Katalog

NOBELÖDÜLÜARAŞTIRMASI Bilimsel başarı ve şans faktörünün dışında araştırmacıyı Nobel'e götüren yolun bir reçetesi var mı? Derleyen: lsmail Murat Nobel Ödülü nasıl alınır? •• dığında "ışı bılenlerın" Nobel şansını "yakalayabılmek" ıçın gerçekten parlak bilimsel başarı dışında bazı şeylerı becerdıklerını görüyoruz Nobel sahıbı bılım adamlarına yönelık sosyal araştırmalar, Nobel'e gıden yolu merak edenlere ılgınç ıpuçları verıyor Columbıa Ünıversıtesı'nde çalışan Amerıkah sosyolog Harrlet Zuckerman 1901 ıle 1987 arasında Nobel alan ABD'lı bılım adamlarının karıyerlerını ıncelemış Zuckerman'ın yanıt aradığı zorular şunlar • Bılım adamının öğrenım görduğü yer ve öğrenım bıçımı nasıl bır rol oynuyor? • Nobel ödulu alanlar gelecekte Nobel adayları olacak öğrencılerı uzerınde etkılı oluyorlar mı? • Korumacılık ne derecede etkın bır rol oynuyor? • Odüle layık görulen çalışmalar nasıl ve nerede ottaya çıkıyor? • Nobel komıtesının ödullendırme mekanızması ne hızla reaksıyon verıyor? Zuckerman'ın araştırması sonucunda kesınlıkle açıklığa kavuşan bır konu, rastlantının Nobel'de olsa olsa bır yan rol üstlendığı, rastlantıdan çok önce Nobel'e tırmanmada rastlantıdan çok daha önemlı faktörler söz konusu N obel ödullerının açıklanması her yıl ılgiyle beklenen bır olaydır Stockholm'den yapılan açıklama, televızyon kanalları ve basın aracılığıyla butun dünyaya duyurulur Nobel odulü alanlar, bılımde yılın superstarları olur, basında yer alıriar, çalışmaları tanıtılır Bılım dunyasının tartışmasız en yuksek onurlandırması sayılan Nobel ödullerının kımlere verıleceğıne karar veren komıte ve kuruluşların seçtığı ısımler bazen önceden tahmın edılse de kımı zaman yarışı surprız ısımlerın kazandığı da olur Sözun kısası her yıl ekım ayına gelındığınde bılım dunyasını bır Nobel heyecanı sarar Şımdıye kadar Nobel kazanan bılım adamları kendı alanlarında önemlı başarılar elde etmış kışılerdı, ancak onlar gıbı parlak başarıları olan nıce araştırmacının Nobel alamadığı da bır gerçek Bilimsel başarı dışında araştırmacıları Nobel'e götüren faktörler neler? Nobel ödulunun perde arkasına bakıl 1880 Nobel'e ulaşmanın yolları Şımdı Zuckerman'a göre Nobel'e ulaşmada göz önune alınması gereken faktörlere bakalım Bırıncısı, Nobel ödulu sahıplerı, genellıkle lyı bır "ekürı"den çıkıyor Çoğunlukla babaları da bılım adamı ve ılerıde Nobel kazanacak olan çocuklarım bırıncı sınıf okul ve umversıtelerde yetıştırıyorlar Amerıkah Nobel sahıplerının yuzde 54'unun mezun olduğu elıt unıversıtelerın sayısı beşı geçmıyor Bunlar Harvard, Columbıa, Kalıfomıya Teknolojı Enstıtusü, Chıcago ve Mıchıgan unıversıtelerı ikıncısı, çıft yönlu bır ılerletme mekanızması söz konusu lyı öğrencıler kendılerıne tyı hocalar arıyor ve lyı hocalar gerısınde tyı bır oğrencı topluluğu bırakıyor Harriet Zuckerman, bu olguyu ' Nobel sahıplerı, Nobel adaylarını yumurtlar" şeklınde dıle getırmekte 1972 ıle 1987 arasındakı Nobel sahıplerının dörtte uçunun öğrenım yaşamının en azından bir bolumunde 1901 ıle 1971 yılları arasında Nobel almış bılım adamlarının akademısyen öğretıcı veya bilimsel çalışma arkadaşı olarak yer aldığını görüyoruz Burada önemlı bır ayrıntı var