Katalog

BİLİM KÜLTÜR Avustralya'da su sorunu sız ınsan olmaz anlamında. Değırmencının de, taşlarını döndurmek ıçın suya gereksınmesı buyuk Ama bu laf bıze göre değıl pek Nerede bızde öyle taş döndurecek guçte su Her ne hal ıse Işte Avustralya'nın da büyük bır su derdı var Ulke, bızden göturduğu Merınos keçilerınden muazzam bır suru yapmış Koyunu ve sığırı da var Bu durum, ülkeye, dunya yun tıcaretının uçte bırını elinde bulundurma olanağı sağlamış Eh, kabul edersınız kı koyun, keçt, sığır demek su demektır Yuz mılyonları aşkın hayvanın, hele sıcak mevsimde ve yazın, ne kadar suya gereksınmesı olacağını şöyle bır gözumuzun önune getırelım Ulke bu suyu, derın artezyen kuyulardan çıkarıyor Suyu, yeldeğirmenlerı yukarı çekıyor Meralar çok genış Hayvanları buralara yaymadan önce depolarda yeterlı suyun bırıkıp bırıkmedığını saptamak gereklı Kolay bır ış değıl Soruna çözum ıçın telsiz ve televızyon duşunulmuş Her kuyunun başında guneşten elektrık ureten bır ayna ıle verıci anten var Su sevıyesı antenle çevreye yayılıyor, bunun ıçın guneş elektrığı kullanılıyor Hayvan sahıbı hayvanlarını meraya çıkarmadan önce suyu saptıyor Suyu azalmış bır depo çevresıne yayılacak hayvanlarırususuzluktan ölmesı ışten değıl ğ ğf B B erkesın bır derdı, değır• i f l mencının de su derdı" dı• • ye bır sözumuz var Dert Dört köşe ağaç ve domates Vehbi Belgil azımın başlığı ılk anda şunu akla getırecek "Zıpırlık, bllimsel zıpırlıktan başka blr şey değil bu." Yuvarlak ağaç ve domateslerın suyu mu çıktı da böyle şeyler yapmak gereğı duyuldu? Bunun ağaç, kereste savurganlığını en aza ındırmek ıçın yapıldığını söylersek şaşkınlık daha da artar Dört köşe ağaç ve domates, ağaç, kereste, tahta ve odun savurganlığını nasıl azaltabılır? Kerestenın, kaplamalık tahtanın nasıl yapıldığını duşunursek durumu kolayca anlarız ikı ınsanın kucaklayabıleceğı bır ağaç govdesının mobılyada, ınşaatta kulianılabılmesı ıçın buyuk dıkdörtgen bıçımıne sokulması gerekır Ama bu yapılırken ağacın % 5060 kısmı ıskartaya çıkar Iskarta kullanılmaz mı? Kullanılır Ama daha duşuk kalıte ısteyen ışlerde Kâğıt hamuru, yonga, talaş, sunta gıbı ışlerde Savurganlık en az yarı yarıya Ama ağaç dört köşe olsa, gövdemn her yanı aynı ışte kullanılır 40 yıl oncesıne kadar böyle bır şey duşunulemezdı bıle Ama genlerın sırları 1953'te çözulunce, hucrelerı ıstenen şekılde çalıştırmanın mumkun olduğu anlaşıldı Ata, okuze ıstenen ışlenn yaptırılması gıbı Bir buluşçu, genetik yolla dört köşe bitkiler yetiştirme yolunu bulduğunu açıkladı. Neden olmasın? Y '&. mişler Yerıne yenısını koyma duşuncesı kımsenın aklının ucundan geçmıyor Yunanıstan, Anadolu, Italya, Lubnan, Mezopotomya gıbı yerler yarı çöl, yarı taşlık. Su çok az Buna rağmen, yuzbınlerce yıl ıçınde yavaş yavaş yetışen ağaçlar orman oluşturmuş Sonra ne olmuş? Tek tek ınceleyelım Sümer, Asur, Akad, Elam gıbı Mezopotamya ulkelerınde ağaç, tuğla pışırmek, kılden kitap çamuru pışırmek, Hınt