Katalog

S AÖLI K İşitme bozuklukları ve ruhsal sorunlar ISAAC ASIMOV YAZIYOR I şıtme bozukluğuna, bır ya da iki kulakta bırden işitme yeteneğının azalmasına sık sık rastlanılır Bu hastalık genelınde anıden ortaya çıkıyor ve buna çoğu durumda kulaklardakı uğuldama eşlık edıyor Pek çok olayda işitme yeteneğı bırkaç gun ıçınde normalleşıyor Ancak bazen sagırlığa dek uzanan kalıcı arızalar da meydana gelebıliyor Bu hastalığın nedenlerı hakkında uzmanlar yıllardır tartışıyorlar Tatmın edıcı bır açıklama bugune dek bulunamadı Hastalığın blr vlrüsten kaynaklandığı yolundaki tezin aksı kanıtlandı iç kulaktakl kan dolaşımının bozukluğunun bu hastalığa yol açtığı sanıldı Ancak bu saptamaya uygun yapılan terapiden beklenen sonuç elde edılemedı Şımdı işitme bozukluğundan, daha çok ruhsal faktöricr sorumlu tutuluyor U. Kropp ve M. von Rad adında ıkı Münihli doktor, 64 hasta üzerınde yaptıkları ıncelemede, bunların hastalık öncesı, üstesınden gelemedıklerı ruhsal ve duygusal sorunlara sahıp olduklan ve bu nedenle yoğun bir stresle karşı karşıya kaldıkları belırtıldı Muhtemelen duşük ya dB yuksek tansıyon da önemlı bır rol oynuyor Bılım adamları bu hastalığın, bedensel ve ruhsal faktörterln bllesiminden kaynaklandığı sonucuna vardılar Bu tez eğer kanıtlanırsa, burada da ulser, astım ve aşırı zayıflık gibi pslkomatik blr hastalık söz konusu Bu tahmın pekâla doğru olabılır Nıtekım stresin, kanın akıs özelllkieıinl değlştlrdlğl bılınıyor Kan bır anlamda koyulaşıyor ve kan parçacıkları pıhtılaşıyor Bu durum, kuçük kan damarcıklarının tıkanma eğılımını arttırıyor Tıpkı enfarktuste olduğu gıbı, kulağın arızalı damarlannda kan akışı durablllr ve böylece işitme bozukluğu ortaya çıkabılır Kan dolaşımını hızlandıran ılaçların yanı sıra, gelecekteki terapi ruhsal sorunları ortadan kaldırmayı da hedeflemeli (Sn.N.u.W.) * Robotları da blze benzetmek zorunda değiliz. Örneğin, onların kollarında ve arka taraflarında da birer gözü olmasını istemeliyiz. Çeviri: Fatma Artunkal u yıl başlarında, MIT'ten Marc Raibert ve CarnegıeMellon'dan Jeff Koechlın, ancak bır çıft bacaktan oluşan ve koşmaktan başka bır şey yapmayan basıt bır robot yaptılar Robotu ne kadar hızlı koşturabıleceklerını görmek ıstıyorlardı Bacakların uzunluğunu ve sertlığını ayarlamak suretıyle, robotun saatte 12 8 mıl gıtmesını sağlayabılmışlerdı Koşmanın mekanığinl ıncelemek açısından bu ılgınç olabılır ama burada soru, bir robotun bacaklarının olmasını ısteyip ıstemedığımızdır Daha doğrusu, bır robotun ınsana benzemesını ıster mıyız? özelıkle "Yıldız Savaşları" fılmını ve fılmdeki eylemin çok önemlı bır parçası olan o ıkı robotu duşunursek, bu soru akla gelır Bu robotlardan bırı (C3PO), ınsana çok benzıyordu, hattâ öyle kı, telaşlı, tıtız bır kışı ızlenimı bıle uyandırıyordu Ötekı robot (R2D2) ıse olsa olsa bır yangın söndurme cıhazına benziyordu ama gene de çok sevımlıydı Pekıyı, gelecekteki robotların bıçımı nasıl olacaktır? Bunlar, insan bıçımınde mı olacak, yoksa başka bır bıçımde mı? Robotlar bize benzemeli mi? B Kan kanseri kalıtsal mı? T ıp adamları, kötu huylu (Malıgn) tumörlerde kalıtımın etklsınin olup olmadıgı sorusuna yanıt aramakta Kanser "kalıtsal" mıdır, yoksa kışinın aılesının gen yapısından (Genotıpınden) bağımsız