Katalog

HAFTANIN RÖPORTAJI Çinliler niçin Batılı gibi değil? Çinliler, Batıda saygın bir anlamı olan 'bireycilik' deyimini, bir kusurdan da öte, hakaret kabul eder. Konfuçyus'un, Taoizm'in etkileri... Çin niçin "Tanrısız" olarak görüldü? Zhao Fusan: Çin için Marksizm yeni bir kuram değildi; eski bir düşü gerçekleştirmenin pratik yoluydu... Guy Sorman Çeviri: Aslı Kayabal Guy Sorman, Çinli düşünür Zhao Fusan'la söyleşti F ransız yazar ve gazetecl Guy Sorman çağımmn dusunürlarl Ifo yaptığı görusmelerl Pekln 'de Zhao Fuaan'la sürdürdü. Düsünur ve tanrıblllmcl bir protntan olan Fusan, aynı zamanda Konfuçyus'un bllgeliğlnln buyuk geleneğlne bağlı. Yanl ganelllkle göruşlerlni Batı basınında Ifade edan, çevrelerlnden kopmus bir aydından çok, bir duzen Insanı Zhao Fusan, Çln'l, an eski geleneklerlnl canlandırarak Istlkrara kavuşturmayı daneyenfardan blrl. Bu görüşmede de Çlnlllerln naden Batılılarglbl olamadıklarmı va olamayacaklannı, kendlnca açıklıyor... na yönelmedı Zaten Çınlılerin çok yucetttıklerı ulusal kahramanlarının çoğunun hep tra)ik bir alın yazgıları oldu "Batı'da" dıyor Zhao Fusan, "Blrey, bencll başarısıyla kendinl kanıtlar; orta halli Çinliler için blrey, kendlni kolektlf katılım arayışı ile kanıtlar." Topluma ve doğal ahenge bu boyuneğme, klasık resımde açıkça ıfadesını buluyor Batı sanatının aksıne, Zhao Fusan bana Çin'de ınsanların mını mını resmedıldıklerını, doğa ıçınde sındırıldıklerını söyluyor Guy Sorman ve Çınlı duşunur Zhao Fusan (sağda) dan Mao'ya dek açıklayabılır Ama o zaman devrımler nasıl açıklanacak? 1949 ve 19661977 kultur devrımı nasıl ızah edılecek? Zhao Fusan soruyu söyle yanıthyor Bınlerce yıldan berı Çın siyasal duşuncesınde en etkılı fıkır "evrensel ahenk çağı", yanı bir tur "tarihln sonu", dunya nımetlerının tumunun herkes tarafından paylaşılacağı görusuydu "Komunıst devrım ezelden berı halkın Utopya geleneği var olduğu ıçın halk tarafından benımsendı "Çin açısından Mao'nun Markslzml, yenı bir kuram değildi, eski bir düşü gerçekleştirmenin pratik bir yoluydu." Buna karşılık 1966 kultur devrımı, Çın geleneği ıle açıklanamaz Zhao Fusan'a göre, tam aksıne, bu eylem "Batı etkısının doğrudan sonucu"dur Çın'ın okumuşlara saygısı ve çok eski bir hoşgöru geçmışı var Pekı, nasıl oldu da bırden aydınların yok edılmesıne kaydı? Zhao Fusan'a gore, bunun açıklaması Çln'dekı deyımıyle "4 Mayıs 1919 hareketı"ne kadar dayanıyor Bu, Çınlı aydınların ulusal geleneği çığneyıp Konfuçyus ılkelerını reddederek, modern çağa gırmek ıçın Batı kulturunu benımsemek önerısıyle manıfesto yayımladıkları tarıh "Çın, kulturterını yok edıp, ortadan kaldırmayı öneren bir aydın eylemının ortaya çıktığı tek ulkedır" dıyor Fusan. kahredıcı olamaz Kızıl muhafızlar, kızıl Khmer'ler, Hıtler'ci gençlık, hep çocuklardı " Demek kı Konfuçyus ılkelerını reddetmek, eğıtıme, kultur ve seçkınlere karşı en ılkel ıçgudülerı salıvermek rızıkosunu doğuruyordu Ustelık, dıye eklıyor Zhao Fusan, modernleşmenın Kontuçyus'tan kurtulmayı