Katalog

H A Y V A N L A R D Ü N Y A S I An, insandan daha yaşlı Dr. Kadriye Sorkun Hacettepe Üniversitesi ugün botanikçiler 500 bini aşkın bitkinin tanımını yapmış durumdalar. Zoologlar 9 bin kuş ve 6 bin memeli türünü biliyorlar. Entemologlar ise bugüne kadar en az 1.200.000 böcek tanımladılar. Böceklerin çoğu, insanlar için zararlı: Çekirgeler, kelebek tırtılları, güveler tarımda yol açtıkları hasarlarla; bit, çeçe sineği gibi böcekler de tifüs, uyku hastalığı gibi hastalıkları taşıyan aracılar oluşlarıyla insanlar için zararlı oluyor. Ancak zararlı olmayan ve hatta yararlı böcekler de tanıyoruz. Bunların en güzel örneği, an ve ipekböceğldir. Herkes, arıları insan dostu olarak tanır. Hem insanlara an sütü, bal, polen, propolls ve mum sağlayarak hem de bitkilerin döllenmesine aracılık ederek sağladığı ürün artışı ile, an, gerçekten de bir insan dostu. Bilimsel kaynaklar, arının ilk insanın ortaya çıkmasından 56 milyon yıl önce var olduğunu gösterıyor. Eski kültürlere ait abidelerden de anlaşılıyor ki, ilk insanlar beslenmelerine dikkat ediyor ve bal yiyorlardı. İlk çağ insanının keşfettiği ve yediği bal bugün, kutuplar dışında her yerde mevcut olan bal arılarınca üretilmekte, insanlarca da tüketilmekte. Yengeç, yiyeceği bir daha yemiyor Her şeyi yiyen yengeç, iyiyle kötüyü ayırt ediyor engeçler, kendisini hasta eden yiyeceklerden kaçınmayı öğrenebiliyor. Hastalık etkileri, besini almasından bir saat sonra belirse bile bu etkilerin neden kaynaklandığını bulabiliyor. Bu yetenek, bu hayvanların yaşamlarını sürdürebilmeleri için büyükönem taşıyor, çünkü karşılarına çıkan her yiyeceği aynm gözetmeksizin yiyorlar. Bu sonuca, Bates College'dan Keith Wight ve arkadaşlarının Kuzey Amerika'da California ile Alaska arasındaki sahıllerde yaşayan Pagurus granosımanus adlı yengeç üzerinde yaptıkları çalışmalarla ulaşıldı. B Y Arılar çıçek polenlerını taşıyarak tozlaşmalarına yol açar. İlk insan, ağaç kovuklarından ve kaya yanklarından bal çalmayı öğrenmişti. O devirde Doğu İspanya dağlarındaki kayalara yapılmış resimlerden, bu bilgiyi edinmiş bulunuyoruz. Bu resimlerde bal çalan insanlar gözüküyor. Arıların ilk evleri kaya yarıkları ya da ağaç kovukları olarak biliniyor. Zamanla insanların ağaç tepelerini kesip içlerini oyarak kovan yapmaya geçtikleri de bildiklerimiz arasında. Ancak gerçek anlamda ilk kovan, neolitik çağda yapılan çömlek kovanlar olmuş. Halen ılıman iklim bölgelerinde de, su küplerinin kovan olarak kullanıldığına rastlanıyor. Bal çalan insan Eski Mısırlılar, kil v b. maddeler kullanarak boruya benzer künkler yapıyorlar ve bunları kovan olarak kullanıyorlardı. Tarımın ilerlemesiyle birlikte, sepetler kovan olarak kullanılrnaya başlandı. Sepetlerin çevresini hayvan pisliği ve samanla kapatan insan, kovanlarını daha güvenli kıldı. İnce fındık dallarından örülen bu kovanların benzerleri, hâlâ Türkiye'de ve kimi Avrupa ülkelerinde kullanılmaktadır Balı almanın yolu İlkel arıcılıkta insan, bal almak istediği zaman arıları çeşitli yöntemlerle öldürürdü. Eski Mısırlılar, M.