Katalog

BİLİM NOTLARI Bir tleli deney'in sonu ve bir yasanın çöküşü eyler, büyük buluşlara yol açabilir... Bilim Deli dene) )ilgllerimizdekl en önemll gelişmelerin hiç adamları, bi beklenmeyen yönlerden kaynaklandığını bilmek zorundadır. Bilim ve sanat coşkusu, bir bilim adamı için zorunludur. Einstein "Bilimsel heyecanı olmayan bir insan alevi sönmüş muma benzer" demişti. Prof. Dr. Üner Tan u şiırsel konu başlığı yeni bir bilimsel felsefenın özdeyişı gıbı geldı bana "Delı deneyler" büyük buluşlara neden olabılır dıyordu Profesör Hsymans (1). Kendısı böyle bir deney sonucu Nobel Tıp Ödulu'nü kazanmıştı Aslında "delı deney" bir "delı soru " Vte hıçbır bilimsel felsefe ıle bağdaşmıyor görunuyor Ancak son yıllarda bu yöntemı anımsatan duşunceler yaygınlaşmaktadır Murray Sldman (2) "Bilimsel Araştırma, Taktiklerl" konulu kıtabında araştırıcıyı şöyle tanımlıyor "Bılım tamamen kışıye özgü bir olaydır Araştırıcılar yaptıklarını, neden yaptıklarını ve nasıl yaptıklarını her zaman açıklayamazlar Bılım filozpfları hıpotez kurmanın bilimsel araştırmada ılk önemlı adım olduğunu söylerler Artık bılım adamları bılgılerımızdekı en önemlı getışmetertn hıç beklenmeyen yönlerden kaynaklandığını bilmek zorundadırlar B sinır lıflerı demeti) görünürduruma getırılır Motor nöronların kaslara giden uzantılannı (akson) kapsayan ön kök bir cam çubuk ıle hafıfçe çekılerek kesılır Bu kök, lıflerine ayrılarak bir motor nöronun aksonu kayıt elektrodunun üzerıne yerleştırılir Bu aksondan, kas sınırı uyarıldığı zaman motor nöronun oluşturduğu bılgı bırımlerı olan impulslar kaydedılır (Şekil 1). Bu deneye Ilişkın sonuçları daha önce özetlemıştım Arka kök potanslyeli: BellMagendle YBMSı'nın çökOsü: Sabaha karşı "akıllı deney" sona erdı "Delı deney"ın gerçekleşmesını o andakı sezgı gucüme bırakmıştım BellMagendle Vasası'nı anımsadım Klasık bılgı olarak bu yasa öğrencılerımıze anlatılmaktadır BellMagendıe Yasası'na göre (Bell, 1811, Magendıe, 1862), arka kökler (duyusal) uyarılırsa ön kökler den (motor) yanıt alınır, ön kökler uyarılırsa arka köklerden yanıt alınamaz O halde arka köklerden ön köklere doğru bir sınırsel ıleti vardır, arka kökler duyusal, ön kökler motordur Bu yasayı görmezden geterek arka kökten gene arka köke doğru, yanı duyusal sınirlerden gene duyusal sınirlere doğru bir sınırsel ıletımın olup otamavacağını denemeye karar verdım Şekil 2'de bu delı deneyde kullandığım yöntem gösterılmıştır Arka köku ıkıye ayırdım Bir yarısını elektriksel olarak uyardım, dığer yarısından i8e oluşması olası olan (aslında yasaya göre olası olmayan) refleks yanıtını kaydetmek uzere bir kayıt elektrodunun üzerıne yerlestırdım Arka kök uyarıldığı zaman gene arka kökten bir potansıyel kaydedıldığını büyük bir coşku ve heyecanla ızledım lar arasındakı iletişım bökjeleri) azaltan bir uyku ılacını (nembutal) hayvana verdığım zaman bu potansıyelın kuçulmesı, bu olayın tamamen fızyolojık bir olay olduğunu ve sinapslar aracılığı ıle oluştuğunu kanıtlayabilırdi Ve bu böyle oldu Deneyi daha da güzelleştırmek ıçın kayıt yapılan arka köku tek sınır lıflerıne ayırdım Artık arka kök liflerı tarafından ınnerve edılen bir nöronun (2) impulsları gene bir arka kök lifinden kaydedılebılıyordu Bu bukju cok önemlı ıdı Nöroflzyotoji tarihinı bılenlerın bu konuda bana katılacaklarını sanıyorum Herhalde ınsan beynı farklı davranış sekıllerı olusturmasına karşın aynı şekılde duşünuyor Ertesı gun kütüphaneve kapanarak bu konudakı lıteratürü arastırdım Aynı deneyın 1933 yılında yayımlandığını gördum Hıç uzülmedim Profesör Hcytnans'ın ne kadar haklı olduğunu ögrenmıştım 'Bir daha bu bukjunun üzerınde durmadım Bu tür bilimsel coşkuyu ara sıra da olsa tekrar yaşadım Karşılastığım burokratık engellerın bu bulunmaz bılım ve sanat coşkusunu durdurmasına ızın vermek ıstemıyorum