Yeteneklı genç öğrencılerın öğrenımlerı sırasında etkılendıklerı hocalar, karıyerlerının sonuna gelmış Nobel sahıplerı değıl Genç yetenekler, daha zıyade ılerıde Nobel alma olasılıkları yuksek, tanınmış araştırmacıların öğrencılerı Nobel ödulü "makınesının" ışleyışınde Nobel sahıplerı, mensup oldukları "ekurı"nın (ekurı, yarış atlarının yetıştıklerı ahır anlamına gelır) araştırmacılarını yukarı doğru "ıterek" onların da Nobel kazanmasında etkın bır rol oynuyorlar Zuckerman Nobel almış bır bılım adamının çevresınden gelen adayların Nobel 'sız çevrelerın adaylarına gore ortalama dört yıl önce Nobel'e ulaştığını belırtıyor Bu sıstemın ne denlı verımlı çalıştığı grafıkte görulmekte öğrencı ve hocalar arasındakı yakın ılışkı gıderek düzenlı bır ' soyağacı" şeklınde gelışıyor Uçuncusu, başka bilimsel ödullerın alınması, Nobel adaylığı ıçın önemlı bır gös terge Zuckerman, yenı Nobel sahıplerının karıyerlerı boyunca Nobel den önce neredeyse butun önemlı bilimsel onurlandırma ve ödullerı topladıklarını vurguluyor Dorduncu faktor adayın ulkesınde bulunan bırıncı sınıf bilimsel akademının uyesı olması Amerıkah Nobel sahıplerının yuzde 80'e yakını ABD'nın Ulusal Bılımler Akademısı'nin uyesı 1500 üyelı bu elıt kuruluş, Nobel içın bır sıçrama tahtası sayılabılır ABO'nın Nobel egemenlığı, önemlı bilimsel dergı ve yayınları elınde tutmasıyla başlıyor ve sıvnlmış ısımlerın Stockholm Nobel Komıtesı'ne önerılmesıne kadar uzanıyor (Nobel adaylarının nasıl belırlendığı çerçeve yazısındadır) ABD nın ödullendırme uzerındekı etkısını Stehelın olayı gösterıyor 1989 yılında tıp ve fızyolojı dallarında Nobel Ödulu "retrovıral onkogenlerın hucresel temelını keşfındekı başarıları nedenıyle" ıkı Amerıkah bılım adamına verıldı Oysa söz konusu keşfın ılk olarak açıklandığı 'Nature' dergısınde konuya ılışkın makalede bu ıkı araştırmacının yanında bırıncı ımza olarak Fransız Domlnique Stehelln'ın adı da yer alıyordu Ustelık Stehelın, keşıfte ılgllı esas laboratuvar çalışmalarını yuruten kışıydı Çalışma arkadaşlarının Nobel almasına karşın Stehelın'ın elı boş kaldı Stehelın, durumu açıkça protesto ettı, ancak Stockholm'den ses çıkmadı Belkı yakın gelecekte Amerıkalıların Nobel'e ulaşmadakı "şansını" kanıtlayan benzerı bır olay yaşanacak AIDS etkenı vırusunun keşfı nedenıyle Nobel ödulu'nun kıme verıleceğı bu bakımdan merakla beklenıyor Ödul, Ulusal Kanser Enstıtusü'nden Amerıkah Robert Gallo'ya mı yoksa Pasteur Enstıtusü nden Fransız Luc Mantagnier'ye mı verılecek? Gerçı hukumetlennın baskısı nedenıyle her ıkı bılım adamı ortak bır keşıf hıkâyesı uzerınde anlaşmış durumda ve bu nedenle ödul ıkısı arasında paylaşılacak Ne var kı Pulıtzer Ödulu sahıbı Amerı Bu grafikte mavı kutular Nobel sahlplerlnl, kalm çızgi Ile bellrtllen kutular hem Nobel alan hem de Nobel sahlbl öğrenciler yetıştıren bılım adamlannı, grı kutular ıse Nobel sahıbı olan hocalarının yetiştırdığı Nobel ödullu bilım adamlannı göstermektedır Kutulann ıçındekı tarıhler Nobel ödulu alınan yıla aıttır Grafığın bır soyağacına benzer şekllne bakıldığında bılım dunyasında bır Nobel ailesı mı oluşacak sorusu akla gelıyor Nobel soyağacı 1920 I Compton | I 1927 | | Lavvrence ' 1960