Katalog

TIP SAĞLI K Beyin niçin şatoda oturur? Beyin, istemediği maddelerin kan yoluyla geçmesinl önlemek için çok özel koruma yöntemleri ve engelleri oluşturmuştur. Prof. Dr. Baria Öztaş istanbul Tıp Fak. Fizyolojl Anabllim Dalı Kİİ0 yapmayan yapayyağ E I nsan beynı 70 kg ağırlığındakı bır kışıde ortalama 1400 gr cıvarındadır ve vucut ağırlığının °/o 2'sını oluşturur Ama buna karşılık ıstırahat şartlarında vucudun 1 dakıkada harcadığı 250 ml oksıjenın, 50 ml sını beyin kullanır Bır dakıkada ınsan kalbı ortalama 5 lıtre kan pompalar, bunun 800 ml'sı de beyne gıder Insan beynı bır dakıkada, kandan 80 21 mg şeker (glikoz) alır, bunu 4x10 molekul ATP'ye çevırır ve harcar Görulduğu gıbı ağırlığı vucut ağırlığının %2'sı olmasına karşın vucudun harcadığı enerjının % 20'sını beyin kullanır Metabolızması bu kadar yüksek olmasına rağmen beynın enerjı deposu yok denecek kadar azdır Butün enerjısını kan dolaşımı ıle karşılar Dolayısıyla kendıne gelen kan mıktarı herhangı bır nedenle keslllrse, beyin hucrelerının dakıkalar ıçınde fonksıyonları bozulur ve ölüme gıder Vücutta metabolızması en yuksek organlardan bırı olan beynın ıkıncı özelliği, kan ıle arasında bir şato duvarı oluşturması ve bu şatonun ıçınde oturmasıdır Bu şatonun ılk keşfedılmesı 100 yıllık bır gecmışe sahıptır 1882 yılında Alman farmakologları tavşanlarda yaptıkları bır araştırmada, tavşanların kanına mavı bır vıtal boya enjekte ettıler Daha sonra öldürduklerı hayvanların vucutlarının her yerının mavıye boyandığını, yalnız beynın bem beyaz kaldığını hayretle ızledıler Tekrarlanan butün deneylerde mavi bcya butun vucudu boyadığı halde beynı boyamıyordu Bu ılk araştırmadan sonra 1913 yıllarında başka bır Alman araştırıcı şu soruyu sordu Acaba kana verılen bu boya beyne mı geçmıyor"? Yoksa boya beyne geçıyor da beyin dokusu bu boyayla boyanmıyor mu? Bılımsel araştırmada sorulan sorular yenı keşıfler ıçın çok değerlıdır Bu sorulan yanıtlamak ıçın aynı boya beynın ıçıne enjekte edıldı ve beynın de dığer vücut organları gıbı mavıye boyandığı hayretle ızlendı işte bu tarıhten sonra beynın bır şatoda oturduğu ve bu şatonun kan ıle beyin arasına tnşa edıldığı, kana verılen boya gıbı maddelerin şato duvarlarını aşamadığı ıçın beyne geçemedığı tespıt edıldı Ancak ıkıncı deneyde olduğu gıbı şato duvarları yıkılarak boya beyne verılırse beynın de mavıye boyanabıleceğı goruldu Bugun kanbeyin bariyeri dedığımız bu şato duvarlarının özellıklerı 1967 yılında elektron mıkroskobunda yapılan ıncelemeler ıle ortaya çıkarılmıştır Beynı besleyen kılcal damarlar, vucudun dığer bölgelerındekı damarlardan farklı olarak, bırbırıne çok sıkı bağlanmış hucrelerden oluşur, vesıkuler transport dedığımız geçış şeklı yok denecek kadar azdır Hücreler a* Patolofık koşullarda şato duvarlarının (kanbeyin banyerinın) yıkıldığı ve mavı boyanın boyadığı bır deney hayvanın beynı Kanbeyin bariyeri Beynin bir özelliği hem bırbırlerıne çok sıkı bağlanmışlardır hem de devamlı bır bazal membran dedığımız ıkıncı bır koruyucu ıçerırler Dolayısıyla kandakı boya gibi herhangl bir madde bu hücreler arasındakı sıkı bağlantılan ve bazal membranı geçıp beyin hucrelerıne (nöronlara) erışemez Pekı enerjısı çok yuksek olan beyin kendıne gereklı maddelerı bu kanbeyin barıyerınden nasıl almaktadır? Burada çeşıtlı mekanızmalar vardır Bunlardan bırı şatoda oturan derebeylerın askerlerı gıbı beyin de kendı şatosuna taşıyıcı erler yetıştırmıştır Bu askerler beynın ısteğı uzerıne ve beyne gerektığı kadar şekerı (glikoz), bır kısım amınoasıtlerı beyne taşır Bır kısım maddeler de dıffızyon ıle beyne geçer Bır gram beyin dokusu 240 cm 2 kapıller yüzeyı ıçerır ve su CO2, O2, ure ve bazı anestetik maddeler dıffizyon ıle geçer Eğer madde