Elnstoin, bilimsel heyecanı olmayan bir ınsanı alevi sönmuş muma benzetırım demıştı Sanatı ayrı tutarnaytz Insan beynının en yüksek ışlevlerı bılım ve sanattır Nobel getiren çalışma Arka kök potanslyelinln llglnç gellşlml: ilk ve son olan bu delı deneyden sonrakı yıllarda ılgınç gelışmeler oldu Arka kök potansıyellerı Slr John Eccles tarafından ayrıntılı olarak ıncelenmeye başlandı Bu potansıyel Gasser tarafından 1933 yılında bulunmuştu Herbert Spencer Gasser, 1944 yılında Joseph Erlanger ıle birtıkte fızyolo)i dalında Nobel ödulunü kazandılar Bu ödul kendılerıne "tek sinir llflerlnln fonskslyonel Izolasyonu" konusundakı çağ açan çalışmaları nedenı ıle verılmıştı Daha sonra aynı konuda yapılan araştırmalar bu araştırıcıların bulgularını tartışılır duruma getırdı Ancak bugun Erlanger ve Gasser'ın değerinı çok daha iyı kavrayabılıyoruz Gasser'ın arka kök potanayellen 1960'iı yıllarda Eccles tarafından mikroelektrot teknığı ıle ayrıntılı olarak araştınldı ve yenı bir ınhıbısyon bulundu (presınaptık inhıbisyon) 1963 yılında Slr John Eccles, Andrew Fleldlng Huxley ve Alan Lloyd ile bırlıkte "Periferlk ve santral slnlr slsteminde ekaitasyon ve InhlMsyon olaylannın lyon mekanlzmalan" konusundakı önemlı buluşları nedenı ıle Nobel Fizyo)o)i udulü'nu kazandı Eccles büyük nörofizyolog ve Hlozof olan Slr Chartes Scott Sherrlngton'un öğrencisıdır Shenington ıse 1932 yılında Edgar Douglas Adrlan ıle birlıkte "nöronların ışlevlerı konusundakı buluşları nedenı ıle Nobel Fızyolojı ödülu'nedeğergörulmuştu Buna benzer "iyı ustaıyı çırak" ilışkısıne Nobel ödülü tarıhınde oldukça sık rastlanmaktadır (24 Ekım 1990) 1 Tan, Ü Bir Ooktoranın öykusO Dopıng maddesı amfetamın, Cumhuriyet Bilim Teknık, 185 4, 1990 2 Sldman, M Tactıcs o( Scıentific Research Authors Cooperatlve.lnc, Publishere Boston, 1988 Deney kanıtlanıyor Heyecanım doruğa ulaşmıştı Ancak eleştırel ve objektıf olmam gerektığınin de bılincındeydim Erken sevınmemelıydim Keşfettığımı sandığım potansıyel, fızyolojık bir olay olmayabılırdı Artık bilimsel duşuncenın bu soruyu yanıtlaması gerekiyordu Eğer bu olay fızyolojık bir sınırsel ıletiyi yansıtıyor ıse sınırsel ıletıyı etkıleyen bir maddenın bu potansıyell değıştırmesı gerekırdı Sinır sisteminde sınaptık iletiyı (nöron 0) ilk ve son dell deneylm Bundan öncekı yazımda (1), tıpta Nobel kazanan bılım adamlarının toplantısında (1962) "büyuk bılım" yöntemını Profesör Heymans'tan öğrendığımı belırtmiştım Konstanz'dan Göttlngen'e döndüğüm zaman hemen laboratuvara kapanarak doktora konusu olan amfetamın deneyine başladım Bu deneyın sonunda bir "delı deney" yapmayı planladım Ancak şımdılik bir delılık düşunmüyordum Onu sezgi gücüme bırakmıştım Deneylerı beynı çıkarılmış olan kedilerdeyapıyordum Soru, amfetamının tek motor nöron aktıvıtesine etkılerı ıdi (1) Motor nöronlar ıskelet kaslarının kasılmasını sağlayan sınır hücrelerıdır Tum santral sınır sıstemınin yorumunu yansıttıkları ıçın davranışın ıncelenmesı yönünden önemlidırler Motor nöronların uyarılması için yerçekımıne karşı dırenen bir kasın (ekstensör) sininni seçtim Bu deneyde omurlar sırt tarafından kesılerek omurılık açığa çıkarılır ve arka kökler (kaslardan ve derıden omurılığe ulaşan A.K A K kastan Şekil 1 "AKILLI DENEY" Omurillğin enine kesitl A K, arka kök (kastan kaynaklanan duyusal sinırier demeti) ÖK,6n kök (motor nöronlardan kaynaklanan aksonlar demeti), S stimulus (kas sininni uyanct eiektrot), mn, motor nöron (kasların hareketını aağlayan sinır hucresı), os, osiloskop (bir motor nöronun oluşturduğu impulsları kaydeden cihaz) OK kasa Şekil 2 "DELİ DENEY" Omurillğin enine kesitlö K, ön kök 1 Araon 2 motor nöron AK1, arka kökün bir yansı A K2. arka kökun diğer yansı S stimulus (A K1'l uyarıcı elektrot) Os A K2'de oluşan arka kök potansiyelıni kaydeden cıhaz)