Katalog

TEKNOLOJİ Yarının otomobilinde akıllı süspansiyon Citroen yol durumuna, sürate, virai alışa göre süspansiyonu yönlendirecek yepyeni bir sistem yarattı. Korhan Gümüş O tomobillerln süspansiyonu üz«rtno heplmlzin az çok bir tecrutecrubes/ var Kimi otomobillerln yollardakl engebelerde daha rahatça yaylandığını, klmllerinln Ise sert blçlmd* zıplattığını blllyoruz. Bu nedenle bsazı otomoblllerl "suspanslyonlu", bazılarım da "süspanslyonsuz" dlyo nlteleyenlar var. Neden bav otomobllhr rahatça yaylanıyor? Neden bazı otomoblllor, Özelllkle spor görünumlü olanlardaha sert süspanalyona sahlpler? Işte, bu yazıda bu larklılık üzerinde duruluyor ve buna alternatH olarak gellştlrilen yonl bir auspanslyon slsteml yer alıyor. Gerçekte süspansiyon bırbırıyle çelışen ikl ayrı görev gorur Rahatlık kpln, yumuşak, uzun mesafelı ve yavaşça söndurulmuş" bir suspansıyona ıhtıyaç varken, yol tutma v» güvenlik açısından sert, kısa mesafelı ve amortısörler tarafından hızla durdurulan bir süspansiyon gerekır Bu değışmez karşıtlık hep buyuk Amerlkan arabalan ıle sportıf arabalar arasında farklı süspansiyon anlayışlarını çarpıcı bıçımde ortaya koyar Sankı suspansıyonsuz arabalar varmış gıbı bazılarım "suspansıyonlu", bazılarım da "suspansıyonsuz" dıye nıteleriz Halbukı her ıkı nıtelık de genellıkle bırer tercıhten kaynaklanır ve bu bırbırıyle çelışen ıkı nıtelığı bırleştırebılmek zordur Bu amaçla çapı veya kalınlığı boyuna gore larklılık gösleren yaylar, kapanma durumuna göre sertleşen amortısörler gelıştırılmıştır Fakat bu çözumler çok etkılı ve yaygın değıldır Süspansiyon konusunda herhalde dunyanın en devrlmci markası olan Citroen ıse, bu konuya ozel bir yaklaşım getırdı Otomatlk süspansiyon Otomatık suspansıyonun ne olduğunu sıze aktarmadan önce ıstersenız Citroen süspansiyon tarıhıne kısaca bir göz atalım 1936 yılında pıyasaya surulen ve neredeyse bir çeyrek asır uretılen B 9 ve 11'lerın süspansiyon sıstemı zamanına gore oldukça büyuk yenılıkler ıçerıyordu Fransa'da "Tractlon", bızde de "Karakaçan" olarak adlandırılan bu otomobıl, "devrilmazliğı ' ıle un yapmıştı Bu tarıhlerde çoğu otomobıllerde makas ve dıngıl kullanılırken, Citroen serı uretılen bir otomobılde ılk defa torsıyon çubukları (eksenıne göre bukulen uzun çubuklar) ve bağımsız süspansiyon kullandı O tarıhlerde gene pek yaygın olmayan yekpare taşıyıcı kaporta (şasısı olmayan) ıle önemh bir alçaklık sağlandı ve önden çekış bundan böyle fırmanın temel ılkesı oldu Daha sonra bu otomobillerln son modellerınde (B 15) yalnızca arkada ılk defa seri uretılen bir otomobılde hıdropnömatık süspansiyon denenıyordu Bu deneme ertesınden çıkacak yenı bir modelın habercısı gıbıydı Ama bu denemeden önce, hemen II Dunya Savaşı'nın ertesınde Fransız folklorunun bir öğesı halıne gelen meşhur 2 CV (döşövo) pıyasaya su ruldu Bu arabanın özellığı ıse 2 sıllndırlı kuçuk motoruna ve ucuzluğuna karşılık buyuk arabalardan daha lyı bir konfor sağlamasıydı 2 CV'lerın süspansiyon sıstemı oldukça basıt bağımsız kollardan oluşuyordu ve amortısör olarak bir sılındırın ıçınde hareket eden ters ağırlık kullamlıyordu Fakat Cıtroen'ın asıl buyuk devrımı B 15te ılk denemesı yapılan 1955'te ortaya çıkan hldropnomatlk suspanslyonlu DS 19 ıle nl du DS 19 gerektığınde yukselıp alçalabılme sı, konforu ve yol tutuşu ıle olduğu kadar, tasarımı ıle de otomobılcılerı buyuledı Dığer taraftan bu yenı süspansiyon sıstemı ozellıkle kamyon otobus gıbı agır yuk taşıtlarında oldukça geçerlı bir uygulama ala nı buldu Farklı yukleme koşullarında klasık makaslar yana yatma, öne arkaya doğru çokme gıbı sorunlar yaratırken, değışık basınç uygulanabılen ve kendını ayarlayabılen bir süspansiyon, aracı hep aynı yukseltıde tutabılıyordu Hıdropnömatık süspansiyon yaklaşık 35 yıldır Cıtroen'ın butun modellerınde kullanılmakta Şımdı bu sıstemın