Okyanusu'na çıkacak gemılerı yapmak, maden erıtmek, ısınmak gıbı ışlerde bol bol kullanılmış Maden erıtmeyı kuçumsemeyelım O zaman kullanılan madenlerden gumuş 960 derecede, altın 1063, bakır 1083, demır 1535 derecede erıyor Bu kadar sıcaklığı sureklı bu duzeyde bulundurmak ıçın ne kadar oduna gereksınım olduğunu bır duşunun Iklım kurak olduğu ıçın kesılenın yerıne yenısı hemen gelmıyor, en az 100150 yıl ıstıyor Fenlkelller, Lubnan'ın sedir ormanlannı gemı yapımında, cam uretımınde har camışlar Yunanıstan da öyle Gemıcı ulus olmanın kefâretı bu Anadolu'da yakıt olarak kullamlacak tek şey orman ağaçları Sırf tezekle her ışınızı göremezsınız Kışları, bugun bıle kar erıtılerek su elde edılır Hamamlar, hep odun ıster Anadolu ormanları, sanırım böyle yok olmuş Kuraklık nedenıyle yenı ağaç yetışmemış Yetışenı de keçı kemırmış Reflk Halid, 1916'da Ankara'da yazdığı "Yatır" adlı öykusunde, bır ormanın hamam ıçın nasıl yok edıldığını ve bu yok edılışın yarattığı sorunları ne kadar guzel dıle getırmış? (Memleket Hıkâyelerı) Mahmut Makalın "Bızım Köy" ve "Köyumden" gıbı başyapıtlarında, yakıtsız Anadolu'nun dramı butn çıplaklığı ıle dıle getırılır kan suyun önunü kapatıp suyu yukseltırsenız baraj yapmış olursunuz GAP'tasuyuzunun400metre yükseltıldığinı öğrenıyoruz Sonra bu su yuksekten duşurulerek elektrık uretımınde, daha sonra da toprak sulamada kullanılır Pekı, su kendılığınden yukselerek bır nehrı "şışırır" hem de bu ışı, kesınlıkle belırlı aralıklarla gunde ıkı kez yaparsa ne yapılabılır? Orada da nehrın onü kesılır, kendılığınden nehrı şışıren sular azar azar akıtılır Buakmasırasındaturbınlerdöndurulup elektrık eldeedılır Fransızlar, SaıntMaloJSen Malo) Körfezı'ne akan La Rance(la rahsa) nehrının önunu keserek böyle bır elektrıkenerjı santralı yaptılar Çunku "gel"zamanındaAtlantık Okyanusu'nun suları 14 metre yukselıyor, "gıt" zamanında ıse normal sevıyesine dönuyor Nehrın en genış yerınde bır uçtan oburunekalınbırduvaryapılmış Duvarınaltı,göz göz Tam ortasına bır komuta merkezı yapılmış Sular kabarmaya başlayınca, "La Ranca" nehri tepelere doğru yukselıyor Suların çekılmeye başlayacakları sanıye gelınce duvarın altındakı kapaklar derhal kapanıyor Dolarken elektrık ureten sular, bu sefer, çekılırken gene elektrık uretıyor Bu elektrık yerel ıllerdekı tesıslerde kullanılıyor A Gelgitten elektirik Ağaçlarda gövdemn genışlemesı, kabuğun oluşmasını sağlayan şeyın 'cambium" hucrelerı olduğu bılınıyor Bu hucreler gövdemn dış yanını çember gıbı çevrelıyor Görevı, dışa doğru kabuk, ıçe doğru odun yapmak, ağacı oluşturan beyaz kısmı meydana getırmek Ingılız Kolombıyası Unıversıtesı'nden çıkmış Robert Falls adlı bır öğrencı, dört koşe govde yetıştırmenın sırrını çözmuş ve bunun ıhtıra beratım almak ıçın yetkılı makamlara başvurmuş Beratım alıncaya kadar sırrı açıklamıyor Haklı Kafasının urununu değerlendırmek ıstıyor Ama ışın nasıl yapıldığı hakkında tahmınlerde bulunmak