Katalog

S AĞLIK B Yaşlılık ve boş zaman Mutluluğun, bireyin boş zamanı değerlendirme biçimiyle yakın ilişkisi var. Prof. Dr. Emine Gönen Arş. Gör. Şengül Hablemitoğlu A. Üniv. Zir.Fak. Ev Ek. Y.Okulu oş zaman, bıreyın yaşamında uyku, çalışma ya da zorunlu ıhtıyaçlarının karşılanması ıçın geçen zamanın dışındakı zamandır Genellıkle amaçlı olarak kullanılan boş zaman, bireyin kendısının seçtığı ve kendı ısteklerı doğrultusunda kullandığı zaman olarak da tanımlanabılır Bıreyın kendını gerçekleştırmesı, sağlıklı bır ruhsal ve fızıksel yapıya sahıp olmasında, katıldığı boş zaman etkınlıklerının turu önem kazanır Boş zaman etkınlıklerının turu, ıçınde yaşanılan çevre, eğıtım, meslek, yaş, cınsıyet, fızıksel ve kulturel faalıyetlere olan eğılım ve kışılık ozellıklen gıbı durumsal faktörlerın etkısı ıle belırlenır Yapılan araştırmalara göre, yaşamın son dönemlerındekı mutluluk ve yaşamdan duyulan tatmın, buyuk ölçude bıreyın boş zamanını değerlendirme bıçımıne bağlıdır Ruhsal ve fızıksel açıdan sağlıklı yaşlanmaya ılışkın çeşıtlı teorıler, boş zaman etkınlıklerıne katılımın, ılerleyen yaşla bırlıkte gelışen sosyal çökuntuyu önlemede onemlı bır faktör olduğunu ortaya koymaktadır Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde yaşlıların boş zamanlarını değerlendirme bıçımlerıne ılışkın yapılan araştırmalarda, boş zaman etkınlıklerının türu ıle bıreyın psıkososyal refahının doğrudan ılışkılı olduğu belırlenmıştır Yaşlı bıreylerın çalışma yaşamlarının sona ermesı, çocuklarının evden ayrılması ya da eşlerını kaybetmelerı ıle yoğunlaşan yalnızlık duygusu ve ölum korkusu gıbı nedenler, grup etkınlıklerını tercıh etmelerınde onemlı rol oynamaktadır Bu nedenle yaşlılık çağında bıreylerın kendılerını aktıf yaşamdan soyutlanmış ve yetersız hıssetmemelerı açısından grup etkınlıklerı buyuk onem taşımaktadır Çalışmaya ya da gunluk yaşamın rutın ışlerıne ayrılan zaman, yaşlılık çağında boş zamana dönuşmesıne ve çeşıtlı etkınlıklerle doldurulabılmesıne rağmen, bırey bu duruma her zaman sağlıklı bır uyum gösteremeyebılır Örneğın, çalışma yaşamının somut parasal yararları ve kazandırdığı statu, boş zaman etkınlıklerı ıle sağlanamaz Ancak, katılınan çeşıtlı sosyal faalıyetler (gönullu dernek çalışmaları, toplantılar gıbı) bıreylere çevrelerı ıle ılışkı kurma olanağı yaratarak, yalnızlık duygusunu tolere etmelerını sağlayabılır Yaşlı bıreylerın, özellıkle kadınların, formal grup etkınlıklerının dışında, boş zamanlarının buyuk bır kısmında arkadaş toplantılarına katılmak ya da komşu ve akrabaları zıyaret etmekten çok, çocukları ve torunları ıle daha sık bırlıkte olmayı ıstedıklerı belırlenmıştır Yaşlılar, genel olarak tercıh ettıklerı boş zaman etkınlıklerı, kentlerde öncelık sırasına gore okuma, sınema, tıyatro ve konserlere gıtme, spor yapma, dışarıda yemek yeme ve seyahat etme olarak saptanmıştır Kırsal kesımde rekreasyonel olanakların sınırlı olması nedenıyle bu sıralamanın farklılaştığı, televızyon ızleme, okuma, elışlerı ve hobılerı gelıştırme şeklınde olduğu bulunmuştur. H A F T A N I N G Ü N D E M İ B Bıreyın hangı etkınlığe, ne kadar zaman ayıracağını kendısının organıze etmesının, zaman yonetımı açısından dıkkatın dınamık tutulmasında onemlı olduğu saptanmıştır Yaşlılıkta boş zamanın organıze edılmesınde, zaman, etkınlık modellerı, tercıhler