olanakları ıle fırma başta sözunu ettığımız karşıtlığı ortadan kaldıracak yenı bir model gelıştırdı X M Sozunu ettığımız karşıtlık bir otomobılın gerek tığınde devreye gırecek Iki ayrı süspansiyon slstemine sahıp olmasını gerektırıyordu Rahatlık ıçın "yumuşak" süspansiyon yol tutuş ıçın "sert süspansiyon Yumuşak suspansiyon: Yapılan değerlendırmeye gore yolcuları yolun engebelennın rahatsız etmesını engellemek, suruş rahat lığı ıçın çoğunlukla (% 85 yol durumunda) uzun yaylanma mesafelı ve sallantısı amor Yenı Citroen süspansiyon alanında gene bir devnm yarattı Hidropnömatik söspansiyonla elektronığı bırleştıren bu buluş ıle "XM" yıllardır bılınen btr soruna yenı bir çözum getırdı tısörler tarafından çok fazla engellenmeyen bir suspansıyona ıhtıyaç oluyor Sert suspansiyon. Gene aynı değerlendırmeye göre otomobılın yol tutuş kabılıyetının arttırılması ıçın bazı durumlarda (% 15) sert ve kısa mesafelı yaylanmaya ıhtıyaç var Sert bir yayı gerektığınde yumuşağı ıle hemen değıştırmek mumkun olmadığı halde hıdropnömatık suspansiyon gerektığınde sertleşebılır gerektığınde yumuşayabılırdı Ama nasıP Bunun ıçın yol durumuna, surate, vıraj alışa göre süspansiyonu yönlendirecek akıllı bir sısteme ıhtıyaç vardı işte Citroen XM böyle bir "akıllı" suspansiyon sıstemı ıle elektronık alanındakı gelışmelerı hıdropnömatık suspansıyonun özellıklerım bırleştırerek yıne bu konuda önculuğunu ıspatladı XM, yaylanmayı sağlayan bir gaz (azot)'un ayrı basınç kurelerıne sıkıştırılması ve duruma göre bırını veya dığerını devreye sokan elektrovana ıle ıkı ayrı suspansiyon moduna sahıp ö n ve arka takım, her tekerleğe duşen bırer basınç kuresı dışında ortak bırer basınç kuresı ıle donatılmış durumda Bılgısayar otomatık kontrol sıstemını sağlayan bu e.ektrovana ıle bu ortak basınç kuresını devreye sokuyor veya devreden çıkarıyor Böylece yumuşak suspansiyon (6 basınç kuresı) veya sert suspansiyon (4 basınç kuresı) sağlanıyor "Otomatık" durumda surucu bu değışımı fark etmıyor Ama ısterse "spor" kullanım ıçın kendısı de süspansiyonu sertleştırebıhyor (Aynı şekılde, hıdrolık desteklı dıreksıyon da durma durumuna veya hıza göre yumuşuyor veya sertleşıyor) Böylece suspansiyon envanterı 3 mılyon km uzerınde çıkarılmış • Dıreksıyon açısı ve dönuş hızına, • Gaz pedalına uygulanan basıncın değışımlne, • Fren devresındekı basınca, • ö n denge çubuğundakı (stabılızatör) bukulmeye ve kasanın yol a göre eğımıne, • Aracın suratıne göre her algı merkezınden elde edılen bılgılerle 5 ayrı durumu değerlendıren bir bılgısayar ıle kumanda edılıyor Bu algılama merkezlerı sureklı aracın durumuyla ılgılı bılgılerı bilgısayara göndenyor ve bılgısayar gelen bılgılerı değerlondırecek bir kurallar hafızasına sahıp bulunuyor Bılgılerın mukayesesıne göre bılgısayar sanıyenın 20/Vınden daha kısa bir surede cevap verıyor ve süspansiyonu gereklı duruma getırıyor Yenı Cıtroön gerektığınde sertleşen, gerektığınde yumuşayan "akıllı" süspansiyonu ıle yalnızca yarışlar ıçın gelıştınlen prototıplerın degil, serı olarak uretılen otomobıllenn de suspansiyon konusunda onemlı bir araştırma, gelıştırme konusu olduğunu bir defa daha gosterıyor D Yolu "okuyan" süspansiyon nasıl çalışıyor? \ J956'fe Citroen DS'de ılk defa uretımı gerçekleşen sıvılı havalı suspansiyonun yenı bıçımı ••aktif" suspansiyon her tekerlektekı basınç kuresıne (1) ıiaveten ortada uçuncu bir basınç kuresınden (3) oluşuyor Ortadakı basınç kuresının i devrede olduğu zamantar \supap vazılesını gbren pıston \(4) ıkı süspansiyonu bırbınne I ek ayerek süspansiyonu yumuşatıyor Bir değerlendırme merkezl (6) ıle yönlendtrılen elektrovana (5) ıle supap vezıfesı gören pıston (4) kapamyor ve orta basınç \ kurelerı (3) devreden çıkıyor Böylece suspansiyon yalnızca •.her tekerlekte olan basınç purelerı (1) ıle gerçekleşıyor ve \sertleşıyor