Katalog

GEN TEKNOLOJİ Dedektif genetikçiler kayıp çocukların izinde Arjantin'de askeri cunta döneminde kaçırılan çocukların aileleri, yeni bir teknik sayesinde saptanıyor. Genetik yöntemle, Arjantin'de 50'ye yakın çocuğun annesi belirlendi. Çeviri: Murat Arın rjantın'de, 19751983 yılları arasında 8000 kışı "kayboldu" Askeri belgelerde "yıkıcı" olarak tanımlanan bu kışıler arasında lıberaller, homoseksueller, boşanmışlar, Uçuncu Dunya ınsanları... ve çocuklar da vardı. Çocuklar, bazen aılelenyle bırlıkte katledılmışlerdı, fakat çoğunlukla, sahte doğum belgelerı duzenlenerek, bunların terk edılmış çocuklar olduklarını duşunen aılelere karaborsada satıldı 1983'te, Alfonsın'ın cumhurbaşkanı seçılmesınden hemen sonra, ınsan hakları örgutlen "kaybolan" çocuklan aramaya başladılar Bu çabalarda ıtıcı rolu, torunlarını arayan "Mayıs Meydanı'nın Buyükannelerl" ustlenıyordu Evlat edınılmış çocukların kımın torunları oldukları nasıl saptanacaktı? Kuçuk çocuklar, buyurken tanınmayacak kadar değışebılmekteydıler Öte yandan, ayrılık ne kadar A erken gerçekleşmış ve ne kadar uzun sürmuşse, çocuğun aılesını, ebeveynını tanıması o denlı guçleşıyordu Ve ne olursa olsun, bır çocuğu ıstemeK yeterlı olmuyordu, bır aıle bağı olduğunu kanıtlamak gerekıyordu Kısa sure ıçınde, bıyolojık teknıklerın çocukların tanınmasında önemlı rol oynayacağı anlaşıldı ve Arjantın hukumetı, Amerıcan Assocıatıon for the Advancement of Scıence'tan (AAAS Bılımın llerlemesı Içın Amerıkan Bırlığı) yardım ıstedı Bırlık tarafından gorevlendırılen Californla Üniveraitesl'nden Prof. MaryClalre King, BuenosAıres Carlos Durant Hastanesı immunolojı Laboratuvarı yönetıcısı Dr. AnnaMaria Di Lonardo ıle bırlıkte, şuphelı koşullar altında evlat edınılmış ya da terk edılmış çocuklar ıle yaşayan buyukanababalar arasında akrabalık bağlarını saptamak ıçın bır "buyukanababalık dızım" oluşturdular Kaybolmuş, ancak hâlâ yaşayan çocukların sayısının 200'u bulduğu tahmın edılıyordu Yararlanılan ılk bıyolojık olçutler arasında, kan grupları ve HLA slsteml denılen bağışıklık sıstemı markorlerı (ışaretleyıcılerı) vardı HLA markorlerının butunu, parmak ızlerı kadar belırleyıcıdırler HLA sıstemı, bağışıklıksal bır tepkımenın belırlenmesınde anahtar etmendır HLA gruplaması ise organ nakillerınde verlcinin ve alıcının eşlenmesınde kullanılmaktadır Asken cunta zamanmda kaçırılan çocukların aileleri, sık sık sokaklara dokulmuş ve çocuklannın bulunmasını ıstemlşlerdı ha ayrıntılı ınceleme yapılıyordu Carlos Durant Hastanesı araştırmacıları, kaybolmuş bır çocuğu arayan kışılenn bıyolojık fışlenmesını yaptılar, boylece bu kışıler zaman ıçınde ölseler bıle, çocuğu bulabılıyorlardı Buyukanababalarının çoğu ölmuş çocuklar ıçın durum daha zordu Yalnızca amcalar, teyzeler ya da kuzenler yaşadığı zaman, testlerın çoğaltılması gerekıyordu Bu durumda, yalnızca HLA markorlerının karşılaştırılmasıyla yetınılmedı, kan hucrelen enzımlerınden, plazma proteınlerınden ve bır bıreyın her hucrenın kromozomık çekırdeğı.'in ıçınde bulunan ONA'yı oluşturan nukleoddlerın kendılerıae ozgulluklerıyle tanımlanan "genetik Izlerden" yararlanıldı Karşılaştırmalarla ve ıstatıstıksel çozumlerle, çocuk ıle uzak akrabaları arasındakı bıyolojık bağlar az ya da çok kesınlıkle belırlenebılıyordu Fakat bu çetın bır ıştı ve sonuçları tartışmaya açıktı Prof Kıng, bu amaçla hıç kullanılmamış yenı bır bıyolojık teknıkten yararlanmayı duşundu Mıtokondrl genlerinin çozumlenmesi. Daha once, mıtokondrı genetığınde uzman olan