Katalog

GÖKBİ LİM A R A Ş T I R M A Amatörlerin aökbilime katkısı Amerika'dan gelen telefon ve sipariş üzerine yapılan gözlemin öyküsü. Haldun 1. Menali Bankacı, Amatör Astronom ıllarca "şan8im yaver gıtse de bende yapabilsem" dıye duşunerek umutlandığınız oldu m u ' Mutlaka olmuştur Çünku her ınsanın kendısını yaşama bağlayan geleceğe yönelık değışik umutları vardı Ben de gözlem yapmaya başladığımdan bu yana hep bır umut taşımışımdır Bır gun (bır gece demek daha doğru olur) kırnsenın görme olanağı bulamadığı bır gök olayını tak başıma gözlemek Onbır yıldır surdurduğum astronomık gozlem çalışmalarım 1983 yılından bu yana değışken yıldızlar uzerınde yoğunlaşmıştır Kuçuk bır 8x30'luk durbünle başladığım ve bugun 20 cm'lık aynalı bır teleskopla devam ettiğım çalışmalarım sayesınde bınden fazla gözlemım dunyanın çeşıtlı ulkelerınde etkınlıkte bulunan amatör kuruluşlar tarafından yayınlanarak profesyonel astronomların bılgısıne ve ıncelemesıne sunulmuştur Gözlemlerımden profesyonellerce bır bılgı bankası olarak yararlanıldığını bılmeme karşın, onlardan daha somut bır sonuç alabılmek arzusundaydım Bunca yıl sabırla bekledım O geceye dek Şansım geçen 23 kasım gecesı telefonumun çalmasıyla bırden dönuverdı Hattın ötekı ucunda, merkezı ABD'nın Massachusetts eyaletı Cambrıdge kentınde yer alan ve dunyadakı değışken yıldız gözlemcılerının çalışmalarının toplandığı "Amerıcan Assocıatıon of Varıable Star Observers/AAVSO"nun (Amerıkan Değışken Yıldız Gozlemcılerı Bırlığı) Turk mudıresı Janet Akyuz Matteı hanım vardı Janet, beklenmedık zamanlarda bırdenbıre parlaklaşıveren "U Geminorum" adındakı bir tür değışken yıldızın bırkaç gece önce yıne parlayıverdığını söyluyordu Yıldızların evrım teorısını gelıştırmek ıçın bu tur olaylar astrofızıkçılerın en sevdığı anıardır Böyle değışkenlerı maksımum parlaklık dönemlerınde elektromanyetık ışınımın tOm dalga boylarında gözleyerek bır sonuca ulaşmaya çalışırlar Görsel gözlem yapan asiatörler de ne zaman parlayacağı bellı olmayan bu yıldızları devamlı şakilde gözleyerek, herhangı olağanüstu bir durumda onları uyarırlar işte o gece de Amerıkalı astronomların "Internatıonal Ultravıolet Explorer/IUE" (Uluslararası Mor Ötesı Kâşıfı) uydusunu kullanarak yıldızı mor ötesı bölgede gözlemek ıstedıklerını anlattı Janet Peterilkesi Herkes yetersiz olduğu mevkiye mi terfi ediyor? Y karşı ABD'den gözlenmış ve 9 7'ncı kadırde olduğu belırlenmıştı (ınsan gözünün optık alet kullanmadan görebıldığı en sönuk yıldızın kadırı 6'dır) "IUE"nın gözlem yapabılmesı ıçın "U Gemınorum"un 105'ıncı kadırden daha parlak olması gereklıydı O gece uydunun gözlem yapıp yapamayacağının saptanması ıçın önumuzde uç saatlık bır süre vardı Daha geç kalınırsa uydu yörungesınde yıldızı göremeyecek bır konuma gırecek ve belkı de bu fırsatı kaçıracaktı "AAVSO"nun dunyada 40'a yakın ulkede 500'u aşkın amatör gözlemcısı arasında o zaman dılımı ıçınde yıldızı gözlemeye en uygun coğrafi konumda olan kışı bendım Turkıye'de hava yenı kararmış ve yıldız ufuk uzerınde henüz yukselmeye başlamıştı Daha doguda bulunan gözlemcılerın (Japonya ve Avustralya) gun doğumu yaklaştığı ıçın yıldızı gözleme şansları kalmamıştı Havanın açık olduğunu ve gözlem yapabıleceğımı söyleyerek, uyduğu yönlendırecek Calıtornıa'dakı bılım adamının (Dr Chrıs Mauche) telefon numarasını not aldım Serüven başlıyor Telefonu kapatmamı ızleyen yarım saat ıçınde hazırdım Teleskobu, göz merceklerımı, gök harıtalarımı, fenerımı, 7x50'lık dürbünumü ve kalın gıyeceklerımı toparlayıp dışarıya tırladım Bahçeve çıkınca önce büyük bır hayalkırıklığına ugradım Pencereden baktığım zaman açık olan gökyüzu bırdenbıre bır sıs tabakası ve bulutlarla kaplanmıştı Neyse kı, bız amatör astronomlar böyle kötü şakalara alışkınızdır Ben de teleskobumu kurup, beklemeye koyuldum Dışarı çıkalı ıkı saatı geçmıştı Ayakta durmaktan yorulmuş, gitgıde artan soğuk yuzunden de tıtremeye başlamıştım Bulutlarda ıse hıçbır kıpırtı yoktu Değışken yıldız bır öncekı gün sabaha Bahçenın önunde bır polıs ekıp otosu durunca "İşte polısler de tam zamanında geldıleri" dıye duşundum Bız amatörlerin ortak sorunlarından bırı de genelde gecelerı çalışmamızdan kaynaklanmaktadır Çunku