ve yeterlılık olarak dört boyut bulunmaktadır Zaman boyutu: Yaşlı bıreyler yaşamlarının gıderek kısaldığını ve yaşamak ıçın daha az zamanlarının olduğunu duşunurler Bu nedenle kalan zamanlarını nasıl kullanmaları gerektığı konusunda farklı bır bakış açıları vardır Daha önce katılmadıkları boş zaman etkınlıklerını tercıh etmede ısteksızdırler Özellıkle aşırı bır öğrenme ve gelıştırme suresı gerektıren etkınlıklere zaman ayırmaktan kaçınırlar Etklnlik tnodelleri: Boş zaman etkınlıklerı bağımsız etkınlıkler ve ışbırlığı gerektıren etkınlıkler olarak gruplandırılabılır Bağımsız etkınlıklerı bıreyın tek başına yapabıldığı, okuma, televızyon ızleme, elışı (dıkış, örgu) yapma ve hobıler (çıçek yetıştırme, koleksıyon) gıbi etkınlıklerdır Bu etkınlıklerden çoğu zaman ıkısı bır arada yurutulebılır örneğın, bırey televızyon ızlerken örgu örebılır Bağımsız boş zaman etkınlıklerının bırarada yurutulmesınde yaşlı bıreylerın fazla zorlanmadıkları, ancak başka bıreylerle ışbırlığı gerektıren bır etkınlıkle (kâğıt oyunları, arkadaş toplantıları gıbı) bağımsız bır etkınlığı bır arada yurutemedıklerı saptanmıştır Örneğın, arkadaşları ıle sohbet eden yaşlı bırey aynı zamanda televızyon da ızlıyorsa, her ıkı etkınlık ıçın de yeteriı duzeyde dıkkatını toplayamamaktadır Terclh boyutu: Yaşamın ılerleyen yıllarında bıreyler daha fazla boş zamana sahıptırler Ancak bu yaşam dönemınde boş zamanın değerlendırılmesınde onemlı olan konu, zamanın nasıl kullanılacağıdır Bıreylerın boş zaman tercıhlerıne ılışkın davranışları farklıdır Özellıkle sağlığı lyı olmayan, sınırlı gelıre sahıp ya da fızıksel hareketlılığı kısıtlı bıreylerın tercıh ettıklerf boş zaman etkınlıklerı farklılık göstermektedır Yeterlilik Boyutu: Yaşlı bıreyler boş zamanlarını değerlendırebılmeyı başardıkça kendılerını yaşama katılmada etkılı hıssederler Bu boyut bır anlamda yaşlılıkta yaşamdan tatmın olmayı da açıklamaktadır Sonuç olarak, tercıh edılen boş zaman etkınlıklerı ve bu etkınlıklerın yapılma sıklığı ıle yaşlıların psıkososyal refahı arasında pozıtıf bır ılışkının olduğu ortaya çıkmaktadır Yaşlılıkta sağlık, sosyoekonomık duzey, evlılik durumu ve eğıtım duzeyı gıbı bıreysel farklılıklar olsa da onemlı olan nokta bu pozıtıf ılışkının yıne de görulebılmesıdır Yararlanılan Kaynaklar 1. Rapoport, R , and Rapoport, R N , 1975 Loisure and Famıly Lıfe Cycle Routledge and Kegan Paul, London 2. Mancını, J A , 1978 Lelsure Satısfactıon and Psychologıc WellBeıng ın Old Age Effects of Health and Income Journal of the Amerıcan Gerlatrics Soclety, 26, 55052 4 Boyut ılırnın geiışme yolunda küometre taşlarım oluşturan Nobel ödullerımn açıklanması, geçen haftamn evrensel bılım olayını oluşturuyordu Tıp dalında Nobel'ın, bugun ınsan sağlığına yepyenı bır boyut katan, yenı bır pencere açan organ ve doku naklımn ılk önculerıne vertlmesıyle, bılım, gecıkmış bır vefa borcunu sahıplerıne öduyordu. Fızık ve Kımya Nobellerı de kendı alanlarında yenı sıçramalar yapan ve yenı bakışlar, yenı yollar yaratan buluşlarla kucaklaştı. Nobel ödullerımn ayrınıtılı haberlerı, bu sayımtzm ağırlıklı konusunu oluşturuyor. Guncel Nobel haberlerının yanı sıra, Nobel ödulllerının kotarılışını, perde önu ve arkasını araştıran derlemenın de oldukça ılgınızı çekeceğını duşunuyoruz. Bu yazı, aynı zamanda Nobel kazanan "bılım