Katalog

KANSER ARAŞTIRMALARI BIR BİLİM DALI Lösemi hastalarının umudu artıyor Blllm adamları ilaç plyasasına yakında yapay kan çeşitlerinin gireceğl kanısında. Dünyanın en büyük kemik iliğl nakli merkezinden izlenimler. aha bırkaç yıl öncesıne dek lösemi hastaları ıçın hıçbır kurtuluş umudu yoktu, çunku "kan kanserıhucrelerı" kan ıçerısınde yuzduğunden ne bır operaiör ne de bır radyolog tarafından yakalanamıyordu Ancak bugun, kan kanserı hastalarının % 5070'ı kurtarılıyor Kurtarılma genellıkle kemik iliği nakli yoluyla gerçekleşıyor En buyuk "kemik ılığı nakıl" klınığı "The Hutch" ıse ABD'de Seattle'da bulunuyor Seattle'dakı Fred Hutchlnson Kanser Araştırma Merkezi, ya da kısaltılmış adıyla "The Hutch", 1972 yılında operatör Bıll Hutchınson tarafından bır vakıf olarak kurulmuş Amerıkalılar ıçın bır övunç kaynağı olan bu araştırma ve tedavı merkezi aynı zamanda dünyanın en 1yı lösemi klınığı sayılıyor 1965 yılında Seattle'a göç etmış olan Alman doktor Ralner Storb, FredHutchınsonKanser Merkezı'nde köpekler uzerıne de çalışmalar yaptı, çunku bunlar ınsanlarınkıne çok benzeyen tumör çeşıtlerıne ve lösemıye yakalanıyorlardı Ancak "The Hutch"dakı çalışmaların asıl hedefı ınsanları tedavı etmektı Yapay kan çalışmaları Etoloji Hayvanları doğal ortamlarında inceleme bilimi tsmail Murat toloji, hayvan davramşlarını ınceleyen bır bılım dalıdır Davranışı laboratuvardan çok hayvanların doğal ortamlarında ve çevreleriyle etkıleşımlerını goz önune alarak araştırmasıyla psıkolojıden ayrılır Yuzyılın başında hayvan davranışı araştırmaları acınacak bır durumdaydı Hayvanlar, yaşadıkları ortamdan koparılarak bırer laboratuvar nesnesı şeklınde ele alınıyordu Deney kavramından anlaşılan, değıştırılen ko' şulların davranışı nasıl etkıledığının gösterılmesıydı Bır hayvanı yalnızca gözlemek nedense araştırmacılara yetmıyordu, hayvana ığne batırmak, çımdıklemek, durtmek, gözlerıne parlak ışıklar sıkmak, elektrık vermek, o dönemın hayvan davranışı araştırmacılarının başlıca uğraşlanydı Onlar ıçın hayvanı doğal çevresınde gözlemek, olsa olsa guneşlı bır hafta sonunda açık havada yapılan eğlencelı bır gezıntıyle eşdeğerdı, böyle bır gözlem, bılımsel bır uğraş sayılmıyordu E Çeviri: Nazlı Işıklı D Aile toplantıları En azından 3 ay suren tedavi boyunca, her hastaya eşı bulunmaz bır ılgı gösterılıyor Hastalara gelır gelmez 22 sayfalık, ayrıntılı bılgıler ıçeren bır kıtapçık verılıyor Böylelıkle lösemi hastaları, ne gıbı muayeneler, tedavı yolları ve stresle karşılaşacakları hakkında genel bır bılgıye sahıp oluyorlar Hasta ve yakınları ıle gerçekleştırılen "aıle toplantılarında" doktorlar tedavı suresınce ortaya çıkabılecek sorunları belırtıyorlar Hastane personelı ıse her zaman her turlu açıklamaya hazır ve bır "socıal vvorker" hastanın avukatı olarak onun ısteklerını temsil edıyor Lösemi tedavısının temelı, ılk önce kanser hucrelerını ılaçlar ve ışınlarla yok etmekte ve bunları sağlıklı, kan yapıcı ılıklerle değıştırmekte yatıyor Hastaya ılığınden verebılecek kımse bulunamazsa, ışınlama safhasından once alınmış ve tumor hucrelerınden armdırılmış kendı ılığı verılıyor Ancak bu "otojen" kemik ılığı nakli, hastanın yenıden kanser olma olasılığını taşıyor, çunku bazen tum kanser hucrelerını ılıkten arındırmak olası olmuyor Hutch'da ortalama 500 hastanın ılığı 10 yıl sureyle, 196°'de saklanıyor En kolay yapılan ve en