yıl önce, "kozmık yumurta" (cosmıc egg) denen bır madde yoğunluğu halınde ıken bırden patlamış ve ıçındekı maddelerı fırlatmıştı Maddeler patlama noktasından her yana büyuk bır hızla saçılmışlardı Patlayan bır bombanın parçaları gıbı Parçaların toplamı bır tur kure oluşturmuştu ve bu kure genışlıyordu Konuyu şu benzetme ıle daha guzel s o mutlaştırabılınz Uzerınde bınlerce benek bu Hız ayrılıkları nasıl izah edilebillr? BıgBang kuramını temel aldık dıyelım O zaman, yukarda saydığımız gök cisimlerinin, galaksılerın hep aynı hızla bırbırierınden uzaklaşmaları gerekmez mı? Ama oyle değıl BıgBang, ışın bu noktasını açıklamaya yetmıyor Bu yuzden başka izahlar bulmak gerekıyor BıgBang kuramınm ızah edemedıği başka bır konu daha var Patlayan el bombasının parçaları, bırbırierınden, "parçalar" şeklinde uzaklaşıyor Ama "Kozmık Yumurta"nın parçalarına böyle olmamış Bunlar, zamanla galaksı dedığımız trılyonlarca adacık ha lıne gelmış NEDEN"? (Patlayan el bombası örneğını, fıkrı daha lyı anlatabılır dıye verdım Yoksa, Evrenın yaradılış öncesı fızık, kımya yasaları ıle bugunküler btr tutulamaz) Evet, BlgBang'in yol açtığı genişleme hızının sanaylde 100 kılometreyı aşamayacağı kabul edılmıstı Ama, "lyı düzen bu duzen, gırmese araya bozan" sözümüze uygun olarak, yenı ıddıalar ortaya atıldı "Carnegıe Enstıtüsu'nden Rubln ve Ford, 1975'te, bır görüş ortaya attılar Guneş kumemızın de dahil bulunduğu galaksıler toplamının sanıye hızı 500 kllometre ıdı 1977'de yapılan başka hesaplamalarla sayı, saniyede 600 kılometreye çıkartıldı topluluğu uzerınde duruldu Burada ışler lyıce sarpa sardı Mılyonlarca ışıkyıllık bır uzay parçasındakı yuzlerce galaksının herbırının çekım gucunu hesaplamak bır dev ışıydı Bu yuzden dunyanın bellı başlı gözlemevlerı ıle ışbırlıği yapıldı Ortaya şu tablo çıktı Bızım galaksıler topluluğumuzu HydroCentaure'un çekmesı şöyle dursun, tam tersıne bu topluluk da daha buyuk bır guç tarafından çekılıyordu 3. Bunu Pavo topiuluğunun ıncelenmesı ızledı Fakat bu da HydroCentaure ıle aynı uzaklıkta ıdı ve o da o buyuk guç tarafından çekılıyordu Kendısı muhtac'ı hımmet bır dede/Nerde kaldı gayrıya hımmet ede Sonunda "suçlu" bulundu 1990'ın ılk aylarında Galaksı grubumuzdan 150 mılyon ışıkytl'lık bır uzaklıkta ıdi "buyuk mıknatıs" Bır kure duşunun Çapı 250 mılyon ışıkyılı olsun (Bızımkının çapı 100 mılyon ışıkyılı) Buyuk Mıknatıs'ın kutlesının Guneşımızınkınden 30 mılyon kere mılyar daha buyuk olduğu sonucuna varıldı Koyu renklı bır madde (toz, gaz şeklınde) olusturuyordu bunu Ayrıca milyonlarca, milyarlarca galaksı var ıçınde Kaç mılyar? Henuz bılınmıyor Ve 8011 yılların başı Bu yenı bılgıler, tabıı, kıtap sayfaları arasında durduğu gıbı durmadı, kafalarda yenı ışıklar yaktı Galaksımız, durup dururken nasıl olur da böyle larklı bır hıza ulaşabılırdı? ikıncı bır soru da şu ıdı BıgBang'ın hızından farklı olan bu hız, nereden kcynaklanryor ilk yanıt kolaylıkla dışlandı Hız, "yaradılış" sırasındakı ılk hızın devamı olamazdı, 15 mıl yar yıl ıçınde, bu hız, genışleme hızının çok daha buyuk olan gücunce yutulmuş, azaltılmış