Katalog

TARTISMA Anatannça geçmişi aydınlatıyor Anatanrıça'yı yücelten araştırmacılar, bazı gerçekleri görmezlikten geîiyor: Anatannça, cinslerarası savaşın tohumlarını attı mı? Erkekler dışlandı mı? Dr. Reşit Ergener natannça, bir Anadolu dini değll Anadolu'da en eskı anatannça yontusu, Çatal Höyük'de bulundu Bu yontu, yaklaşık lö 650O'e (neolltlk dönem) tarıhlenır Oysa, bu tarıhten çok önce, Anadolu'dan başka yerierde ınsanlar, Çatal Höyük'de bulunanlann benzerı kadın fıgurlerı yapıyorlardı Pıreneler'den Sıbırya'ya dek Avrupa'da, paleolitlk dönemde (neolltlk öncesı) yapılmış, 200'e yakın tanrıça yontusu bulunmuştur Belkı, aynı dönemde, Anadolu'da da anatannça yontuları yapılıyordu Ancak bunlar elımıze geçmış değıl höyüklerin hazine avcıları ve hafrıyatçılarca yok edılmesı engellenırse ve arkeolo|ik kazılara gereken destek sağlanırsa yurdumuzda daha fazla sayıda neolitik yerleşım bırımı bulunabılır A Anatanrıçaya atfedılen en eskı yontu, Avusturya'nın guneyınde, Krems yakınlarında Galgenberg'de bulundu Karbon ıncelemesı sonunda, yeşıl serpantin taşından oyulmuş bu yontunun, l ö 30000 yılında yapıldıgı belırlendı Yıne Avusturya1 da bulunan ve "VVİIIendorf Vtenüsü' adıyla çağrılan yontu, yaklaşık İO 3000025000 yıllarına tarıhlenır Bu yontu, kıreçtaşından yapılmıştır Fransa'da, Haute Garonne, Lespugue'de, bulunan fildışı tanrıça yontusu, İO 23000e, Dordogne, Laussel'de bulunan taş uzerıne kabartma tanrıça fıgurü, 10 yaklaşık 25 00020 000'e tarıhlenır Ukrayna'da, Kostıenkı'de bulunan fildışı kadın yontuları da IÖ 20000 de yapıldı (Laussel ve Kostıenke yontularındakı kadın fıgurlerı, daha sonra Anadolu kılımlerınde de karşımıza çıkan kadın fıgurlerı gıbı "elı belınde" ve hamıledır) Bu kadın yontularını yapanlann, onları kutsal saydığını duşunebılırız Bu eskı atalarımız, doğurganlıkla özdeşleştırdıklerı dışılığı, kutsal saymış olabılırler Ancak bu konuda bılım kışılerı arasında göruş bırlığıyok En eski yontu nunyeraldığı kuzey Mezopotamya'da gerçekleştı Son buzul çağının sona erdığı o tarıhte dunyada, tarıma geçış ıçın en elverışlı ıklım koşulları, bu bölgede bulunuyordu Ayrıca bu bölge, yabanı tahıl bıtkılerının ve kuçuk ve buyükbaş hayvanların anayurdudur Tarımı başlatan toplulukların, anaerkıl olduğu duşünüluyor Yabanı tahılları, kadınlar ekılebılir duruma soktu Kadınlar, hayvan yavrularını, kendı yavrularıyla bırlıkte buyuterek onları evcılleştırdı Çömlekçilık ve dokumacılık zanaatlerını de kadınlar gelıştırdı Toplumda doğurganlık açısından önem taşıyan kadın, tarımda ve dığer zanaatlarda gerçekleştırdığı buluşlarla, toplumun ekonomık açıdan yenıden uremesınde de önem kazandı Öncelerı yalnız doğurganlığın kutsallığını sımgeleyen anatannça, bu özellığıne ek olarak "bereket tannçası" ve "doğa hâkımı' nıtehklerını, kadının doğaya karşı elde ettığı utkulara ve toplumun ekonomık açıdan yenıden uremesınde elde ettığl önemlı konuma koşut olarak kazandı Anatannça, yenı kışılığı ıle batıya, Anadolu üzerınden yayıldı Bu yayılma sürecınde Anadolu toprağına âdeta sınerek, bu toprağın, ızlen, yerel