Katalog

BİLİM GÜNDEMİ BİLİM KÜLTÜR : güçM) rtOMMr Mntrallann nl Prof. Dr. Faruk Yarman, İTÜ Maçka Sosyal Tesisleri, 3 kasım, 16.00. Flnlandh/a'da hastane orUmı (Altı aytık bir gttzlem) Dr. Safiye Tuncer, Ankara Tıp Fak. Deontoloji Anab. Dalı, 8 kasım, 15.00. ÇoçuMKda «tt etartremK* deformlteleri Dr. Billur Can, Cerrahpaşa Tıp Fak, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabillm dalı Kitaplığı, 8 kasım, 13.00 14.00. Tıp ödülü, 35 yıl kadar önce gerçekleştirilen iki buluşa verildi: Organ ve doku nakilleri Vehbi Belgil kimin ilk yarısını buluşçularia âydınlar iple çeker: Nobel ödülleri nedeni ile. Getirdiği sürprizler için tabii. Bir buluş yapmış, kuramsal bilime katkıda bulunmuşsunuzdur, kendinizi ödule değer görürsünüz. Fakat emelinize bir türlü kavuşamazsınız. Bunun yarattığı heyecanı bir düşünün... Yahut bilimsel gelişmeyi günü gününe izleyen bir aydınsınızdır. ödül verilen alanlardan isimler geçirirsiniz kafanızdan; fakat boşuna beklersiniz. Hiç aklınıza gelmeyen bir ad birdenbire karşınıza çıkar. Çok kez de unutulmuş, farkına varılmamış, yıllar öncesine ait bir ad... Yılın Nobel Tıp Ödülü E Tıp Sağlıklı kalp düzensiz çaıpıyor S ağlıklı kalplerdo her blr kalp vuruşu arasındaki süreler daima farMı uzunlukia. Vuruşlar arasında* ki sürelerin uzunluğu bir şema biçiminde duzenlenetek çizildiğinde, grafiği oluşturan noktaların karakteristik bir desen oluşturduğu görülüyor. Ne kadar çok sayıda vuruş değerlendirmeye alınırsa, kalp vuruş sıklığının o ölçüde kaotik nitelik taşıdtğı gözlendi. Kalp vuruşlarındaki kaos durumu, anlık yaşamsal değışimlere en iyi uyumu sağladığından, bu, sağlıklı blr d o laşım sisteminin göstergesi. Nitekim miyokard enfarktüsünden önceki saatlerde kalp vuruş sıklığı daha az kaotik bir durum olarak düzenli olmaya başlıyor. Kalp atışlannın düzenlileşmeye başlamasının enfarktüs göstergesi olarak de. ğerlendirilmesı, kalp krizi için doktorlara uyarıcı olabilır. Kalp vuruşlarının kaos özelliğine da anarak Kaliforniya Üniversitesi uzmanlarından Gotttried MayerKess, kalp ritminden yarartaııarak miyokard enfarktüsü tehdidini tahminde kullanılacak bir yöntem geliştirmiş. Bu yöntemle kalp atışları bilgisayar. tarafından analiz edili. yor. (l.m.) Bu neden böyledir? Nobel'in 27 Kasım 1895 tarihli çok kısa vasiyetnamesine göre ödüllerin, bir önceki yılda yapılan olağanüstü katkılara verilmesi gerekir. Fakat bu koşula çok az uyulur. Neden? Gayet basit: Buluşların çoğunun olağanüstülüğü zamanla anlaşılır Italyan Volta ilk elektrik pilini 1800'de yapmıştı. Nobel Odül Komrtesi o zaman mevcut olsaydı da biz de orada bulunsa idik, buluşu nedeniyle kendisini belki de ödüle değer görmezdik. Fakat telgraf, telefon, radyo, televizyon, elektrik ampulü, otomobil.. gibi buluşlar, elektriğin, bütün zamanların en büyük buluşu olduğunu gösterdi. Aynı şeyi Pastör, Fleming, elektron mikroskobu için de söyleyebiliriz. Hücrenin içi 1953'de okunabilmişti (DNA). Ödülü 9 yıl sonra 1962'de verildi. oktorlar yeni geliştirilon bir minisorrda yardımıyla atardamarların içiıie kolayca göz atabilecek. Çapı 1 mm., ujzunluğu 2.5 mm. olan ultrasbnografik sonda, hasta dokuda ve kan damarlarında görulsn engellerl ölçme ve bıleşimlni analiz yeteneğine sahip. Sağlanan bilgiler damarlar içindeki engellerin ameliyatla mı yoksa lazerle mi ortadan kaldırılması gerektiğine karar verdirecek. Sondanın ana parçası, elektrik akımını 2030 megaHertz'lik titreşime dönüştüren bir kristal. Bu yüksek frekanslı dalgalarla damarlardaki tıkanıklığın ayrıntılı görüntüleri sağlanıyor. Sonda bir kateter (kılavuz tel) yardımıyla incelemenin yapılacağı atardamar içinde ilertettliyor. Farklı yoğunluktaki dokular sondanın yolladığı dalgaları yansıtıyor. Bu sinyalter nitelikli görüntü veren bir kesite dönüştürüldüğünde damardaki tıkanıklık ne denli sertse ekran«jdaki aörüDlunuaJoniLgSiiıypr. (i.mj D Kandamarına minisonda Organ nakll Bu yılın Nobel Tıp ödülü de tam bir sürpriz şeklinde, 1954ve 1956'da gerçekleştirilen iki buluşa verildi: 36 ve 34 yıl önceki buluşlara. Neydi bu buluşlar? Organ ve doku nakilleri. Bugün