Katalog

P S İ K O L O J İ D E S O N 1 0 Y I L Sosyal ve kültürlerarası psikolojide yt 1980lerde dünyada psikologlar arasında bir uyanış görülmekte... Davranışın sosyokültürel bağlam içinde anlaşılması öngörülmekte. Prof. Dr. Çiğdem Kağltçıfyaşı Boğazlçi Universltesi G unumuzde psıkolojı son derece yaygın araştırma ve uzmanlık alanlarını kapsayan bır bılımdır Bu alanlar bır taraftan nöro pslkoloji ve flzyolojik psikolojl gıbı biyolojik bilim yaklaşımlarından dığer tarafta, orgüt psikolojisl ve siyaset psikolojisl gıbı sosyal blllm yaklaşımlarına uzanan bır genış yelpazeyı oluşturur O kadar kı, "bir biyolojik bilim (ya da doğa biliml) olarak psikolojl" ve "bir sosyal bilim olarak psikoloji" adlarıyla ıkız psıkolojıye gırış kıtapları yazılmıştır Hatta psıkolojı tek bır bılım değıl, bır bılımler butunudur, göruşu de oldukça yaygındır Bu durum elbette sadece psıkolojı ıçın söz konusu değıldır Gunumuzde gıttıkçe ılerleyen bılım ve teknolojıdekı uzmanlaşma alanları baş döndurucu bır hızla artmaktadır Oısıplınler arası çakışan ılgı alanlar ı, yenı uzmanlaşma olanakları oluşturmaktadırlar Özellıkle son on yılda çok gelışen dısıplmler arası konu alanlarına örnek olarak hukuk psikolojisi, ekonomi psikolojisi, siyaset psikolojisi, biyolojik psikoloji, bilişsel norobllim sayılabılır Konulan bakımından çok genış kapsamlı olmasının yanında psıkolojı, temel bılım ve uygulamalı bılım eksenınde de farklılaşmıştır Uygulama alanları ıçınde en yaygın olarak bılınen klinlk psikolojlsinln yanında, daha az bılınen endustri psikolojisi, insaneşya illşkilerl (ergonomıks), orgüt psikolojisi, sağlık psikolojisi, yaş lılık psikolojisi, trafik pslkolojisi, okul psikolojisi gıbı alanlar vardır Bunlar uygulamalı psıkolojıye gırmekle beraber, herbırınde uygulamaya ışık tutucu temel araştırmalar da yapılmaktadır Bu kadar kapsamlı bır bılımsel yelpazeyı burada kısaca ele almak olanaksızdır Bu nedenle, seçıcı davranarak psıkolojının bazı alanlarında son yıllardakı gelışmelerı bır ış bolumu ıçınde ele alacağız Ben bugunku yazıda sosyal psikolojiden ve bu alanda son ıkı on yıldakı sorgulamalardan ortaya çıkan, kültürler arası psikolojiden soz edeceğım Onumuzdekı hafta gene Boğazıçı Unıversıtesı Psıkolojı Bolumu oğretım uyelerınden Prof. Dr. Guler Fişek ve Yrd Doç Dr Falıh Koksal psıkolojının başka ıkı alanını yazacaklar Son on yılda sosyal psıkolojıdekı gelışmelerden söz edebılmek ıçın bırkaç on yıla çok kısa da olsa değınmek gerekır Ozellıkle 2 Dunya Savaşı'ndan sonra psıkolojının bır alt bılım alanı olarak gelışmeye başlayan sosyal psıkolojı, özellıkle Kurt Levvin, Muzaffer Şerif gıbı araştırmacıların etkısıyle, sorunlara yonelık bır yaklaşım gelıştırmıştır 1960'lardan sonra ıse gıderek soyut temel bılım yaklaşımı on plana çıkmıştır Örneğın, 2 Dunya Savaşı sırasında ve sonrasında ınsanların tutum ve davranışlarını değıştırmeye yonelık grup dınamığı çalışmalarıyla Kurt Levvin ve grubu bır çıgır açmış, ancak bu uygulamalı yaklaşım sonraları onemını kaybetmıştır Lewln, grubu bır sosyal değışme aracı olarak ele almıştır Sonraları ıse "grup" kendı ıçınde ıncelenmeye başlanmıştır Benzer bır şekılde, aynı donemlerde, Avrupa'da faşızmın yükselmesı, ayrımcı ön yargı ve yetkecı kışılık çalışmalarına yol açmıştır Boylece, hem kavramsal onemı olan hem de sosyal sorunlara yonelık yaklaşımlar on plana çıkmıştır Ancak daha sonraları tutum alanındakı çalışmalar, sosyal