Prof. Allan C. Wılson ıle çalışmıştı Mıtokondrılerın çok ılgınç bır ozellıklerı vardır Yalnızca anne, mıtokondrılerın genetik kalıtını aktarır Mıtokondrı hurcede bır tur hucredır Alyuvarlar dışında, tum hucrelerımızde bulunmaktadır Sayıları, bır hucreden otekıne (onlarcadan bınlerceye) hucrenın enerjı gereksınımıne gore değışır Örneğın, kassal bır hucrede, egzersız mılokondrılenn çoğalmasına yol açar Organızmanın en kuçuk hucrelerınden bırı olan spermatozoıd, mıtokondrı ıçermemektedır, fakat en buyuk hucrelerden bırı olan yumurtacıkta çok sayıda bulunmaktadır Yumurtacığın spermatozoıd ıle dollenmesı sırasında, annenın yumurtacığındakı mıtokondrıler, embrıyoya aktarılırlar Burada embrıyonun enerjı gereksınımıne gore çoğalabılırler Erkek ya da kız olsun, çocuğun mıtokondrıllerı annenınkının kopyalandır Mıtokondrı genlerı, bıreyın yalnızca anne tarafından buyukanababalarını değıl, dişl bır bağ olması koşuluyla tüm uzak akrabalarının belırlenmesini sağlamaktadırlar Orneğın bır çocuk annesının, anneannesının, anneannesının annesının mıtokondrı gtTilenne sahıp olacaktır Mltokondri genetiğl, çekırdeksel genetik kalın ustune kurulu olanlardançok farklısoyağaçlarının oluşturulmasını sağlamaktadır (Bkz tablo) Bu teknığı uygulamak ıçın, anneannenın yaşaması da gereklı değıldır Onun çocuklan, torunları, kız kardeşının çocuklan kullanılabılecektır Bu yöntemden akrabalık bağını doğrulamak ıçın her yerde yararlanılabılır Mıtokondnler "Anastasia olayına" da bır cozum getırebıiırdı Nıcolas ll'nın tum aılesıyle bırlıkte 1918 de Bolşevıkler tarafından oldurulmesıne karşın bır kız Anastasia olduğunu ılerı suruyordu Nicolas ll'nın kanM Alexandra, Kraliçe Victorla nın kuçuk kızıydı ve dışı bır bağdan gelen bır kuzenının ya da yeğenının mıtokondrılerının ıncelenmesı sorunu çozumleyebılecektı Bugun kaybolmuş çocukların elksı bulunmuş durumda Gerıye yaklaşık yuz ellı çocuk kalıyor Prof Kıng, evlat edınen ana babalar ulkeyı terk etmedılerse çocukların bulunabıleceğını tahmın edıyor (bazıları Paraguay'a kaçtılar) Genetik izler İlk başarı Çocuğun ve buyukanababalarının HLA markorlerının karşılaştırılması, blyolojlk blr bağ olasılığının oldukça yuksek bır kesınlıkle hesaplanmasını sağlamaktadır Orneğın, "Mayıs Meydanı Buyukkannelen", Paula adlı kuçuk bır kızın, ana babasının öldurulmesınden sonra bır hapıshane gardıyanı taratından evlat edınıldığınden kuşkulanıyorlardı Yetkıhlerı, bır kan testı yapılması konusunda ıkna ettıler Buyukanabalardan uçu hâlâ yaşıyordu Ölen buyukbabanın HLA grubu, ıkı çocuğunda kan testı yapılarak aşağı yukarı belirlendi Sonuçta, bıyolojık akrabalık, yaklaşık % 99,9 bır kesınlıkle saptandı Buyuk olasılıkla çocuğu kaçırmış olan gardıyandan Paula alındı ve aılesıne verıldı (gardıyan, dıktatorluk sırasında ışlenen suçların affından yararlandı) Bu şekılde buyukanneler ve bılımadamlan, kırk kadar çocuğu bulmayı başardılar Ana babadan bırı, erkek ya da kız kardeş. buyukanababalardan bır ya da ıkısı yasadıgı zaman, çocuğun akrabalık ılışkısının saptan ması kolaydı HLA sıstemının bırkaç genının karşılaştırılması yeterlı oluyordu Tum kuşkuları ortadan kaldırmak ıçın, otekı genetik markorlerın karşılaştırılması sayesinde da Bfaı Kaybolan Coak Yeflenler Veöenler Genetik bılımcı MaryClaıre Kıng, Ar/antin cuntasının kaçırdığı çocuklan bularak aılelerıne teslim ettı Genetıkçı dedektıfe, çocuklan bulmak ıçın, anne tarafından (kımıızı çızgı) aldığı bır kan örneğı yeterll oldu ve bu sayede bır çocuğun kıme ait olduğunu kolayca saptadı 19