Katalog

KASIM AYINDA GÖKYÜZÜ Büyüyüp küçülen yıldızlar Bazı yıldızlar nefes alıp verirceslne büyüyor, küçülüyor... Bu sarı devlerin bu özellikleri iç yapılarından kaynaklanıyor. Btilent Uyanıker G ökyüzündeki tüm yıldızları göremeyiz. Görebileceğimiz yıldızlar dünya üzerinde bulunduğumuz yere göre değişir. örneğin dikaçıklığı ile enlemirnizin toplamı 90 derecaden büyük ya da eşit yıldızlar bizim için hiç batmayan yıldızlardır. Bunlar, hava karanr kararmaz görunür ve Güneş doğunca gözden ytter, kutup yıldızı çevresinde dolanır dururlar. Bazı yıldızlar ise bizim için doğmayan yıldızlardır, ancak güney yarım küreden görülebilirler. Kasım ayı gözlem listemizde hiç batmayanlar grubuna giren bir takımyıldız bulunuyor: Kral Sefe (Cepheus) Takımyıldız, evrenin yapısının anlaşılmasına önemli özellikleriyle katkıda bulunan bir değişen yıldız türunu barındırmakla Onlü. Sefe türü değişenlerin ilk örneği deltaSefe, parlaklığı 3.7 ile 4.4 kadir arasında değişen bir yıldız. Sefe yıldızlarının parlaklığındaki degişim nedeni tam olarak açıklığa kavuşmamış durumda. Ortak görüş, yıldızın iç yapısından kaynaklanan nedenlerle sıcaklığını değiştirdiği ve bunun sonucu olarak parlaklığının değiştiği yolunda. Gözlemlerden edinilen sonuç ise ikjinç bir tablo çiziyor. Genellikle sarı devler olan bu yıldızlar, donemsel olarak nefes alıp verircesine büyüyor, küçülüyor. Bu genişleme ve büzülme sıcaklık ve parlaklığın değişimiyle de orantılı. Birkaç gün içinde büyüyüp küçulen bir yıldız için söyleneoek tek şey var; bu yıldız zonkluyor. Sefe tipi yıldızlar, zonklarken pariaklıklarını yaklaşık bir kadir değiştiriyorlar. Parlaklığın değişme süresi yıldızdan yıldıza fark etmesine karşın tüm sefekJler periyotlarını değiştirmiyorlar. Daha da önemlisi Sefe türü bir yıldızın ışınım gücü ne kadar fazla olursa, pariaklığını değiştirme, yani zonklama süresi o kadar uzun oluyor. Sefeidlerin yüksek ışınım gücünde ust dev yıldızlar olması da buna eklenince, gökbilimcilore, gün doğuyor. Çünkü Sefe tipi bir yıldıztn parlaklığını ne kadar zamanda bir degiştirdiği bilinirse, yıldızın mutlak ışınım gücü bulanabiliyor. Mutlak ışınım gücü ile gfizlenen ışınım gücü karşılaştırıldığında ise yıldızın ne kadar uzakta olduğu anlaşılabiliyor. Böytece yalnızca yeni ve duyarlı bir uzaklık ölçme yöntemi elde edilmiş olmakla kalmıyor, evren araştırmalarında yeni bir kapı açılmış oluyor. Çok uzaklarda Sefe tipi yıldızların varlığı diğer cisimlerin uzaklığı ve büyüklüğü hakkında bilgi edinmemizi sağlıyor. Örneğin Andromeda 20 ışıkyılı uzaklıkta ve Samanyolu'ndan küçük bir gökada sanılırken Sefe tipi değişenler yardımıyla 1.5 milyon ışıkyılı uzakta ve daha büyük olduğu anlaşıldı. Aynı zamanda Samanyolu'nun büyüklüğü ve yapısı hakkında birçok şey öğrenildi. Sefeidlerin bir alt grubu olan RRLyrae kipi ikinci kuşak yıldızlar sayesinde ise yıldız kümeteri ve Samanyolu'nun yaşlı üyeleri hakkında bilgi edinilyor. 20 16 12 Göktaşı yağmurian asım ayında gözlenebilecek gezegenlerin başında Satürn ve Mars geliyor. Jüplter üçüncü sırada yer alırken Venüs bu ay izlenemeyecek. Merkür bu ay en büyük doğu uzanımına doğru ileriiyor, yine de ayın son günlerine kadar gezegeni güney batı ufkunda akşam tam içinde görmek olası. Kasım ayı boyunca Merkür, Güneş'ten sonra batacak. Ayın yedisinde gezegen en öte noktasına ulaşacak. Parlaklığı ay başında 0.9 kadir iken giderek ay sonuna doğru 0.4 kadire kadar düşecek. Merkür 17 kasımda Akrep'in ünlü Antaras'inin 3 derece kuzeyinde yer alacak. K 8 ' 4 ' 1 0 Kgo» 60» »CMt • • • • L« P$e» Cno Otm • 30* Mars kasım ayında Guneş'in batmasıyla birlikte tüm gece boyunca gözlenebilir. öküz kümesindeki yolculuğunu surdüren Mars'ın parlaklığı 1.6 2.0 kadire kadar yukseliyor. 5 kasımda Ay'ın 3 derece güneyinde yer alacak olan gezegen 13 kasımda Aldebaran'ın 6 derece kuzeyinde bulunacak. 20 kasım da ise Mars yere en yakın noktada bulunacak (77.330.000 km). Gezegen ayın ikinci yarısını Ülker ve öküz kümeleri arasında geçirecek. Kasım ayında Yengeç takımyılıdızında olan Jüplter'in parlaklığı 2.3 kadire kadar artacak. Ay boyunca gece yarısından önce doğacak olan gezegen 9 kasımda Ay'ın 1.6 derece kuzeyinde yer alacak. Satürn, UranUs ve Neptün halâ yay takımyıldızında. Satüm Günes batarken tam güneyde bulunacak ve Güneş'ten yaklaşık 4 saat kadar sonra batacak. Giderek daha erken batacak olan gezegeni izlemek için uygun bir ay. Satürn'ün parlaklığı 0.6 kadir. Uydumuz Ay ise ayın 2'sinde Dolunay, 9'unda Sondördün, 17'sinde Yeniay ve 25'inde ilkdördün evresini alacak. Ay, 4 kasımda en beri noktada (358.625 km) yer alırken 19 kasımda en öte noktada (406.529 km) yer alacak. Bu ay gökyüzünde Ikl de göktaşı yagmuruna tanık olacağız. İlki maksimumu 2 kasım saat 1900'da gerçekleşecek olan Güney Tauridler (Güneyin öküzleri), ikincisi ise 18 kasım saat 1.00 dolayında gerçekleşecek olan Leonid (Aslan) göktaşı yağmuru. • * \ / Vir Siriu» BATI 30* Seo 60 # Aqr, O C.P •90» • M«rkür • V»nUs • M«r» • JupKtr •• Satürn + Urtnlis N»ptün CUn*; 14