sorunlardan soyutlaşmış, dar, soyut, deneysel bır yaklaşıma yonelmıştır Boylece sosyal psıkolojının çeşıtlı uygulama alanları. işletme, endustri psikolojisi, duyarlılık eğitimı gıbı alanlara temel teşkıl ederek ayrışmış, salt sosyal psıkolojı ıse deneysel ve soyutkavramsal bır duzeyde yoğunlaşmıştır Bu yoğunlaşma doğrultusunda analız, bırey ve kuçuk grup uzerınde odaklaşmıştır Yukarıda sözu edılen daha oncekı araştırmalardakı butunsel yaklaşımın yerını, bilişsel bir mikroanalitik yaklaşım almıştır Bunda gelışmış sanayı toplumlarının, özellıkle Kuzey Amerıka'nın temel bıreycı ıdeolojısının de rolu olmuştur Aynı şekılde sosyal psıkolojının sosyal değışme sorunlarına da fazla eğılmedığı gorulmektedır Bu konu da özellıkle ekonomi ve sosyolojının ustunde durduğu dunyadakı sosyal değışme ve gelışme sorunlarıyla pek az ılgılenen bır dısıplın durumundadır Çunku sosyal psıkolojı konu olarak 'toplum ıçınde ınsan' ya da 'toplumınsan ıhşkısı'nden uzaklaşarak ve sosyalyapısal/bağlamsal oğelerı gozardı ederek bıreye donuk bır yaklaşımı yeğlemıştır On plana çıkan kuramsal yaklaşımlar bakımından bilişsel çelışkı ve dığer bilişsel tutum değışımı kurumları 196O'lı yıllara damgalarını vururken, 1970'li yıllarda başta yukleme kuramı olmak uzere gene bilişsel ele alış önem kazanmıştır 1980'lerde de sosyal psıkolojı temel olarak bırey bazlı "bilişsel sosyal psıkolojı" ozellığını surdurmuştur Çok sayıda araştırmaya ışık tutucu önemlı bır kuramsal gelışme olmamakla bırlıkte, yorumsal sosyal psikoloji ve sosyal yapısalcı yaklaşım, rol kuramının yerını alan sosyal senaryolar yaklaşımı ve özellıkle Avrupa'dakı sosyal kimlik kuramlan uzerınde çalışmalar yapılmaktadır Butunleyıcı bır kuramsal çerçeveden çok bır kısmı uygulamalı olan ve bır mıktar bırbırınden kopuk çeşıtlı konu alanları göze çarpmaktadır kolojı yaklaşımlarını "bıreysel, görgul ve sosyal bır boşluk ıçınde deneysel" olarak tanımlamışlardır Bu tartışmanın ıçınde sosyal psıkolojının Batı'da, özellıkle Amerıka'da yapıldığı ve dunyanın dığer yorelerıyle ılışkısının çok yetersız olduğu gerçeğı de vardır Şöyle kı Amerıka'da yapılan araştırmaların bulgularının genel ınsan davranışım yansıttığı kabul edılmekte, belırlı bır sosyokulturel ortamın urunu olduğu duşunulmemektedır Gelışmekte olan ulkelerdekı sosyal psikologlar da çoğunlukla Amerıkan sosyal psıkolojısının etkısınde olduğundan, onun yaklaşım ve varsayımlarını genellıkle sorgularnadan kabullenmışlerdır Yeni bir bakış açısı Sosyal psikolojide özeleştm 1970lı yıllardan başlayarak sosyal psıkolojı ıçınde bır özeleştıri eğılımı başgostermıştır Özellıkle sosyokulturel baglamdan soyutlanmış olan deneyselkuramsal sosyal psıkolojının zaman ve mekân boyutlarındakı evrensellığı sorgulanmaya başlanmıştır Özellıkle Avrupalı sosyal psikologlar tarafından yapılan eleştırıler ve sosyal yapısalcı akım, egemen sosyal psı 1980'lerde dunyada psikologlar arasında bır uyanış gorulmektedır Oluşmakta olan yenı bakış açısında, bır taraftan davranışın sosyokulturel bağlam ıçınde anlaşılması ongorulmekte, dığer taraftan da bılımsel nesnellıkle katılımcı ve problem çözucu bır yaklaşımın bırbırlerını yadsımadıkları kabul edılmektedır Bu bakış açısı sosyal problemlere duyarlı sosyal bılımcı ve psıkologlann bakış açısıdır Sosyal katılımcı sosyal psıkolog ıçın temel davramş laboratuvarı, sosyal değışme olgusu olmaktadır Sosyokulturel bağlamların ve yaşantı 12