gerektırdığıne ınanmak, Japonya, Tayvan ve Guney Kore deneylerıne bakınca, Konfuçyus değerlerıne bağlı kalarak da modernleşmenın mumkun olacağını gösterıyor, dıye eklıyor Kuramsal tartışma mı'' Hayır, konu bugun Çin'de sıyaset sahnesının ön planında Çın sıyaset ve ekonomısı, sureklı Konfuçyus'un çevresınde dönüyor Çın'ı derebeyı burokratlardan kurtarmak ve bıreycılığe ve de Batı demokrasısıne yaklaştırmak ıçın, Konfuçyus'u kovmak mı gerekıyor? Çın'e gıtmek, seyahate çıkmaktan öte bir olay Pekın, bir başka gezegende sanki Kul rengı bınalar yerlerını yavaş yavaş sıradan yapılara bıraksalar, özel arabalar, sıyah bısıkletlen kovalasalar ve de ınsanlar artık mavıler gıymeseler bıle Ama bir halkın ruhu o kadar çabuk değışmıyor Zhao Fusan, "hele yeryuzunun en eski ımparatorluğu söz konusu olunca" dıye vurguluyor Pekin'e, onu görmek ıçın geldım Çunku kendısı bugunku Çın'ın en unlu aydınlarından bırı Gerçekte Zhao yuzde yuz Çınlı, ama kendısının de söyledığı gıbı, yuzde yuz 100 de Hırıstıyan Çin'de, bireycilikten nefret ediliyor 1949 devrıminden önce Şanghay'dakı StJohn kolejının eski oğrencısı Zhao Fusan kusursuz bir Ingılızce konuşuyor Konfuçyus ve Lao Zö'den nasıl kolayca söz edıyorsa, aynı kolaylıkla Hegel ya da Saint Augustln'den de bahsedebılıyor Zhao Fusan'ın bu "çıtte ılıntı"sı nedenıyle kulturlerımız bağlantı kurabılıyor Çin uygarlığının varlığı bıle, Batılı aydınlar ıçın hep cıddı bir sorun yarattı Zhao Voltaıre'ın, Çınlılerın kendısı gıbı duşunmedıklerı andan ıtıbaren duşuncelerının evrensel değerı hakkında kuşkuya duştuğunu hatırlatıyor Ömeğın Bıreyın toplumdakı rolu Batı'da, XVIII yuzyıldan berı, toplumun amacının, bıreye gelışme olanagı hazırlamak olduğuna hıç şuphe yok Mutluluk arayışı ınsanoğlunun var oluş nedenı Ama Çin'de hıçbır zaman boyle olmadı Çin ınsanı, ancak sosyal boyutunun blllnclne vardığında kendını bulabılıyor Zhao Fusan bana, "Topluma karşı çıkmamak, her Çlnli için ciddl bir uğraştır" dıyor Batı'da saygılı bir anlamı olan bireycilik deyımı, Çin'de bir kusurdan da öte, adeta bir hakaret Bıreycı, Çin toplumundan kendısını dışlıyor Ahengı bozuyor Bu nedenle de klasık Çin hıçbır zaman kışısel başarı tapıncı Çın toplumuna, ınsanın bağımlılığı, zorla kabul ettırılmış, ınsan doğasına karşı bir şıddet eylemı değıl mı? Soruyu söyle yanıthyor Zhao Fusan "Acaba ınsan kışılığının tamamlanması, kışısel mutluluğu kovalamanın ardında mı gızlı? Batılılar, kışısel özgurluklerını her şeyln üstunde tutuyorlar, ama en çok endışe ettıklerı şey de yalnızlık Oemek kı özgurluk ve yalnızlık, aynı tutumun, Çın geleneğıne yabancı ıkı yuzu" Dolayısıyla Batı modelının ustunluğunu onaylamaya hıçbır gerek yok "Ayrıca" dıye eklıyor Zhao Fusan, "sızın soru yöneltme tarzınız tamamen Batılıca, çunku ınsan doğasının tanımlanmasınm evrensel bıçımde kabul edılmesını varsayıyor Oysa hıç de öyle değıl Batılı ve Hırıstlyan kavramında, başlangıçtakı gunahtan berı, lyılık ve kötuluk, bıreyde sımsıkı bırbırıne karışmıştır Ama