Katalog

BİLİM NOTLARI Kuhn'un bilim felsefesi Genç araştırmacılar, yeni buluşlar yapmak için değil, doğayı anlayabilmek için çalışmalıdır.. Yaşam boyu "anlama" çabası çok önemlidir. Buluşlarda şansın yeri önemli bir etkendir; anlamakta ise şansın yeri yoktur. Prof. Dr. Üner Tan Atatürk Üni. Tıp Fak. Fizyolojl Anabilim Dalı Başkanı, Erzurum C ağımızın bilim adamı her yönü ile karmaşık bir ortamda yaşıyor. Toplumu oluşturan bireylerden biri ola# rak toplum olaylarından etkileniyor. Bilim adamı olarak, entelektüel ve emosyonel enerjilerini, yeni bulgulara, yeni gözlemlere, teknolojik gelişmelere ve gerçeklere erişmek için oluşturulan yeni modellere yoğunlaştırmak zorunda kaltyor. Bu yazımda bilim adamı ve bilimsel buluşları, Kuhn'un (1970) bilim felsefesi ışığtnda, özelikle nörolojik bilimler yönünden irdelemeye çalışacağım. Kuhn'un bilim felsefesi daha çok fizik araştırmalarına dayanıyor. Ancak fizikten biyolojik bilimlere geçiş olarak nörolojik bilimler en uygun alan olabilir. Kuhn, bilimi ikiye ayırmaktadır: Normal bilim ve devrimsel bilim. Geleneksel bilim olan normal bilim, devrimsel bilime ters düşmektedir. Geleneksel görüşe göre bilim, küçük adımlarla ilerleyerek gerçeği bulmaya çalışır. Ragnar Granlt (1972), bu tür bilim imajını Nobel örneğinde şöyle açıklıyor: "Genç bilim adamı, billmln dışında olanlarda görüldüğü glbi blllmde llerlemenln, parlak buluşlar zinclrinde oluştuğunu sanryor. Bu görüş, Alfred Nobel'in düşüncelerine de yansımıştır. Nobel, uygulamalı alanlarda büyük buluşları gerçekleştirebllen bir beyln yapıaına sahlpti. ödülü de çok bellrgin buluşlar İçin belirlenmlşti". Geleneksel modellerde, bilim objektif bir olaydır ve objektivite, gerçeği hatadan ayıran sınırdır (Gillispie, 1960). Bılimde sadece bir dogma vardır: Bilim adamları önceden saptanmış olan dogmaları körü körüne benimsemezler (Brush, 1974). Geleneksel bilim modelinde hipotezlerin de ayrı bir önemi vardır. Normal bilimin bu özelliklerine karşın bazı gerçekler bilimin doğasına ilişkin yeni bir yorumun gelişmesine yol açtı. KuhrV un yeni bilim felsefesinin gelişmesine neden olabilen bazı örnekler şunlardır: 1. Helsenberg, rölativite teorisi gibi teorilerin geliştirilmesinde sadece gözlemlenebilen değişkenlehn kullanılması gerektiğini söylüyordu Einstein'in görecelik teorisine karşı. Albert Einstein ise şuyanıtı veriyordu: Gerçekte böyie bir yöntem kullandım. Ancak bu tamamen saçmadır. Oaha diplomatik olmalıydım. Gözlemlenenin akılda tutulması gerektiğini söylemeliydim. Prensip olarak, bir teoriyi sadece gözlemlenebilen değişkenlere dayanarak oluşturmak tamamen yanlıştır. Gerçekte bunun aksi oluşmaktadır. Teori gözlemlenebilen hakkında karar vermektedir. 2.Thomas Henry Huxley: Bilimin, gözlemlenen geroeklerin bir genellemesinden oluştuğunu sanmak tamamen yanlıştır. Ancak bilimsel çalışmaların içinde olanlar, gerçeklerin ötesine çıkamayanların çok fazla ileri gidemediklerini iyi bilirler 3. John C. Eccles: Genel olarak katı bilimsel kuralların dışına çıkma özgürlüğünü hissettim kendimde. 1944 yılına kadar geleneksel fikirlere uyuyordum. Önce deneysel verilerden oluşmuş bir hipotez oluşturmak... Bir bilim adamının değeri hakkında geliştirdiği hipotezlerin güvenilirliği önemlidir sanıyordum. Bir bilim adamının yapabilmek zor olmaktadır. Bundan başka, Kuhn, paradigma sözcüğünü farklı anlamlarda da kullanmaktadır. Kuhn, paradigmayı ilk olarak sosyolojlkanlamda kullandı. Belli bir bilimsel toplumun üyelerinın paylastıkları inançlar, değerler ve teknikleri paradigma adı altında topladı. Daha sonra model, örnek anlamında da kullanıldı. Kuhn'agöre bir bilim toplumunun üyeleri bir "disiplin matrıksini" paylaşırlar. Böyle bir matriksin dört ana öğesi vardır: Sembolik genelleştirme, özel modellerde inançlar, değerler ve örnekler ya da paradigmalar. mal bir deney ile başladı. Roentgen'in baryum platin osiyanid ekranı bir anda beklendiginin aksine parlamaya başladı. Roentgen, bir şeyin yanlış olduğunu sezdi. Bu, bir büyük buluşun başlangıcı idi. Deney ve düşünce bu yanlışlığı ızlemeseydi x ışınları bulunamazdı. Yeni bir teori, Kuhn'a göre normal problem çözme aktivitesinin uzun yıllar sonra başarısız kaldığı kriz