Katalog

DAVRANI Saldırganlıklarımız nereden Kökenimizden gelen saldırgan davranışlarımıza, kültürel gelişme süreci içinde yenileri eklenip duruyor. Bunlardan en önemlisi 'barbarlık düzeyi'dir. Yolunu engelleyen her şeyi acımasızca yok etme dürtüsünü içinde taşıyan insanoğlu, bunu türdeşlerine karşı yöneltmede de sakınca görmez. Neden? Doç. Dr. Ruştü Şahin Ondokuz Mayıs Univ. FenEd. Fak. Blyoloji Bölümu, Samsun kışının, sevgılısının "sevgısını kazanmak ıçın" ıntıhar edeceğı tehdıdınde bulunma davranışı da aynı şekılde agresıftır Bır annenın çocuğuna tehdıt dolu bakışları agresıf yuklu olduğu gıbı gokten, ınsanlar uzerıne "zehlr yuklu bulutlar" yağdıran bır pılotun davranışı da agresıftır Dığer tarafta otorıteye karşı gelen bır çocuğun davranışı da agresıf yukludur Ancak bu karşı gelışıyle o çocuk, ozerklığini kazanma uğraşı vermektedır kı, bu da onun "sağlıkh" gelışımı ıçın gereklı olan çok değerlı bır olgudur Bırey veya toplum olarak ozerklığımızı bu davranışa borçluyuz Aksı takdırde, egemen guçlerın ıstedıklen doğrultuda, her şeye "boyun eğen" uyuşuk bır ınsân yığını olmaktan başka hır şey olamazdık Agresıf davranışlar gostermeksızın, tur olarak canlı âlemındekı "hayatta kalma kavgasında" bugunku yerımızı almamız mumkun olmayabılırdı ı D avranış bıyolojısınde tehdıt ve saldırı davranışlarının toplamı agresıf davranışlar olarak tanımlanır Agresıf davranışlar denılınce aklımıza genelde hep olumsuz 'bır şeyler" gelır llerıde, bunların sadece zarar verıcı ve yok edıcı nıtelıklı olmadıklarını, aynı zamanda "yapıcı" nıtelıklı olduklannı ve bıyolojık yonde değerı buyuk olan bu nıtelığının fılogenotık gelışım surecı içinde, canlı ve özellıkle de hayvan âlemının yuksek organızasyonlu gruplarının evrımınde onemlı bır rol oynadıgını kısaca goreceğız Ancak, ınsanlarda kendını bugun daha çok zarar verıcı ve yok edıcı nıtelığı ıle gösteren agresyonların bu nıtelığının önlenmesı, hıç olmazsa zararsız hale getırılıp en aza ındırgenmesı gerekır Uretılen sılahlarla ınsanlığın ve hatta tum canlı yaşamın bır anda yok edılebıleceğı çağımızda bu, daha da onem kazanmaktadır Bunu yapabılmek ıçın ıse, bu davranışların doğasını ve temelınde yatan etmenlerı lyı bılmek ve ona göre hareket etmek gerekır Bunu yaparken de sadece ınsan olarak kendımızı değıl, hayvansal kökenımızı de goz önunde bulundurmayı unutmamalıyız, çunku fılogenetık evrım surecı içinde geçmlşimizden alıp getırdığımız çok şey olduğu gıbı, kulturel gelışımımız esnasında da buna, hep olumlu olmayan, çok şey eklemış bulunuyoruz ve halen de ekleyıp duruyoruz Neden öldürüyoruz? insanlığın buyuk bır başarı gosterme özellığının, aynı zamanda kendısının yok olmasına da neden olabılecek bır ozellık olması, onun en onemlı "çelişklsidir". Yolunu engelleyen her şeyı yok etme gıbi "acımasız" bır "guduye" (durtuye) sahıp olan ınsan, bunu türdeşlerine karşı yöneltmede de bır sakınca görmez Yuksek organızasyonlu hayvanlarda var olan kendı turdeşlerınl öldurup yok etmeye yonelık "kalıtsal engellemo m«kanizmaları"nın insanlığın evrımsel ve kulturel gelışım surecı içinde ınsanlarda yok olmayayuztutupçokzayıflamışolması, ınsanların türdeşlerine de yonelık yok etme eğılımlerının ortaya çıkmasını mumkun hale getirmıştır Uzaktan kumandalı sılahlar ıse ınsanda, az da olsa, hâlâ var olan acıma bariyerini de(kalıtsal engelleme mekanızması) tamamen ortadan kaldırıp onu "acımasız" yapmaktadır Genelde kabul edıldığı gıbı, ancak, agresyon veya agresıf davranışlar sadece olumsuz ve "yıkıcı" anlam taşımazlar Hatta, fılogenetık gelışım surecı ıçındekı yarariarı, zararlarından daha fazladır, özellıkle yuksek organızasyonlu hayvanların ' agresyonsuz" bır ortamda evrım geçırıp gelışerek bugunku hale gelmelerının duşunulemeyeceğını soylersek, fazla abartmış olmayız Örneğın, kurtların, nufusu yoğunlaşan gruplarından zaman zaman grup uyelerınden bazılarını grup dışına "ıterek" turun mevcut bıyotop uzerınde uygun ve dengelı bır şekılde dagılmasını sağlayan agresıf davranışları olmasaydı, kurt