organ nakli tıbbın gündelik işleri arasıru o kadar girdi ki bu uygulamanın ne zaman başlatıldığını çok kez aklımıza bile getirmeyiz. Bugün organ nakli denince akla ilk gelen ad, Güney Afrikalı operatör Barnard'ın adıdır. Kendisi ilk başarılı kalp naklini 3 Aralık 1967'de gerçekleştirmişti. Olay o zaman için atom bombası kadar büyük yankı yaptı. Ancak ilk nakil değildi bu. İlk başarı, hemen bütün doktorların "organ nakledilemez" diye duşündükleri bir zamanda, 50'li yılların başında gerçekleştirildi. İki Amerikalı tarafından. Josaph Murray 1964'de ilk böbrek naklini, E.Donnall Thomas, 1956'da ilk kemik lllğl naklini yapmıştı. Şimdi 700.000 dolartık ödülü birlikte alacaklar (2 milyar lira). Uygulamada genellikle klinik çalışmalar değil, ana buluşlar ödüllendirilir: Hücrenin iç yapısının okunması (DNA), nöronların fonksiyonları, hormonların etki me kanizmasının izahı, prostaglandinlerin ve bunlarla ilgili biyolojik aktif maddelerin bulunuşunu örnek gösterebilirlz. Ancak Nobel ödüllerini, genel kural olarak insanlığa en büyük yararı dokunan buluşlara verilmesini istediği ve organ nakli de sonraki uygulamalarla, bunların başında geldiği için komite bu seferlik ana kuraldan ayrılmıştır. Bu husus, kararda şöyle belirtiliyor: "On binlerce çaresiz hasta, öbür iyileştirme yollarının aciz kaldtğı hallerde, iki bilginin buluşlan ile ya iyileşmekte veya normal bir yaşam sürebilmektedir." Yukarda da kısaca belirttiğimiz gibi zamanında pek önemsenmeyen, hatta "imkansız" denen iki buluş, hastaları en büyük mutluluğa kavuşturmaktadır insanlığa hizmet bu değilse nedir? Nobel Komitesi, bu "hak tanır jesf'i ile bilim dünyasına büyük hizmette bulunmuştur. deriyi benimsiyordu. Bu gözlem şöyle bir düşünceye götürmüş cerrahı: Aynı olay iç organlarda da gerçekleştirilemez mi? Bilgin, köpekler üzerinde yaptığı birçok denemeden sonra iki ikiz arasında başarılı ilk böbrek naklini yaptı. Ancak Murray bununla yetinmedi. Sadece ikizler arasında yapılacak organ aktarmalarının fcizla bir yararı olamazdı. Aynı şeyin yakın akrabalar, hatta yabancılar arasında yapılması halinde insanlık, iyileştirmede, yeni bir boyuta ulaşabilirdi. Bu da yabancı organı dışlayan mekanizmayı ilaçlarla ortadan kaldırmakla yapılabilirdi. Yapıldı. Bugün, böbrek nakli, eskilerin deyişi ile "ahval'i âdiye"den oldu (alelade olaylar arasına girdi.) Hattâ Fransa, İngiltere, Almanya, Tsveç, Norveç arasında bir Böbrek Ortak Pazarı kuruldu. Bu ülkeler, hastalarının özelliklerini bılgisayarla saptayıp birbirlerine bildiriyor. Bu yolla, bir ülkede kullanma alanı bulmayan böbrek başkasında kullanılıyor. Murray'in öyküsü Doktor Murray, aslında plastik cerrahlık alanında uzmanlaşmıştı. Sanatını, güzelleştirmek isteyenler üzerinde değil, yüzleri bozuk olarak doğmuş çocuklar üzerinde uyguluyordu. Ikinci Dünya Savaşı'nda da kendisine aynı iş verildi: Bombaların uçurduğu burunlar, dudaklar, yanaklarla ölünceye kadar cehennem azabı çekecek genç askerleri normal yasama kavuşturuyordu. Bu arada birçok ağır yanıklara da çare bulmak zorunda kalıyordu. Ancak doktorumuz, sadece kaderin sillesini yemiş gencecik insanları iyileştirmekle kalmıyor, mesleğinin imkânlan üzerinde de düşünüyordu: Deri ve doku aktarmaları neden sürekli olmuyordu? Nakledilen deriyi vücut zamanla neden atıyordu? Bir olay doktorumuzun ilgisini çok çekmişti: ikizlerin bir türünde (identical twins) deri tutuyordu, yani vücut yabancı E.Donnal Thomas'ın öyküsü Thomas'ın uzmanlık alanı kan kanseri idi. 50'li yıllarda bu hastalıktan kurtuluş yoktu. Bir ilik hastalığı idi bu. Alyuvarların üretim yeri kemik iliği idi. İlik kanseri alyuvar üretimini durduruyordu. Alyuvar olmayınca, kan, oksijen taşıma görevini yerine getiremiyordu. Bilgin bir an düşündü (1956'da): Hastanın iliği atılır, onun yerine sağlıklı ilik konursa alyuvar, normal işlerini yapabilirdi. O da önce köpekler üzerinde deneme ' ler yaptı: Hasta iliği ışınla öldürdükten sonra yerine sağlıklı iliği koydu. O da, Murray gibi ikizler üzerindeki başarıdan bağışıklığı yok eden ilaçlara geçti. Daha da sonra, doku uyumu olayı saptandı. 17