Katalog

Ç E VR E Av fişeklerinde Ağır metaller insanı, kurşun yasaklanmalı çevreyi öldürüyor Yılda 24 milyon kilo kurşun, hayvanları ve çevreyi zehirliyor. Doğal Hayatı Koruma Derneğı Kuş Böltimü vda kullanılan saçmaların ıçerdığı kurşunun doğa uzerındekı negatıf etkılerı hakkında ılk yazı daha 1874'te bır Amerıkan av dergısınde yayımlanmıştı Yenı araştırmalar göllerde ve sulak alanlarda atılan kurşunların bunları yutan su kuşlarını zehırledıklerını ve öldurduklerını açıkça gostermektedır Hollandadaki bır atış sahası cıvarındakı kurşun zehlrlenmesı o denlı büyuk bır mıktara ulaştı ki komşu bır çayırlıkta otlayan Ineklerln sütü yuksek oranda kurşun ıçerdığı ıçın ınsanların tuketımıne uygun bulunmadı Fabrikalar, bacalar, evsel atıkların arıtılması zorunlu. Prof. Dr. Fikret Baykunt yuklenmesl çok ağır bır sorunu ortaya çıkarmıştır Normal evolusyonda başka bır çevresel kantıtatıf bıleşım etkısınde gelışmış bıt kısel ve hayvansal hucreler bu yenı anormal yuk karşısında ne olur? Dığer yönden huc renın evolusyoner oluşumunda eser mıktarda bulunan bazı ağır metallere, yıne eser mıktarda yaşayan hucreler ıçın gereksınme de kaçınılmazdır örneğın demır ve bakır, HEM proteınının sentezınde gereklı elementlerdır Çınko ıse 80'den fazla enzımın, prostetık grubunun bır komponentıdır Bunlardan başka nıkel, vanadyum, krom, molıbden, kobalt (B 1 2 vıtamınının aktıf merkezı) yıne bazı enzımlerın prostetık gruplarında bulunur Göruluyor kı fazlası toksık olan bu ağır metaller eser mıktarda yaşam ıçın kaçınılmaz bıyokatalızatörlerın bır parçasıdır Fakat bakır ıvonunun fazlası tıpkı cadmıum, cıva, thalıum, kurşun gıbı organızmada bulunan ve önemlı katalızatörler (•nzlmler) ıçın bır zehırdır Bırçok ağır metal vucut tarafından resorbe edılırse çok yavaş bır hızla dışarı atılabılir örneğın cadmıumun ınsan vucudunda yarılanma ömru 25 kurşunun yarılanma ömru 20 yıldır Cadmıum eğer solunum yolu ıle alınırsa %50'sı ciğerlere yerlaşlr ve buradan vucuda örneğın kermklere dağılır Boyle bu ıkı metal örneğınde ıfade ettığımız gıbı sureklı akumulasyondan doğan kronık hastalıklar meydana gelır örneğın sinlr slstomlerlnde motoıik bozulmalar böbrsk, kamik haatalıklan ve cadmıumun genotoksık bır ağır metal olması nedenıyle de kartser meydana gelebılır Genelde bu tıp ağır metaller ımmum (bağışıklık) sıstemınde olduğu gıbı yuksek mıktarda sısleın ve sıstın amıno asıdını ıçeren proteınlerle kukurtmetal bağları yapar ve ağır metal ıçe ren proteınler meydana gelebılır (Metallotıo neın) Bazı ağır metal oksıtlen fosıl yakıtların yan masından sonra baca •mlsyonlannda etrafa yayılır örneğın Istanbul'da yakıt olarak kullanılan kömurden baca atıkları ıçınde mq mertebesınde cadmıuma rastgelınmıştır Emısyonlarda etrafa yayılan ağır metal oksıtlen toprağa ve sulara geçer Baca emısyonlarında bulunan aynı zamanda NOx ve SO2 gıbı gazlardan, bılındığı gıbı asıd yağmurları oluşacağından toprağın pH'sı bır mıktar duşebılır Bu da zararlı ağır metal oksitlerinin çözülersk brtkilere geçmssl, oradan da hayvanlara, ınsanlara geçmesı demektır VVHO'nun 1972 yılında verdığı teknık rapora göre cadmıumun %50'sı bıtkılerden ınsan ve hayvanlara geçer O halde a) Gerek fabnka ve gerek evsel baca emısyonlarının ağır metal yonunden arıtılması, b) Fabnka atıklannın olduğu kadar teknolojık urunlerı kullanan evsel atıkların da an tılması zorunluluğu bu yönden de gereklıdır Bundan sonrakı yazımızda ağır metallerı tek tek ele alarak ıncelemeye çalışacağız A duğu gösterıldı Sadece bırkaç kuş yaşayabıldı Bu mılyarlarca saçma, sadece göl dlplerlnde yoklar Kazlar da çıftlık alanlarında bulunan saçmalardan etkılenıyorlar Elbette özellıkle göl dıplerınde bulunan saçmalar zamanla tortuyla kaplanacaklar ve bır sure sonra ördeklerın menzılınden çıkacaklar Ancak kuşlar sık sık gagalarını çamurun ıçıne sokmaktadır ve Bear ve Stanley 1965'te Ingıttere'de bır sahanın ava kapatılmasından 20 yıl sonra blle kuşların kurşun yuttuklarını tespıt etmışlerdır Su kuşlarının kurşun zehırlenmelerının dığer yan etkısı de bu su kuşları ıle beslenen dlğer hayvanların ıçınde bulundukları tehlikedir Bazı avcı kuşların, aslında avları tarafından yutulmuş kurşun yüzunden ölduğu kanıtlandı Kurşundan zehirlenen kuşların yenmesının ınsanlar ıçın de zararlı olduğu açıktır Turkıye'de avcıların guvenlı bır şekılde ördek etı yıyıp yıyemeyeceklerının arastırılmasının zamanı çoktan gelmıştır Kurşun çok zehirli bir metaldır Yutulduğunda mıdede yavaşça aşınır ve mıde asıtlerı kurşun parçalarını bağırsaklar tarafından hemen emılen ve kana geçen kurşun bıleşıklerıne çevırır Bunlar kan uretımını engeller, alyuvarlarla bırleştıklerı ıçın vucut ıçınde taşınır ve butun organlara ulaşırlar Yetışkın bır ördek tarafından yutulan ıkı tek kurşun saçmanın, eğer şartlar kötuyse, örneğın yem kıtlığı varsa uç gun ıçınde kuşun ölumune sebep olabıldığı kanıtlandı iyı şartlarda da kuşların çoğu kurşun yuttuktan sonra ölmektedır, ancak hayvanların felç olup ölmelerı bırkaç hafta surebılıyor Ne yapmalı? Turkıye'de av ıçın kullanılan büyuk mtktardakı kurşun, açıkçası, buyuk bır çevre sorunudur öncelıkle iyı spor yapmak ve sağlıklı ördekler vurmak ısteyen avcılar ıçın Ustelık kurşun zehırlenmesı sonucu su kuşu sayısındakı azalma, avcıların gelecek seneterdekı avlarını da kötu yönde etkıleyecektır Kurşun ekolojık sıstemlerde buyuk mıktarlarda bulunursa butun hayatlar ıçın buyuk bır tehdıttır Saçmalardan kaynaklanan kurşun, ınsanlığın şımdıye kadar karşılaştığı en buyuk çevre sorunlarından bırı olan aslt yağmuru sorununu buyutur Avrupa'nın en büyük odun uretıcısi olan Isveç'te bütun ağaçların sadece %40'tan azı asıt yağmurundan etkılenmemıştır ve halıhazırda %20'ye yakını ölmüf veya yakın gelecekte ölecektır ve ağaç uretımındekı kayıp mılyonlarca doları bulmaktadır Ç«llk saçma bır çözum gıbı gözukuyor Amerıkalılar kurşun problemını yıllar önce fark etmışler ve 12 yıl önce kurşun kullanımındakl Ilk kısrtlamalar açıklandı ve onun yerıne çelık teklıf edıldı Bugun ABD'de neredeyse tum eyaletlerde her kalıbredekı av sılahlarında çelık saçma kullanma zorunluluğu getırıldı Kalay ve nıkel ıle kaplı çelık saçmalarla da denemeler yapıldı, ancak bunlar en az normal kurşun kadar zararlı bulundu Şuphesız Turkıye doğasını, yaban