danslarda, el sanatlarında, dınsel ınaçlarda ve toplumsal geleneklerde bugun bıle yaşayan, yerlı dınını oluşturdu Archaeotocy and Language (Arkeolo|l ve 011, Jonathan Cape, Londra, 1987) adlı yapıtında, Cambrıdge Unıversıtesı öğretım uyelerınden Prof. Colln Renfrew, HıntAvrupalıların kokenlerı ve dunyaya nasıl yayıldıkları konusundakı göruşlerını anlatır Colın Renfrevv'a göre Hınt Avrupalıların ataları Kuzey Mezopotamyada tarımı ılk başlatan halklardır Bu halklar, gunümüzden yaklaşık 10000 yıl önce başlayan goçlerle, batı Avrupa'ya ve doğuda Hındistan'a doğru yayıldılar Hınt Avrupalılar'ın göçlerı, uzun ve süreklı tek bır dalga yerıne, nesılden nesıle suren, kısa mesafelı hareketlerle gerçekleştı Her nesıl, yenı tarım toprakları peşınde 30 kılometre kadar gıttıkten sonra* yenı bır köy kuruyordu Nesılden nesıle surdürulen kısa mesafelı goçlerle Hınt Avrupahlar, Kuzey Mezopotamya'dan başlayarak, yaklaşık 3500 yılda, Ingıltere'ye vardılar Anatanrıçanın, "bereket tannçası" ve "doğa hâkimi" kımlıklenyle, Avrupa kıtasında ve Hındistan'a doğru doğuda, bu göçler sonunda tanındığı duşunülebılır Anadolu'da az sayıda neolıtık merkez bulunmasına karşın (başlıcaları Çatal Höyuk ve Hacılar), Orta Avrupa'da ve Balkan Anatannça Orta Avrupalı mı? Anatannça ve Anadolu Turkıye'de, yakın geçmışte anatannça konusuyla ılgıtenenlerden bırı, Hallkarnas Bahkçısı. Balıkçı, çağdaş yaşamda eksıklığını duyduğu sevgıyı, şefkatı, bereketı, anatanrıçada arıyor gıbıydı Onun doğum yerını, belkı bu yuzden uygarlığın beşığı saydığı kendı yurduna, Anadolu'ya getırdı Balıkçının yaklaşımı tumuyle yanlış sayılmaz Çunku anatannça Anadolu'da doğmadı ama Anadolu'da yenı bır kımlık kazandı Tarımın başlamasıyla bırlıkte anatannça, Anadolu'da, yalnız doğurganlık sımgesı olarak değıl, "bereket tannçası" ve "doğa hakımı" olarak da tanındı Insan topluluklan, avcı toplayıcı göçerlıkten yerleşik tarıma, gunumuzden yaklaşık 10000 yıl önce, neolltlk dönemde gectıler Bu geçış, bugun Kuzey Irak ve Kuzey Suriye, Batı Iran, ve Doğu Anadolu1 lar'da, kazı yapılan çok sayıda neolltlk merkez vardır Orta Avrupa ve Balkanlar1 dakı neolltlk merkezlerın sayısal çokluğunu göz önüne alan Kahfornıya Unıversıtesı'nden (UCLA) Prof Marıja Gımbutas (Goddesses and Gods of Old Europe Eski Avrupa'nın Tanrıçaları ve Tanrıları, Unıversıty of Calıfornıa Press, 1982 ve The Language of the Goddess Tanrıça'nın Dill, Harper and Row, 1989), neolltlğin, bu bolgelerde bağımsız olarak gelıştığını ılerı surer Kendısı de Orta Avrupa kökenlı olan Marıja Gımbutas'ın yaklaşımı, kanımca doğru değıl Kanımca, neolltlk, Orta Avrupa ve Balkanlar da bağımsız olarak başlamamış, bu bölgelere Kuzey Mezopotamya^ dan göçler yoluyla gelmıştır Anadolu'dakı neolltlk buluntularla Orta Avrupa ve Balkanlar'dakiler arasında buyuk benzerlıkler var Balkanlar'da ele geçen en eskı neolltlk buluntuların yapıldıkları tarıh (lö 65006200), Colın Renfrew'un, yukarıda değındığımız kıtabındakı öngörulerı uyarınca belırlenen, neolltlk tarım topluluklarının Balkanlar'a varış tanhıne