dönemlerinde ortaya çıkar. Kriz, yeni bir paradigma adayını ve bunun benimsenebilmesi için yeni bir savaş doğurur. Bu alternatif paradigma adayının doğuşu ve bunun kabul edilmesi için oluşan savaş "devrimsel billmln" gelişmesi olayıdır. Beyin araştırmaları yapan bilim adamları Kuhn'un santral konsepti olan "paradigma"nın nöral bilimlere uygulanamayacağını savundular. Çünkü Kuhn, Ptolemaic ve Copernic Astronomisi, Aristo ve Nevvton dinamiği, dalga optiği gibi bilimler için paradigma kavramını kullandı. Şimdıye kadar nörolojiyi kapsayan bir paradigma bulunamadı. Ancak Kuhn, bilimin çeşitli topluluklardan oluştuğunu söylüyor: Tüm doğal bilimler toplumu (fizikçiler, kimyacılar, zoologlar gibi) ve alt gruplar (katı hal fizikçileri, organik kimyacılar ve nörologlar gibi). Beyin araştırıcılarının çeşitli dallardan geldikleri ve bunların kendı alanlarındaki paradigmalar içinde çalıştıkları düşünülürse, Kuhn'un "paradigma" konsepti nöral bilimlere de uygulanabilir. örneğin problem çözme aktivitesi olarak normal bilim, anomali, buluş, kriz ve teori oluşumu gibi. Eccles gibi bazı beyin araştırıcıları, çalışmalarının geleneksel bilim yapma kurallarına uymadığını belirtiyorlar. Kuhn ve beyin araştırmaları Normal bilim: Problem çözme Kuhn'a göre normal bilim, daha önce elde edilen bilimsel başarılara dayanan bilimdir. Normal bilim, bir paradigma içinde ya da yasa, teori, uygulama ve tekniği kapsayan bir çerçevede yapılan bilimdir. Bilim tarihin • inceledığınde, Kuhn, "normal araştırma problemlerlnln en önemli özelliği, önemli yenillklerln ne kadar az araştırma konusu ya da amacı oldugudur" sonucuna varmaktadır. Normal bilimin bir problem çözme aktivitesi olduğunu savunmaktadır. Eğer normal bilim "Yeni gerçekler ve Kuhn ve geleneksel bilim Nöral bilimlerde problem çözme yanlış bilim kavramı. Büyük bilim adamı Louls Pasteur'ün öyküsü adlı 1935 yapımlı filmden bir sahne. Pasteur bir anlık içe doğuşla kuduz aşısını keşfediyor. savunduğu hipotezin başkaları tarafından yanlışlanmasının ise son derece üzücü bir olay olduğunu düşünüyordum. Bu sınırlayıcı doğmalardan kurtulunduğu anda, bilimsel araştırma, yeni görüşlere yol açabilen son derece heyecan verici bir serüvene dönüşmektedir. Kuhn'un ana flkri olan "paradigma", okurlarını en fazla zorlayan kavramdır. Çünkü paradigma ile daha yaygın olan konsept, yasa ve teori arasında bir ayrım teoriler amaçlamıyoraa ve bulamıyorea" Kuhn soruyor: "Yeni teoriler ve buluşlar Kuhn ve Paradigma nasıl dogablllr?". Ona göre doğa normal bilimin izlediği paradigma tarafından oluşturulan beklentileri herhangi bir şekilde bozmaktadır. Bunun farkına varıldığı anda bilimsel buluş olayı başlar. Bu anomali yeni bir teknik, deney ya da teori tarafından oluşturulabilir. Orneğin Kuhn, yeni bir teknikle oluşan buluş Roentgen'in x ışınları ile açıklamaktadır: Roentgen'in buluşu katot ışınları üzerinde yaptığı nor Beyin araştırmalannda genel olarak buluş, teori bulma ve devrimsel bilim özelliklere rastlamıyoruz. Bu araştırmalar daha çok bir problem çözme aktivitesi olarak "normal bilim" çerçevesi içinde kalıyor. Gözlem ve deneye dayalı olarak gerçeğe ulaşılmaya çalışılıyor. Teknolojlk faktörler: Bilimsel araştırmaların doğasını inceleyenler, tekniğin önemini sıklıkla vurgulamışlardır. Kuhn, daima enstrumentasyon ve tekniklerden, teknik ve paradigma arasındaki ilişkilerden ve tekniğin normal ve bilim ve buluşlardaki öneminden bahsetmektedir Gerçekten de biyolojinin, pek çok faktörün yanında özel' likle teknolojik gelişmelerle ilerlediği görulüyor. örneğin otuz yıl kadar sürmüş olan mikroelektrot tekniği ile tek sinir hücresini araştırma yöntemleri nöronların çok iyi anlaşılmasını sağladı. Ancak düzenli beyin aktivitesini sağlayan çok nöronlu sistem bu teknikle anlaşılmadı. Bu nedenle pek çokları gibi ben de beynin bütünsel fonksıyonlarını yani çok nöronlu sistemleri araştırmaya başladım. Bugün artık ilerleyen bilgisayar teknolojisi sayesinde insan beyninin yüksek fonksiyonlarını araştırabiliyoruz. Bürokratik engellerin bu hiç de pahalı olmayan modern sistemlerin kullanılmasını ne kadar engellediğini burada belirtmeden geçemeyeceğim. Bilimsel araştırma ve geliştirmeye daha 16