hayatını ve tarıhı zengınlıklerını gerı dönuşu olmayan zararlardan korumak ıçın kurşun kullanımı derhal yasaklanmalıdır D Av fişekleri Kurşun av fişeklerinde kullanılan ana metaldır Ortalama olarak her atışta çevreye 30 gram cıvarında kurşun saçılır Ülkemızdekı asgarı 4 milyon avcıyla, her avcının tek atış yapması durumunda doğaya atılan kurşun mıktarı yılda 120000 kıloyu bulur Daha gerçekçı bır tahmın olan avcı başına 200 atış ıle (bırçok avcı yuzlerce veya bınlerce, ancak buyuk çoğunluğu bır avuç atarlar) şaşırtıcı bır 24 milyon kıloluk kurşun mıktarı Turkıye'de çevreye atılır Mılyonlarca kılo kurşun Turkıye'nın yuzeyıne eşıt mıktarda dağılmayacaktır Revaçta olan av sahalarında ve çevrelerınde yuksek ve tehlıkelı mıktarda kurşun olacaktır Bır tek fışeğın yuzlerce saçma ıçerdığı duşunulurse, mılyarlarca saçma, göllerın ve bataklıkların dıbıne atıldı ördek, kaz ve kuğu gıbı su kuşları yıyecek ararlarken kaçınılmaz bır şekılde hem dıpte hem de su bıtkılerınde bulunan kurşunları yutuyorlar Yakın zamanlarda, Hollanda ve Danlmarka'dakı bılımsel araştırmalar ıçın avcılar ördek ve kazlar getırdı ve mıdelerı ve kanlarındakı kurşun parçacıkları ıncelendı En az 16 değışık örnekte kurşun bulundu ve mesela vurulan yeşılbaş ördeklerın %5'ının kurşun saçmalar yuttuğu göruldu Kuşun durumuna göre kurşun zehırlenmesının bırkaç gun veya bırkaç hafta ıçınde öldurucu ol ğır metaller muhtemelen çevr* klrtlllgl yaratan en eskı toksinlerdır örne,ğın ınsanlar 2000 yıl once gumuş eldesı ıçın kullanılan mınerallerden buyuk mıktarda, yan urun olarak ortaya çıkan kurşunu kullandılar Hlpocrates Mılattan evvel 370 yıllarında metal zehlrlenmel«rind«n doğan abdomınal colıc ıçın reçete yazmıştır Genelde, özgul ağırlı 5 g/cm3 ve perıodik sıstemın 40'tan fazla elementı ağır metaller grubuna gırer ve bunların bırçoğu az konsantrasyonda tokslk etki gosterır Dunya yuzeyınde yaşam bundan yaklaşık 3.5 mılyar yıl once anaerobık bır sıstem ıçınde başladı, önce tek hucrelı sonra çok hücrell bıtkı ve hayvanların oluşumunun, gerek dünya kabuğu ve gerek atmosferın ortamının belırlı konsantrasyon şartları ıçınde gelıştı ve yaşam mekanızması hucresel bıleşım buna göre ayarlandı Insanların mudahalesıne kadar dunya kabuğunda meydana gelen doğal değtşımler, aşınmalar vb ağır metallerle canlıların temasını fazla etkılemedı Dunya kalınlığında önemlı ölçude bulunan toksık ağır metaller, örneğın 3110 7 ton kurşun bıosfere bır mıktar geçebıldı, ancak ınsan topluluklannı fazla etkılemedı A Durum değişiyor... Ağır metaller asallık derecelerıne göre kısmen bıleşıklerı ve kısmen elementlerı halınde genelde dıspers bır vazıyette derın kaya tabakaları ıçınde bulunur Aşınma sureçlerı, volkanık aktıvıteler yanında özellıkle antropogen etkıler ağır metallerı yaşayan doğa ıle derınden temas halıne getırmış ve maalesef ekolojık bır problem halıne sokmuştur örneğın 1986 yılında 310 4 ton cadmıum 2,2 108 ton bakır, 1,1 104 ton cıva 4 710 5 ton nıkel, 1,1104 ton kurşun ve 2,3106 ton çınko, ınsanlar tarafından dunya yuzeyınde kara ve sulara karıştmlmıştır işte ağır metallerın bu şekılde bıyosfere 15