uyuyor Marıja Gımbutas'ın, göruşlerını kanıtlamak amacıyla kullandığı, Orta Avrupa ve Balkanlar'da, Anadolu'ya oranla daha fazla sayıda neolltlk merkez bulunduğu gerçeğı, kanımca, neolltlğln bu bolgelerde Anadolu'dan bağımsız olarak gelıştığını değıl, Türklye'de arkeolojlye llglnln yeteraizllğinl gösterır Dunyadakı en zengın neolltlk buluntuların ele geçırıldığı Çatal Höyuk'dekı kazılar bıle, bu ören yerının yalnız otuzda bırı kazıldıktan sonra anlaşılma sı guç nedenlerle otuz yıldır durdurulmuştur (Bu konuda, bkz Ekım 1990, Görüş dergısındekı yazım) Tarıh katlıamı önlenır, Anatannçaiın Anadolu'dan dunyaya yayılması konusunda, IÖ 430'da Atına'ya, Pön Savaşları'ndan sonra Roma'ya getırildı dıye tarıhler vermek, yanıltıcı olur Bu tarıhlerde anatannça, Anadolu'dan Atınaya ve Roma'ya, Frıgler'ın onu tanıdığı bıçimde (Kıbele) gıtmıştır kı bu fazla önemII değıldır Anatannça, "bereket tannçası" ve "doğa hâkımı" kımlığıyle Anadolu'dan diğer ülkelere, behrtılen tarıhlerden bınlerce yıl önce gıtmıştı Anadolu'da değışık dönemlerde degışık adlarla çağrılan anatannça, değışık ulkelerde de değışık adlarla çağrıldı Değışık adlarıyla anatanrıçanın, dığer ulkelerden Anadolu'ya geldığı de oldu (örneğın Artemls). Konuyla ılgılı araştırmacılar (Örneğın yukarıda değındığımız Marıja Gımbutas ve Women's Encyclopedla of Myths and Secrets Kadınların Mitler ve Glzler Anslklopedlsi, Harper and Row, 1983, ıle Women's Dlctlonary of Symbols and Sacred Objects Kadınlann Simgeler ve Kutsal Nesneler Sözlüğü, Harper and Row, 1988, kttaplannın yazarı Barbara Walker) değışık adlarla çağrılan tanrıçaları, aynı anatanrıçanın değışık görunumlerı olarak değerlendırıyorlar Mıtlerın ve sımgelerın pek çoğunda, geçmışı on bınlerce yıl öncesıne dek uzanan anatanrıçanın ızlerı var Bu ızlen belırlersek, kımı mıtlerın ve sımgelerın neden bu denlı yaygın ve etkılı olduğu ortaya çıkar Bırkaç örnek verelım The Goddess from Anatolla (Anadolulu Tannça, Eskenazı, Mılano, 1989) adlı yapıtta Belkıs Balpınar, Udo Hlrsch ve James Melleart, Anadolu kılımlerınde kullanımı süregelen desenlerın, anatannça kültürüyle ılışkısını sergılediler Bır ışe başlarken ve gökten düşen elmaların sayısında, uç etekte, uç guzellerde, tahtacı köylulerının kadın mezarlarının üzerıne koydukları kazayakiarında ve başka pek çok yerde karşımıza çıkan, yapıtlann girışlerının üzerıne konulan, ıçıne muska yerleştırdığımız üçgen, anatanrıçanın bilınen en eskı sımgelerınden bırı Anatanrıçanın can veren, yaşatan ve öldüren özelllklerinl gösteren uçgen, aynı zamanda onun rahmlnin de sımgesı Kan ve kırmızı renk, kadın doğurganlığıyla ılışkılı sayıldıkları ıçın kutsaldı Ayın, gunduzlerı guneşın kuruttuğu suları, gece yenıden ortaya çıkarttığına ınanılırdı Ay, bu yuzden bereketle ılgılıydı Hırıstıyanların Noel çamının kökenı anatanrıçanın oğlu ve sevgılısı olan tanrıyı sımgeleyen ve tapınaklarda saklanan ağaç kutuklerıne davanır Halıkarnas Balıkçısı ve onu ızleyen yazarlar, anatanrıçayı, bır annenın şefkatıne, Lütfen sayfayı çevlrinlz Anatannça, mitler ve simgeler 17