Ö. 3000'li yıllarda, duman kullanarak, arıları öldürmeden bal almanın yolunu bulmuşlardı. Ortaçağda, arıcılar, ellerine ve yüzlerine çeşitli örtüler giymeye ve arıcılık kıyafetlerini geliştirmeye başladılar. Ancak 16. yüzyıla ka dar, arıcılıkla ilgili bilimsel bir çalışma yapıldığını gösteren bir bilgi elde edilebilmiş değil. Hatta bu döneme kadar, erkek, işçi ve ana arının varlığının bile bilindiğini gösteren bir bulgu yok. Örneğin, arının neden çiçeğe gittiği, gittiğinde nelerin olduğu da bu dönemde bilinenler arasındadır diyemiyoruz. Ana arının dişi olduğu, yumurta bıraktığı 1586 yılında İspanya Lulş Mendez taraiından keşfedildi. 1609'daİngllizSherles Butler, erkek arıyt keşfetti. 1637'de arıları büyüteç altında inceledi ve şekillerini çızdi. Alman Hern Bestel, 1744'te, mumu arının salgıladığını, İngillz Arthur Debbs ıse, 1750'de, polenlerin varlığını saptadı. Debbs'in saptadıkları arasında, arılann bir uçuşta hep aynı tür çiçeğe gittikleri de var. 15001851 tarihleri arasında, arıları öldürmeden kovandan bal alma tekniği genellikle bilinmezdi. Bu nedenle, çeşitli yöntemler deneyerek bal alma yöntemleri kolaylaştırılmak istendi, ancak bu konuda başarı sağlanamadı. Arıyı dünyaya yayan insandır. Göçerlerin gittikleri her yere arılarını da götürmeleıi, arının tüm dünyaya yayılmasına ve dünyanın her yerinde arıcılığın bir tarım kolu haline gelmesine neden olmuştur. 1851 de Amerikalı Lorenze Langstrethın geliştirdiği bir yöntem, arıları öldürmeden bal almayollarını açtı. "Modern arıcılığın babası" adını taşıyan Langstreth, yarattığı kovanların bugün de kullanılması ıle de tanınır. 1862'de İngiliz Charles Dodent tarafından yaratılan kovanlar da bugün bıle kullanılmaktadır. Bu iki isim, modern arıcılığın başıdır. Araştırmacılar, yengeçlere önce kıyılmış sığır eti verdiler. Bir saat sonra ise yengeçlerden bir gruba lityum klorid enjekte ettiler. Bu, yengeçlerın titremesıne ve sırt üstü devrilmesine yol açtı. Böylece, sığır etı yemekle hasta olmaları arasında bir bağlantı kurdular. Ete hayır Biyologlar, bu gruba yeniden sığır eti verdiklerinde yengeçler kabul etmedi. Sığır etini yedikten sonra önemli bir zaman geçmiş olmasına karşın, ylyecek ile hastalanmaları arasında bir ilişki kurmuşlardı. Ortalama olarak bir hatta boyunca sığır etini reddetmeyi sürdürdüler. Lityum klorid verilmeyen yengeçler ise sığır etini normal yemeye devam ettiler. Araştırmacılar, bir sonraki aşamada, yengeçlere balık yedirdikten sonra lityum klorid enjekte ettiler. Fakat yengeçler balığı daha önce sık sık yedikleri ve hastalanmadıkları için bu ani hastalıkları ıle balık arasında bir bağlantı kurmadılar Daha sonra balık verildığinde reddetmedıler. Kötü yiyecekleri öğrenme yeteneğı oldukça önemli; her şeyi yiyen yengeçler bu şekilde iyiyle kötüyü kesin bir biçimde ayırt edebiliyorlar. Yengecin her önüne geleni yemesi çok da kötü bir strateji değil, çünkü kötü yiyecekleri öğrenebiliyor. (m.a.) Dünyaya yayılması Anlan dünyaya goçerler yaydı. Gıttıklen her yere arılarını da beraber gotürdüler. 24