olarak mı gelışır? Bazı aılelerde nesiller boyunca aynı hastalığın görülduğunu bıliyoruz Napolyon Bonapart'ın aılesı, buna bır örnek sayılabıhr En son yapılan araştırmalarda, çocuklarda görulen ve bir kan kanseri türu olan Lenfoıdlökoz (Lenfoıd dokunun aşırı gelişmesı) hastalığı ıle aılenin genotipl arasındakı ılışkı ıncefonaı Birkaç yıl önce araştırmacılar, genetık bılgıyı taşıyan, ınterfa kromatinın yapısında kışılere özgu değışıklıklerın tanımlanması ıçın yenı bır yöntem gelıştırdıler Araştırmacılar bu amaçla farklı sıcaklıklarda, farklı yoğunluklardakı kromatınlere floresanh bır "Işaretleyicı" madde bağlayarak gözlemler yaptılar Bu grafıklere göre değişık insan hucrelerlndekı kromatınlerin yapısında, sıcaklığa bağlı değışımler genetık kusurların belırleyıcıst olabılır Kan kanseri olan çocukların %85'inın kan hucrelerındekı kromatınlerde sıcaklığa bağlı değışıkhkler görülmekte Sağlıklı çocuklarda bu değışıkhkler görulmemektedir Bunun genetık bozunmalara bağlı olabıleceğı duşunulmuş, ancak nedenının hastalığın kendısı mı, yoksa kalıtsal mı olduğu anlaşılamamıştır Çocukları hasta olan annelerin %95'ınde kromatın eğrısınin düzensiz tepecıkler ve düzlükler göstermesi, kalıtım teorisıni desteklıyor Annelerin %95'ının ve babaların %80'ının kromatın grafiklerınde, en yuksek tepecığın 85 derece sıcaklığın birkaç derece altında yer değiştlrdiğı gözlendı Kontrol grubundakı sağlıklı çocuklarda ve aılelerınde, en yuksek tepecik eğrısının tam 85 derece sıcaklıkta oluştuğu göruldu Böylece hasta çocuklarla aılelerındekı kromatınlerın benzer özellıkleri, hastalığın aılenin genotıpıyle bağlantılı olduğunu düşündüruyor Belkı de ailelerdeki belirgın kromatın değışiklıklerı, çocuklardaki lenfold lökoz hastalığına yakalanma rıskını arttırmaktadır Bu çalışmaların ışığında sık sık kan tetkiklerı yapılarak hastalığın en erken aşamada saptanması ve önlem alınması sağ Ne biçimde blr robot Robotlardan beklenen, sadece, bır montaj hattında son derece uzmanlaşmış ışlevler yerıne getırmelerı olduğu sürece, bunların bıçımının de son derece uzmanlaşmış olması akla yatkındır Bu durumda, robot örneğin, aynı ışi bırbırı ardından defalarca yapan bılgısayarlı kollardan başka bır şey olmayabılır Ama bır de bır ev robotunu, kışısel bır robotu duşunelim Bu robot, bıze çeşıtlı bıçımlerde hızmet edecektir elektrik supurgesını kullanacak, kahve pışırecek, yemek yapacak, çimlerı bıçecektır Kısacası, bılgısa>arlı bır mekanık hızmetkâr duşunduğumuzde, aklımıza gelen biçim nedır? Bu durumda, insan biçımının lehıne ıkı temel görüş var, bunlardan bırı pratık, dığerı ıse psıkolojık Pratık görüş, ev robotunun insan teknolojısım kullanmasına dayanıyor Ev robotu, elektrik süpürgesını, fırınları, yanı bizım kullandığımız ev aletlerını kullanacak Bızım kullandığımız aletlerın hepsı, insan bedeninın boyutlarına ve bıçımıne göre tasarlanmıştır Bu aletlerın kontrol yerlerı, onlara kollarımızın ve bacaklarımızın doğal hareketlerıyle erışebılmemızı sağlayacak bıçımde yerleştırılmıştir Hıçbır şey, elverışsız bır biçimde aşırı yuksek ya da alçak değıldir (ya da olmamalıdır) ve hıçbır şey canımızı yakacak, bizı gulunç duruma düşurecek ya da hattâ o işi yapmamızı ımkânsız kılacak bıçımde uzanmamızı ya da eğılmemizı