turunun yaşamını surdurebıleceğını duşunebılır mıydık? Ne olabılırdı9 En basıtınde, tum kurtlar toplu olarak bırkaç bın metre karelık Agresif davranışlar Bu eklentılerden en önemlisi "barbarlaştırılan" agresyon duzeyımızdır Genel olarak doğal şartlarda, ınsan harıç hıçbır hayvan turu, planlı bır şekılde kendı turdeşlerını öldurup yok etme gırışımınde bulunmaz Onlara ışkence edıp bu yaptığından da "zevk" almayı ıse hıç yapmaz! Zaman zaman hayvanlara verdığımız "korkunç" veya "canavarca" nıtelemeler, onlara yapılan buyuk bır haksızhktır Bunlar, yalnız ve sadece ınsanlara verılebılecek nıtelıklerdır Görduğumuz, duyduğumuz veya okuduğumuz korkunç ışkence, toplu kıyım ve benzerı olguları nefretle karşılarız Ancak, az veya çok bunlara benzer bazı barbarca impulsların (buna, ıstemler de dıyebılırız') ıçımızde "pusuda yattıklarım" da hepımız bılırız Agresıf davranışların genış olan çercevesını çızmek oldukça guçtur Meme ıçın çığlık atan bır çocuğun davranışı agresıf olabıleceğı gıbı, öğrencısını not ıle tehdıt eden bır öğretım elemanının davranışı da agresıftır Elıne duşen ınsanlara ışkence yapan bır cezaevı veya toplama kampı gardıyanının yaptığı, zaten agresyondan başka bır şey değıldır Fakat, sevgılısı tarafından terk edılen bır alan içinde aynı yerde toplanıp kalır ve o alanda tukenen yıyeceklerı nedenıyle de toplu olarak açlıktan ölmelerı söz konusu olabılırdı, yanı yaşam alanları onlar ıçın bır "toplu mezar" olabılırdı Burada, bırkaç makaleden oluşacak yazı dızımızde, agresyon ve agresıf davranışları, Davranış Bıyolojısı (Etolojı) açısını da yarar ve zararlarını göz önunde bulundurarak, ırdelemeye çalışacağız Hedefimiz Inaandırl Ancak, ınsan davranışlarını anlayabılmek ıçın hayvansal kökenimlzl "karıştırmamız" gerekıyor ve bu nedenle de zaman zaman hayvanların benzer davranışlarını ele alarak Homo saplens saplens (modern ınsan) turune ulaşmaya ve onu aniayıp duşundurmeye çalışacağız Bu ılk yazımızda agresyon ve agresıf davranışların içgudusel (kalıtsal) nıtelıklı olup olmadıklarma goz atacağız Hemen ılk adımda agresıf davranışlarımızın içgudusel olup olmadığını söylememız guç olmakla beraber, dığer hayvanlarda olduğu gıbı, ınsanlarda da uyarıldığımızda ıçımızde "subjektıf kızgınlık hıslen" uyandıran ve vucudumuzu "kavgaya" hazırlayan fızyolojık değışımlere neden olan bır "flzyolojlk tnekanlzma"nın var olduğunu söyleye, bılırız Bu mekanızmanın kendını gosterme şeklı sterotıptır, yanı fazla değışıklık gostermez Fızyolojık tepkıler yönunde, tum kızgın kedılerın bırbırlerıne benzemelerı gıbı, "hiddet Agresifliğin içgüdüselliği 12 dolu" tum ınsanlar da tepkılerın göslerılmesı veya kontrol altında tutulması bakımından, kışıler arasında farkhlıklar olmasına rağmen, asağı yukarı bırbırıne benzerler Kızıp hıddetlenen memelılerde kan basıncı, nabız atış sayısı ve kan şekerı duzeyı yukselır, nefes alışverışlerı hızlanır, kaslar gerılır ve kas yorulması yavaşlar, ıç organlardan kan çekılır, sındırım ve bağırsak hareketlerı durur.buna karşılık mıde asıdı ve sındırım özsularının salgılanması artar, kıllar dıkılır Dış gıcırtmaları ve çıkarılan kontrolsuz sesler bu şemayı tamamlarlar Bu durumda, duyuların ağrıları algılama "yeteneğı" azalır ve bu nedenledır kt, kavga esnasında meydana gelen yaralamalarda pek fazla ağrı hıssedılmez Vucutta meydana gelen bu değışımlere neden olan mekanızma daha tam olarak bılınmemekle beraber, bunun beynın hipotalamus bölgesınde yer aldığı kabul edılmektedır, çunku bu bolgenın yapay yolla elektnksel olarak uyanlması ıle orneğın daha once uysal duran kedılerın anıden hıddetlendığı ve bunlarda, yukarıda sozu edılen çeşıtlı fızyolojık değışımlenn kendını gösterdığı gorulmuştur Benzer şekılde uyarılan tavuklar da agresıfleşmekte ve agresyonlarını gıderecek ob|e, yanı kavga edecek bırılerını aramaktadırlar, beynin başka bölgelerının uyanlması ıse, onları cınsel yönde harekete geçırıp bır eş aramaya yöneltmektedır Başka bır deyışle, seksüel (genış anlamda ureme) davranışlar