karanlıkta ateşlı bır sılah ıle bır teleskop bırbırınden pek ayırdedılemez' Soğuktan korunmak ıçın kafama geçırdığım garıp görunuşlu başlığa karşın polıslere oldukça ınandırıcı gelmış olmalıyım kı, bana lyi şanslar dıleyıp gıttıler Bulutlar ıse yerlerınde kaldılar Bunca yıl ve saat bekledıkten sonra elı boş dönmek üzücuydu ama gelecek sefere dıye duşünerek toplanmaya başladım O da ne? Acaba yıldızlar daha mı parlaklaştı yoksa yorgunluktan hayal mı görüyordum? Hemen dürbünumü doğrultarak gökyüzünü şöyle bır taradım Yanılmamıştım Sıs tabakası tamamen dağılmak uzereydi Teleskobu ve dlğer eşyalarımı topladığımdan on kat hızlı şekılde yenıden yerleştırdım 30 sanıye daha ve hop, işte yıldız teleskobumun görüş alanındaydı 15 sanıye sonra ıse "U Gemınorum"un 9 7'ncı kadırden parlamaya devam ettiğıni tahmin edıyordum Gözlemı bıtırir bıtırmez hemen telefonun başına koştum ABD'de Dr Mauche telefonumu beklediğını belırterek bunun kendılerı ıçın çok lyı bır haber oluduğunu ve yarım saat ıçınde uyduyla gözlem yapmaya hazırlandıklarını söyledı Bahçeve gerı dönup esyalarımı ve teleskobumu toplarken uzayda dunyanın çevresınde dönmekte olan "IUE"yı düşünüyordum Uydunun ağır ağır "U Gemıncrum"a doğrultulduğunu görür gıbıydım Amatörler bır kez daha astronomıye olan katkılarını kanıtlamıştı Şımdı bır umudum daha var Bır gece, henüz keşfedılmemış bır nova ya da yenı bir kuyrukluyıldızı ılk gören kışı olmak Kimbilır, belkı bir gece . ederler" Peter ılkesı adı verılen bu betımleme Brıtish Colombıa Unıversıtesı pedagojı profescru Laurenco J. Peter ın buluşu Peter'ı bu sonuca varmaya ıten nedenler kısaca şöyle sıralanabılır 1. Hıyerarşık bır yapılanmada becerıkh (yeterlı) bır eleman, terfı olmayı "hak eder" Böylece beceriklı olmayan bır eleman ılerlememış olur 2. Bu da her gorevın beceriklı (yeterlı) olmayan bır eleman tarafından ışgal edılmış olması anlamına gelır (eğer beceriklı olsaydı bır üst aşamaya terfı ederdı) Böylece her bırey yeterlı olmadığı bır noktaya varıncaya kadar terfı olmaya devam eder 3. Hıyerarşık bır yapılanmada yeterlı ve başarılı bır çalışmanın hâlâ suruyor olması yetersiz oldukları duzeye erışmemış bıreylerın var olduğunu gosterır 4. Hıyerarşık bır duzenın tepesınde görevını buyuk bır başarıyla surduren kışılere rastlamak mumkundur Bu ıse var olan hıyerarşık yapılanmanın var olan rekabetı aşamadığını gösterıı Bu durumda sözu edılen kışının bır başka hıyerarşık yapılanmaya geçme eğılımlerı ortaya çıkar Boylece yetertl olmadığı bir duzeye erışebılme olasılığı vardır 5. Yetersiz oldukları noktaya ulaşan bıreyler yükselj. tansiyon, slnirlıllk, basağrısı, uykusuzluk vb belırtıler göstermeye başlarlar Bu belırtılerın tumune "nlhai noktaya varma sendromu" adı verılır Tıbbı ya da psıkiyatrık tedavının hıçbır yardımı olmaz Çunkü tedavı belırtılerın nedenlerını ortadan kaldırmaz Bu noktada Peter iki cözüm önerlyor a) Çözümlerden biıi "yerine koyma". Yetersiz olduğu aşamaya ulaşan kışı bu görevı sürdureceğıne kendısını başanlı olduğu başka uğraşılara adamalı Böylece hem benlık saygısını hem de sağlığını korumuş olur b) Ikıncı çözum ıse kışının yetersiz olduğu aşamaya ulaşmamaya çalışmasıdır Ancak önerılen bır terflyı roddetmek kışıye mutluluk vermoyeceğı gıbı eş ve çocuklarda şupheye ve gıderek utanca yol açabılır O yuzden Peter bunun yerine, "yaratıcı yatersizllk" adını verdığı eylemı koymayı Anenyor Kişı yetereizlik aşamasma yapılacak terfi önerılennı atlatmak ıçın bazı kuçuk kurnaz yöntemlere başvurabılır Bu yöntemler sayesınde kışi olduğunun bıraz altında değertendırılmeyı sağlayabılır ve terfı olmaktan kurtulur Eğer kışı bu sanatı gelıştirebılırse mutlu olduğu bır işte çalışmayı sürdürebılır ve lyı, anlamlı bır ış yaptığı hıssıyle yaşamına devam eder 6. Tabıı kı kımse Peter'ı cıddıye almıyor Meslektaşları Peter ın teorısını ya komıklık ya da saplantı olarak değerlendırıyorlar Kendısı ıse analızlerının komık olduğu göruşune hıç katılmıyor, 'Bu teorı çeşıtlı nıtelıktekı hıyerarşık yapılanmalar ıçın tıpık olan ve çoğumuzun ıçınde yaşadığı bır olguyu tanımlıyor, o yüzden de komık olarak nıtelenmesı çok guç H lyerarşık bır yapılanma ı de kışıler nıhaı olarak yetersiz oldukları bır noktaya terfı