otumlu sonucu veren lllk nakli ıse, tek yumurta ıkızlerı arasında yapılanı, çunku bunlar eş hucreiere sa hlpler ve bu nedenle hastanın vücudunun ilığı kabul etmemesı dıye bır sorun çıkmıyor Ancak hem tek yumurta ıkızı olan hasta pek olmadığından, hastanın HumanLeukozytenAntıgenlerı (HLA) ıle uyum sağlayabılecek HLA'ya sahıp olan bır yakını aranıyor Eş HLA'ları bulunan kışıler, Amerıkalı hastalar arasında % 35, çunku bırçok kışının 1 'den fazla kardeşı bulunuyor ve bırınden bırının HLA'sı hastanınkıne eş oluyor Hutch'da, lösemi tedavısının ılk etabı olarak hastalara 24 gun sureyle kanser hucrelerını ölduren ılaçlar verılıyor Bu, lösemi hucrelerının çoğunun kurbanı olduğu bır kemoterepl yöntemı Ardından 47 gun sureyle hastaya 12 saatlık seanslar halınde gama ifinlan verılıyor Bu sırada hasta, fıçı buyukluğunde, kobalt 60 ıçeren, 2 kurşun sılindır arasına yerleştırılmış bır yatakta yatıyor Lösemının çeşıdı ve hastalığın ılerleme derecesıne bağlı olarak, lösemi hastalarının ortalama % 3060'ı bu yönlemle lösemıden kurtuluyorlar, ancak bu tedavı sırasında kısır kalıyorlar Hasta, ışın verme ışlemı sırasında bır şey hıssetmıyor, ancak kısa sure sonra yorgunluk, ağrılar, mıde bulantısı, kusma ve ıshal gıbı sorunlar başgösterıyor ve tedavının 510 gun sonrasında ıse hastanın saçları dokulmeye başlıyor ve hasta 23 ay ıçerısınde kel kalıyor Lösemi hastaları çeşltli enfekslyonlara karşı stenl çadırda barındınlıyor hastaların ıse % 4O'ı bu tehlıkelı dönemde bakterıyel enfeksıyon, akcığer ıltıhabı ve vırus enfeksıyonu gıbı nedenlerden oluyorlar Böyle buyuk bır tehlıkenın varlığı nedemyle hastaların bırçoğu haftalarca sterılıze bır çadırda kalıyor ve bırer soluk maskesı takıyorlar Ancak bır sure sonra hastaların ağız ve boğazlarında öylesıne ağrı veren ıltıhaplanmalar olabılıyor kı, hastanın beslenmesı ıçın bır "Hıckmann lıne" kullanmak gerekıyor "Hıckmann lıne", Hutch'da gorev yapan Dr Robert Hıckmann'ın bır buluşu Bu toplardamar kateterı, tedavıden önce hemen her lösemi hastasına takılıyor Ve gerektığınde dışarıdan, boyun toplardamarından kalp yakınına dek ıtılebılıyor Bu alet, tedavı suresı boyunca hastada takılı kalıyor ve ılaçların, narkozun, besınlerın kan dolaşımına dogrudan gırmesını sağlıyor, yapılan sayısız kan tahlıllerını de kolaylaştırıyor Profesör Storb, ılık alışverış ışlemımn tek yumurta ıkızlerı arasında değıl de, akrabalarahbaplar veya yabancı kımseler arasında gerçekleşmesı halınde enfeksıyonların ve hastalık oranlarının arttığını söyluyor Bundan da, verılen hucrelerın, alıcının dokusuna karşı bellı bır tepkı gosterdığı anlaşılıyor Tepkı gösterme her 3 hastadan bırınde, 315 ay arasında gerçekleşıyor Prof Storb ve ekıbının gunluk çalışmaları dışında (Hutch'da yılda 400 ılık nakli yapılıyor) bırçok hedeflerı var Storb, "Farelerden aldığımız tumör vıruslerını ilığın çoğalabılen hucrelerıne yerleştırmeyı hedeflıyoruz" dıyor Profesörun calışmalarını yoğunlaştırdıgı bır dığer nokta ıse losemı tedavısının ardından hastalığın yınelenme olasılığını en aza ındırgemek "Yazık kı, bazı lösemi hucrelerı, kemoterapı ve ışın terapısıne karşın ölmuyorlar ve hastalığın yınelenmesıne neden oluyorlar Bu nedenle lösemi hucrelerını daha radıkal olarak yok etmemız gerek Köpeklerde yaptığımız deneylerde, kanser hucrelerine karşı kullandığımız antıkorları kısa ömurlu bır ızotop ıle, orneğın lyot 125 ıle, yuklemeyı