adamlan aılesı"nı ıncelemekte ve meraklısına, Nobel odüllerı üzerıne oldukça ılgınç ıpuçlan vermektedır. Bu nobel aılesının ıncelenmesınde, ülkemız açısından onemlı gorduğumuz bır noktaya burada dıkkat çekmek ısterız: Tabloda bazı nobel odaklarının oluştuğu jıet şekılde görüluyor. Bılımın yoğunlaştığt bu odaklar, yenı Nobel ödullen doğurmakta ve ekoller oluşturmakta.. Ulkemızde ıse yakın geçmışte mantar gıbı bıtıveren unıversttelere öğretim uyelerı gönderebılmek ıçın, ıcad edılen rotasyon araalığıyla, koklu unıversıtelerımızde bılım odaklarının nasıl dağıtıldığını ve gerçekten bılım ureten ınsanların nasıl bır başlarına bırakıldığını anımsıyoruz... Bılımın geleneğınde, hele gunumuzde, tartışmak vardır. Aynı dılı konuşmayı oğrenmek, duşuncelerı bır odakta yoğunlaşlırmak ve bılgıde krıtık bır yoğunluğa ulasmak zorunluluğu vardır. Eğer olağanustu dennlıkte, sağlam kokterı yoksa, bu temellerınden kopartılan bılım ağacı, bılım adamı kurur, meyve veremez... • • • Prof. Dr. Hasan Yazıcı ve Prof. Dr. Üner Tan 'm aylık yazılanndan sonra, değerlı bılım adamımız Prof. Dr. Alı Alpar da "Bılım Uzayı" başlığı altında, 15 günde bır dergımıze yazacak. tlk yazısını bu sayımızda bulacağınız Alı Alpar'a hoşgeldtn dıyoruz. Gelecek Cumartesı yentden buluşmak umuduyla... OKURDAN Düşün Bul hakkında Dergınızın 187 no/u saymnın Düsim Bul sayfasında yayımlanan, 'Toplamalı işlem' ısımlı bulmaca dolayısıvla sızı ve Düsun Bul koseruzt ve özellıkle bulmacanın muellıtı Sn Halım Kubat'ı kutlamak ısfıyorum. KDEXY + ACBJW=BXKCAE bıçımınde espnsız harflı foplama keza benzerı bıçımde anlamsız harflı bo/me ışlemlen turunde olan bulmacalann yuzlercesını ayakustüuretmek mümkundur ve bunu yapmak marıfet değıldır Bu yuzden Sn Kubat'ı zekâ, yarafıcılık ve emek urunv olan sık, anlamlı ve esprısı olan bulmacası içın alkıslamak gerekır Turkıye'de yayımlanan gazetelenn gunluk, hanaltk ya da aylık dergılenn çoğunda yer alan bulmacalbılmece sayfalannda çıkan çapraz kelıme (Crotsword) turü dışındakı bu/moco/bı/mecelerın hemen hemen tümu, dış kaynaklı yayın/ardan ıktıbas edtlerek (yanı nazıro fconarak) Turk okuyuculara sunulmaktadır Bır brıç, tatranç ya da mantık problemını veya bır zekâ cımnasfiğı türünden bır bu/maco/bı/meceyı üretip yayımlayan bır Türk BİZE 'muellıfı'nın adına h»c rastladınız mı? Ben rastladım Yıllar once Bılım ve Teknık dergısınde ve son aylarda Cumhurıyet Bılım Teknık dergısının Duiun Bul kosesınde boy gosteren bırkaç ısım. Işte bu yuzden Duşun Bul koşesını kutlamak gerek Bu alanda bır şeyler uretmeye heves edenlerın yapıtlanna seyrek de olsa yer verdığı (ve dolayısıyla onları) bır bakıma teşvık ettığı ıcın Bır gun Batı ulkelennde olduğu gıbı bızde de Puzzlıst unvanı ıle tanınan profesyonel bı/mece/bulmaca muellırlerı, uretıcılen ofacaksa eğer bu, şımdıkı amator heve&lılerın gururlandıkları yapıtlarını yayımlama olanağını bulmaları yolu ıle olacaktır Bu alanda varlığını bellı etme olanağını bulamayan genış bır yefenek bırıkımı ve potansıyelının varlığına ınanıyorum Necah Büyükdura Cumhurlyet BillmTeknlk • Sahıbi Cumhunyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şirketı adına Nadir Nadl • Genel Yayın Mudurü Hasan C*mal • Muessese Mudurü Emina Uşaklıgll • Yazı işlerı Muduru Okay Göncnsln • Yayın Yönetmenı Orhan Bursalı • Grafık Yönetmen Tülcs Hasdvmlr •