yağda çok erıyorsa beyne kanbeyin barıyerınden geçebılır, fakat suda erıyorsa, beyne geçmesı çok zordur Beyin kendıne gereklı lyonları (Na + , K + , Ca + \ Mg + •)da aktıf transport dedığımız enerjı sartıyla ve kendı ıstedığı kadar alır, kana çok potasyum verırsenız (hıperpotasemı) bu dığer dokulara kolaylıkla geçer Fakat şato duvarlarındakı enzımler (sılahlı askerler) bu lyonu ve dığerlerını kolay kolay beyne geçırmezler Neden beyin ıçın bır şato gereklıdır? Beyin hucrelerı bu kanbeyin bariyeri ıle kandakı madde değışımlerınden korunurlar Çunku nöronlar, eğer dığer dokular gıbı kandakı değışıklıklerden korunmasalardı, homeostanıslerındekı bozulma ve nöronların yanlış emırlerı sonucu dığer organların çalışmalarına yanlış emırler verır ve ıstenmıyen bozukluklara neden olabılırlerdı Fızyolojık koşullarda nöronların homeostasısını (uygun ortamda çalışmasını) koruyan kanbeyin bariyeri pek çok patolojık koşulda yıkılır Şato duvarlarının yıkılması pek çok hastalıkta önemlıdır Dığer taraftan beyin kanserlerının tedavısınde kullanılan pek çok ılaç, bu şato duvarlarını tedavı dozunda geçmedığı ıçın beyin tümörlerının tedavısını başarısız kılar Bunları başka bır yazıda tartışmak umuduyla. D ğer şeker ve yağ bırlıkte alışkanlık yapıyorlarsa, yapayları acaba ne yapıyor? Sadece formumuzu korumaya mı yardım edıyorlar, yoksa yasak yıyeceklere olan açlığımızı bastırıp, daha fazla yememızı mı önluyorlar? Geçen aylarda, Amerıka'da bırbırı ardına piyasaya sürülen yapay yağlardan sonra bu sorular gündeme geldı Bunlardan bir tanesı olan Simplesse ın ınsan sağlığı ıçın genelde zararsız olduğu ve dondurulmuş tatlılara katılabıleceğı belırtılıyor Ayrıca uretıcı fırma yağın salata soslarında, mayonezlerde, krem, tereyağ ve margarınlerde de kullanılması ıçın ızın almak ıstıyor Yalnız unutmamalı kı Simplesse, yağ kadar olmasa da bır mıktar kalorı ıçerıyor Mıkropartıkulasyon denen bır yöntemle yuvarlak parçacıklar halıne getırılen sut ve yumurta proteınlerınden uretılen bu yağla yapılan dondurulmuş tatlının 130 gramı 120 kalorı ıçerıyor, aynı mıktar normal dondurmada 130 kalorı var Kamuoyu araştırmalarına bakıldığında tadı da pek lyı değıl Daha öncekı yağ alternatıfleri su ve hava/âı Bunlar dıyet margarın ve dondurmada kullanılıyordu Şımdılerde ağızda yağ tadı bırakacak yapay maddeler ıçın şırketler yarışa gırdı örneğın olestra adında lısans bekleyen bır madde sıvı yağların ve margarının yerını alacak Bu ürun kalorısız, sındırım sıstemınden emılmeden geçen bır sukroz polyester (Şeker moleküllerının yağ asıtlerıne bağlanmış halı) Son 10 yılda tuketılen duşük kalorılı tatlandırıcıların mıktarı şaşırtıcı bır şekılde arttı Amerıka'da 1988 yılında kışı başına yapay tatlandırıcı tüketımı 9 kg şekere eşdeğerdı 1978 yılına oranla %65'lık bır artış göstermış Buna karşın bu 10 yıllık 3üreç ıçerısınde gerçek şeker tüketımı ve şışman ınsanların sayısı da artmış Beslenme uzmanları bu tur katkı maddelerının yararlarının kesınlıkle ıspatlanmadan piyasaya surulmemesı gerektığıne ınanıyorlar örneğın duşuk kalorılı ıçkılerın yararları hıçbır zaman gösterılmemış Fakat er ya da geç buyuk vaatlerle halka sunulan urünlerın arasındakı gerçeğı elde etmek yolunda bır hareket olacak Şışmanlık söz konusu olunca şeker yağdan daha az sorumlu tutulmalı Gunluk alınan kalorının %37'sını yağdan alıyoruz Aşırı yağla beslenme şışmanhğa yol açıyor Sağlıklı bır dıyet taze meyve, sebze ve tahıl ürünlerınden oluşuyor, yalnızca duşuk kalorılı yıyeceklerden değıl Yapay şeker ve yağlar hıçbır zaman bır kurtarıcı olmamalı, önemlı olan yaşam şeklını, alışkanlıklan değıştırmektır Yapay tatlandırıcılar Niçin bariyer? Sağlıklı bır deney hayvanının beynı Mavı boya verılmesıne rağmen hlç beyne geçmemiştir