Katalog

r ARKEOJEOFİZİK Ç EVRE Jeofizik, arkeolojiyle el ele Ç«vlrİM Jeofizik yöntemlerle arkeolojik alanların belirlenmesi, arkeolojiye yeni olanaklar sağlıyor. Mahmut G.Drahor D.E.U. MuhendisllkMimarlık Fakultesi Jeoloji Bölümü İZMİR kızılotesı (Thermal Infrared), • Isıl durgunluk (Thermal Inertıa) 1 Prehıstorık" ve "hıstorık' arkeolojik alanların dağılımı bakımından dunyanın en zengın ulkesı olarak tanımlayabıleceğımız Turkıye'de arkeojeofızık araştırmaların etkın bıçımde uygulanması sonucu çok buyuk yararlar elde edılecektır Bunlardan en onemlılerını şöyle sıralayabılırız • Arkeolojik sıt alanlarının sınırları saptanabıldığınden, bu alanların Kultur Bakanlığı tarafından kapatılması kolaylaşacak ve sıt alanlarının derecesı arkeologlar tarafından daha etkın olarak belırlenecektır Boylece buyuk bır tartışma konusu oluşturan sıt alanlarının yerı, buyukluğu, derecesı gıbı konularda buyuk bır ılerleme sağlanacak • Kazılar jeofızıkçıler tarafından ıncelenen alanlara kaydırılacağından kazı malıyetlerı duşecek • Yapıların derınlığı, uzanımı ve bıçımı gıbı özellıklerı belırlenebıldığınden, kazı yapan arkeologların sıt alanını daha lyı tanıyarak çok daha kısa surede kazmaları sağlanacak • Bır uygulamalı muhendıslık dalı olan leofızığın arkeolojiye yoğun ve etkın bıçımde gırmesı, dığer bırçok muhendıslık dalını arkeolojiye çekecek • Jeofızık bılımıne yenı ve etkın bır uygulama alanı kazandırılacak Ayrıca yönteme duyulan gereksınıme bağlı olarak muzelerde jeofızıkçı kadrolarının oluşturulmasıyla jeofızıkçılere yenı bır ış sahası yaratılmış olacaktır Son yıllarda yaygınlaşan otoyol, baraj, buyuk turızm komplekslerı ve sahıl sıtelerı yapımından dolayı tarıhsel doku hızla yokolmaktadır Yıne Turkıye'nın kent ve ılçelerının buyuk bır çoğunluğunun arkeolojik sıt alanları uzerınde kurulu olduğunu ve dunyada tarıhı eser kaçakçılığının en fazla yaşandığı ulkelerden bırı olduğunu duşunduğumuz zaman yönteme olan gereksınımın çok ıvedı olduğu ortaya çıkar Ancak Turkıye arkeolojısıne çok buyuk katkıları olacağı duşunulen bu yontemlerın uygulanabılmesı ıçın bazı maddı sorunların aşılması gerekmekte Yöntemın etkın olarak uygulanması ve guvenılır sonuçların elde edılmesı, yuksek duyarlılıklı aletlere ve yoğun bılgısayar program desteğıne bağlıdır Yıne de yöntemın gelıştırılmesı ve yaygın olarak kullanılabılmesı ıçın gereklı yatırımların maddı değerının, kaçırılan herhangı bır tarıhı eser ve yağmalanan sıt alanları karşısında sozunun bıle edılemeyeceğı açıktır ^ rkeolo|i'de bazı muhendıslık hesap ve teknıklerı yaklaşık 100 yıldan berı etkın bıçımde kullanılmaktadır (Örneğın, hava fotoğraflarının kullanımı 70 yıllık bır geçmışe sahıptır) Jeofızıksel yontemlerın kullanıma gırmesı ıse 40 yılı geçmemektedır Gunumuz toplumlarının "prehıstorık" ve "hıstorık" kulturel sanat eserlert ıle kentlennın korunması doğrultusunda gelıştırdığı duyarlılık, arkeolojı bılımıne bozucu etkısı olmayan ve yüksek ayrımlılık (resolutıon) gerektıren jeofizik yontemlerın gırmesıne neden oldu Böylece jeofızıksel yontemlerın buyuk çoğunluğu kısmen bılınen ya da bılınmeyen arkeolojik alanlar uzerınde genış bır uygulama olanağı bulmaya başladı Bu alandakı ılk çalışmalar lyı bılınmemekle bırlıkte 194O'lı yıllarda ve Kuzey Amerıka1 da başladı Yontem ozellıkle 1950'h yılların başlarında taşınabılır (portable) proton manyetometrelerının gelışımınden sonra kullanım alanını arttırdı • Arkeolojik bır alanın belirlenmesi ve ıçerığı uzerıne bılgı edınme en az tahrıbe yo laçacak bıçımde ve en az masrafla yapılmalıdır Bu açıdan bakıldığında arkeolog lar, alan uzerındekı kazı çalışmalarının yokedıcılığının farkındadır Yöntem, bugun 'arkeojeofızık', "arke olojık prospeksıyon" "kurtarma (rescue) arkeolojtsı" ve "uzaktan algılama" gıbı bırçok adla tanımlanmaktadır Ancak jeofızık ıle arkeolojının ılışkısını en genış anlamda betımleyen arkeojeofızık" sözcuğu bırçok araştırıcı tarafından kullanılmaya başlamıştır Arkeolojik alanlar uzerınde jeofızık yontemlerın kullanımı ozellıkle derınlığı ve hacmı bırkaç cm 'den bırkaç metreye değın olan yapıları ılgılendırır Boyle alanlardakı tıpık özellıkler, fırınlar, depolama çukurları ve ev tabanları gıbı "prehıstorık" toprak ozellıklerını ya da kuyuları, bına temellerı, sokak ve caddeler, tapınaklar v b gıbı tarıhsel temellerı kapsar Gunumuzde bu tur alanlarda çoğunlukla manyetık, dzdtrenç (resıstıvıty), radar ve elektromanyetık jeofızık yontemlerı kullanılıyor îl . y ılalarl X Urlafia A Şe«/1: Vlrüslerln üç ayn ureme stratejllerl diğimiz dokuya yerleştirecek yolları bulmalıyız Bu vektörün, sokuşturulduğu organızmanın denetımınden çıkmaması gerekır Aksı halde, durdurulamayacak bazı gelışmelere yol açılabılır Ayrıca, doğaya genetık yollardan karışma durtusu, yaşamımızın nıtelığını yukseltme ıtısınden kaynaklanmakla bırlıkte, bılım adamı olmayanlar ıçın çok daha bastan çıkarıcıdır Bu yuzden, çıkabılecek ticari, ekolo|lk, felsefl ve etlk sorunlara yol açılmaması ıçın bazı yasal duzenlemelerın getırılmesı zorunlu olmaktadır Bu amaçla, Amerıka'da 1982 VVesleyan Sempozyumu ve 1985 Brookıngs Sempozyumu duzenlenmış ve "rekomblnant DNA (DNA parçalarının birleştırilmesıyle oluşturulan melez DNA)" yöntemlerının doğurabıleceğı sorunlara çözum getırmek uzere bır Etlk kurul oluşturulmuştur Bu kurul şımdıye kadar Lenfositlere , vucut ıçındekı dolaşımlarını ızleyebılmek ıçın "tedavl amacı olmayan" ışaret genı takılmasına ızın vermıştır KAYNAKÇA 1 Knıght, CA Chemistry of Vlruses. 164179 WıenNew York, 1975 2 Akman, M Gulmezoğlu E Tıbbl Mlkroblyolo|l. 505514 Hacettepe Unıv Yayınları, 1960 3 Keeton, W T Gould, J L , Biologicalm Scl•nce. 733740, 10221029 London and Company New YorkLondon, 1986 4 Ors, Y , Kazanılmif Bağısıklık Yeterslzllğlnln Öyküsü: Veba'daı. AIDS'e. Blllm ve Teknlk; 20 (238): 1216. 1987. 5Alsan, S Vlrusler Bılım ve Teknık, 20 (240) 1922 1087 6 Hanson E D Panem S Blyoteknolojl, Genetlk Muhendisllğl ve Insanlığın Geleceğl. 