pekâlâ mumkun Genç oğrencı şuna dıkkat etmış Sert ve surekll ruzgârlar gövdemn daha sert ve kalın olmasını sağlıyor Yanı ruzgârın gucu, cambium hucrelerımn daha çok odun yapmasını kolaylaştırıyor Bu durumda gövdemn duz olması ıstenen kısımları sert ruzgâra karşı korunabılırse, korunmayan kısımlar normalden çok odun uretır ve tabıı ağaç köselı olur Genç buluşçu, bu yolla, odun uretimının % 150 arttığını gözlemış Tabıı, fıdanlıklarda yaptığı denemelerde Delıkanlı başka bır şey daha gözlemış Gövde bır kez köşelenmeye Cambium hücreleri başlayınca ağaç, köşelı olarak büyumesını surduruyor Ne kadar basıt değıl mı? Bu durumda, kerestecıye, daha sonra mobılyacıya, gövdemn budaklarını kesme, kabuğunu rendeleme ışı kalıyor O da atla deve değıl Buluşçu, bu ışın, yakın gelecekte makıne ıle daha çabuk yapılacağını, sonraları ıse ışın ağaç budama kadar gundelık ışler arasına gıreceğını muıdelıyor Neden olmasın? Dört köşelı domates gereksınmesı, aym ambalaj sandığına daha çok domates sığdırılmasım mumkun kılıyor Her sandığa 20 domates daha (azla konsa ne kadar sandık kazanılmış olur? Bu tur domatesler, yukarıda anlattığımız yolla değıl, gen muhendıslığı yolu ıle yapılıyor Bunlar daha sert, daha kırmızı da oluyor Yakın bır geçmışe kadar dunyanın doğal kaynaklarının sonsuza dek sureceğı sanılıyordu Oysa bıze bu sanıyı, mırasyedı hovardalığı verıyordu Petrol mu? Çıkar, yak Ağaç mı? Kes, kullan Allah baba yenısını yetıştırır Ama öyle olmadığı, acı bır bıçımde anlaşıldı Antıkçağ metınlerı, Mezopotamya'mn, Anadolu'nun, Lubnan'ın, Inglltere'mn, Yunanistan'ın baştan başa ormanla kaplı olduğunu gösterıyor Ne olmuş bunlara? Bılınçsızce ve tabıı acımasızca yok edıl "Orman kanunu" 14 mayısta Demokrat Partı'nin zaferı orman kıyıcıların zaferı gıbı görunmuştu Köy ağaları ormanı kesmenın serbest olacağı duşuncesıyle kaymakamların, alılerın odalarını doldurdular Orman kestırmeme, CHP dönemının zulumlerınden bırı olarak gösterılmıştı Fakat yenı yönetım de ormanlara kıydırmadı Kıydıramazdı Amabu arada bazı kesımlere buyuk çapta göz yumuluyordu Iş o kadar ılerı gıttı kı 1961 Anayası'na ormanları korumak ıçın 131 madde kondu Maddeyı bugun okursak DP dönemindekı suııstımallerın derecesını kavrarız "Devlet, ormanların korunması, ormanlık sahalarımn gemşletllmesl Içln gerekli yasaları koyar ve onlemleri alır Butun ormanların gözetimi devlete aıttır Ormanların sahipllğl, yönetlmi, Işletılmesi özel klşilere devrolunmaz. Orman, zaman aşımı ıle mulk edlnilemez, kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz..." Sonrakı anayasada ormanlar ıçın daha da ağır hukumler kondu, fakat bır sonuç alınamadı Önemlı olan ağır cezalar değıl, halkın yakıt gereksınmesının karşılanmasıdır Orman kıyımını, bedava yakıt sağlamanın başka bır görunumu olarak da tammlayabılırız Ve bu durumu gözardı edemeyız "Devlet yapsın* Devlet versın"cı partılerımız bu konuda ne düşunurler acaba? D Ve domates Tehlike zilleri