gerektırmemelıdır Bır robotun aynı aletlerı kullanabılmesi içın, iyi kötü bıze benzer bir bıçımının olması, aynı hareket kabılıyetine sahip olması gerekır Aksı halde ev için ıki farklı teknolojı sıstemı gelıştırmek zorunda kalırız Bırı, insan bıçımınde olmayan robotlar ıçın, ötekı de, robot bozulduğunda, ınsanların kullanabılmesi ıçın Hıç kuşkusuz bu ısraf olurdu Ikincı görüş ıse psıkolojıktır Eğer evımızın ıçınde normal olarak ınsanların yaptığı ışlerı yapan hareketli bır aletımız varsa, robotun garıp ve bıze yabancı bır bıçıminın olması, sınırımızı bozabılir O zaman evınızde sankı bır "canavar" varmış duygusuna kapılabılırız Klâsık "Frankensteın" fılmınde Borıs Karloff'un canlandırdığı unlü canavar, ınsana tam benzetılmedığı ıçın canavardır Eğer tıpkı Clark Cable'a benzeseydi, fılmın etkısı sıfıra ınerdı işte, bu açıdan bakıldığında robot, ne kadar ınsana benzerse o kadar iyıdır Pekı ya robotların insan bıçımınde olmasının karşısındakı göruşler hangılerı? Evvela, ınsanların biçımı, uç buçuk mılyar yıllık rasgele evrımın sonucudur ve bazı bakımlardan da çok iyi bır bıçım sayılmaz Bizler, dört ayaklı yaratıklardan turedık Ve maymuna benzer bır yaratık, bugün vazgeçilmez bır parçamız olan ellerımız olarak görev yapması ıçin önayakları serbest kalsın dıye bundan 5 milyon yıl kadar önce kendını doğrultup dıkey yurümeye başladı Bu hıç de kolay bır ış değıldir Ayılar, şempanzeler ve başka bırtakım hayvanlar, bır süre arka ayakları üzerınde yuruyebılırler, ama, bunu pek becerıksızce yaparlar Sadece insan nispeten dengelı bır biçimde ve süreklı olarak ikı ayak üzerınde yuruyebllır Ne kı, bunun sonucu olarak, ınsanların ust tarafı havalelıdır dolayısıyla çok kolay duşebılırler Buna pek aldırış etmeyız, çunku ellere sahıp olmanın sağladığı ' ustunlük, arada sırada kıçustu oturmamıza değer Ama nıye bır robotu da ılle kendimız gıbı üst tarafı ağır gelecek bıçımde yapalım? Nıye ustte iki kol, altta da dört bacak olmasın? Daha ilerl düzeyde robotlar Sonra, bir de ınsanları (genel olarak canlıları) oluşturan malzemenin getirdığı kısıtlamalar vardır kı, bunlar yüzunden bız, bir robotun yapmasını ıstedığımız şeylerı yapamayız örneğin başımızı iki yana döndurebıldığımız, ellerımızı oynatıp, el parmaklarımızı bukebıldığımız halde, başımızı ya da elımızı tam bır daıre çızecek bıçımde dönduremeyız Parmaklarımızı da sadece tek bır yönde bukebılirız, ötekı yönde bukemeyız Nlye bır robot, sırf bıze daha çok benzesın dıye, aynı bıçımde kısıtlı olsun? Yeryüzunde yaşayan canlıların hıçbırı, üç buçuk mılyar yıllık evrımın sonucunda, anatomısının bır parçası olarak tekerlekler gelıştırmemıştır, ama bız, robotların bacak yerıne ya da bacaklarına ek olarak, tekerleklerının olmasını ısteyebılırız Evrımin rastlantıları, bızım beynımızı, gövdemızın en tepesıne, korunaksız bır konuma yerleştırmıştır, oysa bır robotun kontrol mekanızmalarının başka bır yerde konumlanması, daha güvenlı olabılır Bızim stereoskopık görme sağlayan ıkı gözumüz, yuzumuzun ön tarafındadır ve ılerı doğru bakar, ama belkı bız bır robotun arka tarafında ya da her kolunda da bırer gözu olmasını ısteyebılırız Kısacası, robotların ınsanlardan daha fazla olmasını istemeliyiz (Copyrlght LATS) lanabılır (n.a. Sclence 1989/1)