Konfuçyus geleneğınde oyle değıl!" Konfuçyus'a göre, "Insanoğlu doğal olarak doğruluğa ve lyılığe yatkındır, doğuştan ıçınde olan torecılıkle hayvandan ayrılıyor" Eğer ınsan kötu bir eylemde bulunursa, bu doğasından değıl, kendıne özgu erdemın bılıncıne varmamasından kaynaklanıyor Eğıtımın kesın rolu, ışte burada olaya karışıyor Eğıtılmemış ınsan, hayvandan farksızdır Hocanın rolu de, lyılık kavramını öğrencıye sındırmek, onu guçlu erdemlere yoneltmektır Zhao Fusan söyle açıklıyor: "Batı'da eğıtımın amacı, çocuğun kışılığını gelıştırmek ve sosyal çeşnıyı desteklemektır Çin'de anababalarının ve hocaların töresel görevı, çocukların hata ışlememelerı Bunun sonucu da, sosyal tekbıçımlılık Zhao Fusan'a göre Çın ve Batı'nın pohtıka bıçımlerı, bu köklu nedenle farklı bıçımlerde bir evrım geçırdı insan doğası, bir tammlama sorusu Öğrendler arasında mılyonlarca ölü 196O'lı yıllarda kızıl muhafızların ağızlarından duşurmedıklerı "Kahrolsun Konfuçyus ılkesı" sloganı, 1919'a kadar dayanıyor Zhao Fusan, bınlerce yıllık kulturu reddetmenın ve bir halkın seçkın evlatlarından vazgeçebıleceğını sanmanın buyuk hata olduğunu söyluyor Gerçekten de zarar çok buyuk oldu Çoğunluğu öğrencı olmak uzere mılyonlarca ölu Zhao Fusan'ın kendısı bıle, altı yıl sureyle uzak bir köye surgune gönderılmış Mao ve Manc'tan başka şey okuması yasaklanmış Yazmak da yasak Fusan, "Hırıstıyan ınancım sayesınde bunun ustesınden geldım dıye ıtıraf edıyor bana Zhao Fusan ' Hıçbır polıtık eylem, çocukları ortaya surmek ve ellerıne sılah tutuşturmak kadar Uzun bir siyasal ütopya geleneği Konfuçyus felsefesı, mantığı gereğı soylu otorıterlığe yönelıyor, tıpkı Batı'da demokrasının, bıreycılığının urunu olması gıbı Demek Konfuçyus, Çın'ın tarıhını, ımparatorlar Zhao Fusan'a göre, "Demokrasl, bir ulustan dlğerlne taşınabllecek kuramsal blrmodel değll" Batı'da, demokrası tarıhın urunu Çin'de değıl "Geleneğımız, reformlarının tepeden gelmesını gerektırıyor, ehıl ve aydın bir hukumdarın bağışları gıbı " Ama bir kehanette bulunuyor Fusan ve ekonomının bugunku gelışmesının bıreysel ısteğı çoğaltabıleceğını, kışısel gırışımı kırbaçlayabıleceğını, Çin'de yenı bir lıberal ve demokratık akım başlatabıleceğını söyluyor Ama bu nasıl örgutienmelı, hangı kurumlar benımsenmelı? Çin'de bugun buna yanıt verecek durumda hıç kımse yok Zhao Fusan'a gore, "Çın ve demokrasının sentezı, henuz kımse tarafından ışlenmedı ve demokrası ısteyerek gösterı yapan oğrencıler, ne ıstedıklerını pek bılmıyorlar" Kuşkusuz Çin'de demokrası, Batı'dakıne benzemeyecek, çok partılı rejım asla gelışmeyecek Ya Insan haklan? Çinliler, dıye yanıthyor Fusan, Batılılar gıbı aynı kavrama sahıp değıller Çınlılerın pratik zıhnıyetlerı var Insan haklan sorusunu kuramsal ve sırf bıreysel bıçımde ortaya atmıyorlar Batılı bir aydının soyut varsayımlardan yola çıktığı yerde, Çınlı aydın, gerçekten yola çıkıyor Yanı Çin'de ınsan haklan once doğru durust bir Çin demokrasisi henüz icat ediimedi Devamı arka saytada