6778 V Yayınları 1987 7 Arın, M.: 1n«ana llk Genetlk MUdahale Iznl. Cumhurıyet Bılım Teknık, 108 6 1989 loksınler zehır ve tehlike kavramlarıyla özdeş hale geldı Bu maddelenn ne denlı tehlikeli olup olmadıkları ıse eskıden olduğu gıbi yıne uzmanlar arasında tartışma konusu Federal Alman Sağlık Kurumu'nun uzmanlara yaptırdığı son araştırmalardan elde edılen sonuç özetle şöyleSon yapılan ölçumler, yıyecek maddelerındekı dıoksınlerın sağlık açısından tehlikeli olmadığını ortaya koyuyor Anne sütü ıse cıddi bır tehdıt oluşturuyor Bu nedenle dıoksınlerın emısyonunun önemlı ölçude duşurulmesı gerek Ancak somut önlemlerin alınması durumunda bıle ınsan uzerındekı dK>ksın yükunün kısa vadede önemlı ölçüde azaltılmasının mumkun olmadığı savunuluyor Federal Alman Sağlık Kurumu ıle Federal Alman Çevre Kurumu'nun ıfadelerınden "günlük tahammül edllebillr dioksln mlktan" konusunda yeni ölçütler getırmek ıstedıklerı anlaşılıyor 1985 yılında bu ıkı kurum, vucut ağırlığının kılogramı basına 110 pikogramı (gramın mılyarda [blri) "tahammül edılebilır" olarak sınıflandırmışlardı Bu değerlendırme sırasında çeşıtlı dıoksınlerın farklı toksıt değerlerl göz önünde bulundurulmuştu. Tehlikeli zehir dioksine yeni önlemler D Çevreye yük Yenı önlemlere ıse dıoksın yüku bır pikogramın altına duşurulmeye çahşılacak. Uzmanların göruşune gore Alman nufusu halen bırıkı pıkograma maruz kalıyor. Epıdemılojık araştırmaların sonucunda, Federal Alman Sağlık Kurumu bu yıl ıçınde yenı btr değerlendırme yapmayı planlıyor Görüşlerı alman bılim adamları, sanayı ülkelerınde dıoksınlerın çevre açısından fazlasıyla buyuk bır yuk oluşturduğu konusunda göruş bırlığındeler Bılım adamları, dıoksının fazlasıyla yaygın olduğu bölgelerdekı toprak ekını konusunda çeşıtll önlemlerın alınması gerektığını ve hatta topraktan yararlanma konusunda bazı sınırlandırmalar getırılmesının zorunlu olduğunu belırttıler Alınacak en önemlı önlem ise bılım adamlarına göre dıoksının çevredekı artışının önune geçılmesı En yaygın dıoksın kaynakları olarak şu ışlemlerden söz edılıyor Klor organık maddelerın uretımı ve tuketımı, eskı metalln elde edılmesı, çöplerin yakılması, çlnko ıçerıkh benzinin kullanılması ve kağıt ve selülozun klorlaştınlması. Bu nedenle Federal Sağlık Kurumu ıle Federal Çevre Kurumu yetkılılerı, sanayıcilere klor kımyasının yarattığı yuku önemlı ölçude duşurmelerı ve daha az krıtık teknik ve ürunlere geçış yapmaları konusunda çağrıda bulunuyorlar Çınko ıçerıkh benzıne bazı ılaveler ve polvinklorıd ıle paketlemeler dıoksınden kaçınmanın yolları arasında sayılıyor (sn) 15 Ktkın olarak kullanılanlar • Manyetık • Ozdırenç (Resıstıvıty), • Elektromanyetık, • Radar (Ground probıng) Gerektiğinde kullanılanlar • Arkeomanyetızma, • I P (Induced Polarızatıon) • S P (Selef Potentıal), • Uzaktan algılanma (Remote Sensıng), • Sısmık kırılma ve yansıma, • Gravıte, • Radyometrık, • Isıl Arkeojeofizik yöntemler