başardık Bu sayede kopeklerdekı tum ılık hucrelerını ve kan yapan sıstemın hucrelerını, hıçbır zehırlı madde kullanmaksızın yok ettık Bu yontemle tedavı yollarını (ılaç ve ışınterapı) butünleyebılırsek, tumör hucrelerını yok eden ışın oranını 1020 Gray (joule/kg) arttırabılır ve hastalığın yınelenme olasılığını % 2080 duşurebılınz" dıyor (BdW. 6/88) Özel beceriler gereklyor Bu yuzden hayvanları doğal ortamlarında gözlemle ıncelemeyı amaçlayan bır bılım dalı olan etoloji, davranış araştırmalarında gerçek bır devrım nıtelığındedır Etolojının dayandığı gozlem, araştırmacıdakı butun erdemlerı harekete geçıren, zor ve ılerı derecede karmaşık bır sureçtır Davranış araştırmacısının erdemlerı dedığımız ozellikler, dikkat, sabır, özen ve keskfn bir mantıksal sonuç çıkarma yeteneğldir. Deneyımsız gözlemcının gözunde bırbınnden yalıtık, herhangı bır hedefı olmayan gelışıguzel eylemler etolog ıçın ışlevsel yonden bırbırıne bağlı belırlı bır hedefe yonelık eylemler nıtelığı kazanır Tıtız bır dıkkatle hayvan davranışının doğal yapısını ıncelemek, edılgın bır gozlemın ötesınde, gözlemcının sureklı olarak yenı varsayımlar urettığı, bunları yenilenen göziemlerın ışığında sınadığı etkın bır araştırma/buluş surecıdır Bu yolla etologlar, olağan davranışın anatomısını çıkarmışlardır, ancak etolojının açıklama duzlemı, sınır sıstemınde davranışa ılışkın elektrıksel sureçlerı ele alan nedensel açıklamadan çok, bır betımleme duzlemıdır Etolojının karşılaştırmalı gcvlemlerle ortaya çıkardığı en önemlı noktalardan bırı, hayvanlarda davranışın basit refleks zıncırlerınden çok, doğa koşulları ve organızmanın çevreyle etkıleşımınden yaralanabılecek esneklıktekı sabıt eylem örtuntulerıyle belırlendığıdır Hayvan davranışlarının açıklığa kavuşması, kuşkusuz ınsan davranışlarının gızlerını aydınlatan sonuçlar doğuracaktır Ancak burada ılgınç olan nokta evrım surecı ıçınde ınsana hayvanlardan kalan eylem öruntulerınden çok, ozgul bır bıçımde sadece ınsansal olan ahlâkı değerler ve mantıksal duşunce gıbı eylem ve eğılımlerın yapı ve oluşumudur Etolojının geleceğıne bakıldığında, bır hayvan etolojısının yanında ınsanı doğal çevresı ıçınde ınceleyen bır ınsan etolojısının nörofızyolojı ve psıkolojı gıbı bılim dallarıyla bırllkte ınsan davramşlarını çözümlemede yararlı olacağı gorulmektedır L] İlik nakli başlıyor Fred Hutchınson Kanser Merkezı'ndeki en önemlı gun, yanı ılık naklının gerçekleştığı gun, tum hastaların umutlarının eksenı Hastaya ılığınden verecek kışının 45 hatta sureyle, nakıl ışlemını zorlayacak veya engelleyecek sorunla karşılaşılmaması ıçın çok lyı korunması gerekıyor Ilık naklının yapılacağı gun, klınıkte "day zero" dıye adlandırılıyor Ilığınden verecek kışıden, narkozdayken 5001000 ml ılık alınıyor, bu kanlıyağlı sıvı, kan naklıne hazırlanıyor ve son gama ışınlamasından sonra, hastaya verılıyor Hastaya, ılık nakli yapıldıktan sonra, bu kez de, yıne aynı ılık verıcısınin trombosıtlerı verılıyor Eğer hastaya trombosıt verılmez se hasta kanama gecırebılıyor ilığın yenı vucuduna uyum sağlayıp sağlamadığının göstergesı ıse, kandakı lökosıt sayısının artışı Lökosıt sayısı 1426 gun sureyle artıyor Hasta, nakıl ışlemınden sonrakı ılk 3 ay ıçınde yıkılan bağışıklık sıstemının ancak 1 yıl ıçınde yenıden kurulabılmesı nedemyle buyuk tehlıkede bulunuyor Seattle'dakı hastaların % 30'u, dığer lösemi klınıklerındekı 17