olabılırdı O zaman başka bır yanıt arandı Galaksımız daha güçlu bır madde yığınının çekımı altında ıdı "Buyuk Çeklcl" adı verıldı buna (Grand Artracteur) Ama ad koymakla ış bıtmıyordu Gücun nereden geldığını de bılmek gerektı Yukarda sözunu ettığimız toplantryı düzerv leyenler derhal kolları sıvayıp uzayın bır tur harıtasını çıkarmaya başladılar Alan Dressler adlı bır bilgının başkanlığında gök dıdık edılmeye başlandı Ne olabılırdı bu Buyuk Çekıcı? Önce bırçok galaksının hızı olçuldu ve bırbırıyle karşılaştırıldı Bu yolla bızımkınden başka galaksılerın de çekılıp çekılmedığı anlaşılmaya çalışıldı (uzayda çekım altında olmayan cısım yok Aranan fazla çekımın geldığı yerdı) 1. önce Vlrgo uzerınde duruldu Bızım grubumuza en yakın olanı buydu 60 mılyon ışıkyılı uzaklıkta Ancak, Vırgo bızım galaksı topluluğumuzu kendı hızı olan, saniyede 250 kllometre ıle çekebilırdı Oysa, çekım saniyede 600 kllometre olmalı ıdı 250 kılometrelık bır çekım, galaksımızı fazla etkıleyemezdi 2. Bunun üzerıne HydroCentaure super Daha büyük sorular Bızim de ıçinde olduğumuz galaksıler kumesını saniyede 600 kılometrelık bır hızla kendısıne çeken gucun yennı bulmakla ış brtmıyor Şımdı şu soru çıkıyor karşımıza Dolaylarındakı çekım guçlerının hepsınden daha yuksek bır çekım yoğunluğu nasıl olmuş da ortaya çıkmış? BıgBang'le ortaya çıkan Evren'de madde yoğunluğu her yerde aynı ıken sonradan bu çekım adası nasıl meydana gelmış? Sonra, Büyuk Çekıcının bulunması, başkalarmın olmadığı anlamına gelmıyor Belkı daha da büyuk çekım adaları yakın bir gelecekte ortaya çıkacak Nıtekım Buyuk Mıknatıs ın tam karşısın dakı uzay bolumunde, Geller ve Huchra adlı ıkı Amerıkalı, bırkaç ay once, yıne boyle bır çekım adası bulmuşlar ve "Evren'ln Buyuk Duvarı" dıye adlandırmışlardı (Le Grand Mur de l'Unıvers) Uzay denen sonsuz boşluk o kadar buyuk sırlarla dolu kı bunların ortaya çıkarılması sa dece en ılerı teknıklerı değıl en alışılmadık duşunce tarzlarını da gereklı kılıyor Buna rağmen bu sırların hepsının çözulebıleceğı nı ınsan duşunemıyor Işığı 150 mılyon yılda bıze ulaşan bır yıldızın bugun varlığını surdurup surdurmedığını anlamak ıçın 150 mılyon yıl yaşamak kımın elınde9 l KUKS İNGİLİZCE DİL KURSU EGİTİM N G İ L İ ZC E Yeni dönem kayıtlan başlamıştır SÜRÜCÜKURSU KADIKÖY 336 02 79 ERB\KĞY 359 30 68 MALTEPE 352 24 21 ÇANAJANS 151 00 44 FAX: 151 41 55 C6eD . ENGLISHLANGUAGECENTRE TEK DİLLE YAŞANIR MI? İNGİÜZCEy VaAMERİKAda YaİNGİLTEREd» YadaiSTANBUL BESrdcÖGRENİN HERŞEY DAHİl 3 hafta S1030.4haftafil215. HERŞEY DAHİL 3 h a f t a £ 875.4 hafta S 1050. Haftada sadece • Haftada 2530 dersllk yoflun kurs • Kltaplar + kırtaslye • AIIG yanında yarım pansiyon konaklama YURT DIŞI LİSAN OKUUARI TEMSİLCİLİĞİ AbldeIHCınVetCd YoncaApt No 283K.4D 12 80270 ŞşlHST 129 Pound GELIN BIRLIKTE KARAR VERELIM BÜYUK SÜRMEU OTEU KARŞISIGAYRETTEPE 174 28 90 174 28 91 Adres Inclrll Cd. No. 64 BAKIRKÖY / İST. HERŞEY DAHİL 3 h a f t a * »60.4 hafta S1030.ÇOCUK HERŞEY DAHİL 3 hafta £ 925.4 hafta £1120 GENCÜK r f ) USAN OKULLAH ACENTESİ bS,li 136 1380 n»« 5831359 5426314 Tel: 147 44 «8 143 43 57 21