Katalog

SAÖLIK KISA KISA GAP'ın getireceği ciddi sağlık sorunları Büyük proielerin ortaya çıkardığı bulaşıcı hastalıklar, büyük kayıplara neden oluyor. Güneydoğu Anadolu'da yeni barajların yol açabileceği sağtık sorunlarına karşı nasıl önlem almalı? ömer Kuleli Osman Gürel m m mm er şeyın bedelı vardır", "Her M B guzelın bır kusuru vardır" der• I ler Doğru kı hem de nasıl Bız de bu yazımızda ulusal gurur kaynağımız, 21 yuzyıla en buyuk yatırımımız olan GAP'ın şımdılık pek önemsemedığımız bır yanına küçuk bır ayna tutmak, bu aynada bızden öncekı uygulamacıların canını çok yakan bır sorunu göstermek ıstlyoruz kamuoyuna Sıcak bölgelerde gerçekleştırılen her yenı su projesı yenı sağlık sorunlarını da bırlıkte getırıyor Turkıye'de kokunu kazıdığımızı sandığımız sıtma tekrar guney ıllerının en önemlı bulaşıcı hastalığı oldu Afrıka, Asya ve Latın Amerıka'da 250 mılyon ınsan parazıtık bır kan enfeksıyonu olan scıstosomıasıs hastalığı ıle uğraşıyor Mısır'da Asvvan Barajı, Sudan'da Gezlra sulama prd)esı, Gana'da Volta Gölu projesı gıbı dunya çapındakı buyuk projelerın ortaya çıkardığı bulaşıcı hastalıklar ozellıkle sıcak bolgelerdekı ulkeler ıçın buyuk ekonomık kayıplara yol açmaktadır ra bınlerce yuzen kuçuk canlı halınde sulara dağılırlar Bu olgun parazıtın yalnızca ıkı gunluk ömru vardır Işte bu kısa surede su ıle temas eden ınsanların vucutlanna gırerek, hastalığı bulaştırırlar Insan vucudunda oluşan ıkıncı basamakta, larvalar kan dolaşımı ıle karacığere gıder, burada ergınleşır ve urer Bır ıkı cm'lık kurtçuklar artık vucuda lyıce yerleşmışlerdır Bır bölumu sıdık kesesının kılcal damarlarına yerleşırken, bır bolumu de barsağın anuse bırleştığı yerdekı kan damarlarına yerleşır Burada uç ıla beş yıl yaşayıp, dışılerı gunde 300800 yumurtayı kan ve sıdık yollarına bırakırlar Sıdık ve dışkı ıle ınsan vucudundan atılanlar ıse ulaştıkları sularda yenı bır yaşam dönemını başlatırlar Kan dolaşımı ıle vucudun çeşıtlı yerlerıne taşınan parazıtler, akyuvarları tahrıp edıp, onları sayıca azaltırken, kendılerı de ölurler, ancak bu sırada ateş yapar, halsızlığe yol açarlar Sıdık kesesı kanseri ıle bu parazıtlerın varlığı arasında kesın bağlantı olduğu bulunmuştur Su ıle her turlu temas hastalığın taşınmasında ılk basamaktır Ancak bu hıçbır bıçımde önlenemeyeceğı ıçın bulaşma kaçınılmaz olmaktadır Hele Uçuncu Dunya ulkelerınde baraj, golet, sulama kanalı sularının pek çok ınsan ıçln tek ve vazgeçılmez su kaynağı olduğu duşunulurse Bu mıkroplu sular ıçılır, ıçınde ınsan ve hayvan yıkanır, yuzulur Ayrıca hastalıklı ınsanların dışkıları da bu sırada suya karışır Çocuklar su kenarında çokça oynayıp, bu sularla daha çok temas ettıklerınden hastalığın çocuklara bulaşma sı daha kolay olmaktadır Insanoğlu, su kaynaklarını denetımı altına alıp, sulama ve hıdroelektrık proıelerını gelıştırdikçe, ozellıkle sıcak, Üçüncu Dunya ulkelerınde bu hastalığın önune geçmek zorlaşmaktadır Buyuk, durgun su kutlelerı ve baraj kaçaklarının bırıkıntılerı su yılanları ıçın yenı yaşam ortamları oluşturmaktadır Ozellıkle suyun çok yavaş aktığı sulama kanalları su yılanlarının uremesı ıçın çok uygun ortamlardır Kurak mevsımlerde kanalların kuruması tarım ıçın ne kadar kotu ıse parazıt taşıyan yılanlarm ölmesı açısından da o kadar lyıdır Çozumsuz bır kısır döngusudur bu GAP Içln dikkati çektlğlmlz sorundur bu... Mısır'da yapılan bır ıncelemede her bın su yılanından ancak uç tanesının parazıt taşımasına karşın bölge halkının % 50'slnin sistosomiyas hastası olduğu görulmuştur Bır tek taşıyıcı yılandan o kadar çok parazıt sulara bulaşmaktadır kı hastalığı kesın onlemenın tek yolu tum yılanları öldurmek gıbı olanaksız bır çözum olmaktadır Hastalıkla etkın bır savaşım ıçın ıkı yol vardır 1. ilaç kullanımı, 2. Stratejik muhendislik. Bunları kısaca açıklayalım 1) ilaç kullanımı Çok pahalı olan bu yontemde ınsanlar ılaçla tedavı edılırken, su yılanları da mollusıt turu ılaçlarla oldurulmektedlr Yöntemın pahalılığı ıçın bır örnek vermek gerekırse, Fıiıpınler'de 1982'de kullanılması ongorulen mollusıtlerın fıyatının tum Sağlık Bakanlığı butçesınınkınden fazla olduğunu anımsatmak yeter Ayrıca mollusıtler balıkları öldurur ve çevreyı zehırlerler 2) Stratejlk muhendislik Dunya Bankası 1970'ten bu yana destekledığı tüm su projelerınde sistosomiyas ıle savaş önlemlerının öngorulmuş olmasını koşul olarak belırlemıştır Japonya, İsrail, Çin ve Flllplnler'dekı sulama projelerınde hastalığın denetım altına alınabılmesı ıçın şu muhendislik onlemlerı uygulanmaktadır lyı bır akaçlama, duzenlı bakım, kanallardakı suyun akış hızını arttırmak, toprak kanalları beton, asfalt ve plastık ıle kaplamak (bu yöntem ayrıca su kayıplarını da % 2550 azaltmaktadır) kanallardakı su duzeyını duzenlı olarak değıştırmek, sulama yapılmayan aylarda kanalları tamamen boşaltmak, kanalları evlerden en az 500 m oteye inşa etmek, kanallar uzerıne köpruler yapmak ve hatta daha pahalı olmasına karşın, kapalı borular kullanmak Goruleceğı gıbı tum bunlar parazitın yaşam duzenım bozmak ve ınsanların su ıle temasını azaltmak ıçın duşunulmuş muhendislik yöntemleridır Beyaz sınek ve sıvrısınek guneyll vatandaşlarımızın lyı tanıdığı hastalık taşıyıcılarıdır Bunlarla baş edemezken yenı hastalıklarla uğraşmak ıstemıyorsak muhendıslerımıze, tarımcılanmıza, bıyologlarımıza ve hekımlerımıze şımdıden kendılerını bekleyen bu yenı tehlıkeyı tanımalarını onenrız Yapımı uğruna nıce ozverılerde bulunulan Asvvan Barajı'nın kımılerınce dunyanın en buyuk muhendislik yanlışı olarak adlandırılmasının en buyuk nedenı, bölgeye getlrdlğl sağlık sorunlarıdır. Bız Ataturk, Karakaya, Cızre llısu, Bırecık barajlarımızın bızım yurttaşlarımıza böylesı sağlık sorunları değıl, bolluk ve mutluluk getırmelerını ıstıyoruz Onon beş yıl sonra olabıleceklerı bugunden söylerken çok yakınımızdakı yakın geçmışe şoyle bır goz atmamız yeterlı oldu Bu yazıyı "Anlayana sivrislnek saz..." dıye yazmadık Çok cıddı bır uyarıdır amacımız Dllekçemlz ilgill ılgisiz, yatkill yetkialz her makama gereğl için sunulur. I • M g M nternatıonal Headeche • Socıety" her çeşıt başağrısı I ıle ılgılı bır katalog yayımladı ingılızce kaleme alınmış eser, araştırmacı ve doktorların çeşıtlı ağrı durumlarını sınıflandırmalarını ve teşhıs koymalarını kolaylaştıracak Başağrısı ve mıgren konusunda uluslararası uzmanlar son üç yıl ıçınde krıterlerl bır araya getırdılet Bu arada bazı eskı tanımlamaların da değışmış olduğuna değınmek gerek Bu anlamda "klasık mıgrenin" yerını "Aura'lı mıgren" aldı Tanımlamadakı bu değışıklığin nedeni, bazı belırtılerın habercı olduğu gerçeğının göz önunde bulundurulmasından kaynaklanıyor Gözlerdekı bır rahatsızhk, örneğın böylesıne bır "aura" olabilır Çeşıtlı başağrılarının uluslararası çapta sınıflandırılmasının, araştırmalara hızmet edeceğı ve boylece hastanın hastalığının daha ayrıntılı teşhısını mumkun kılacağı sanılıyor Yaklaşık 100 sayfayı kapsayan "Başağrısı kataloğu" ' Cephalalgıa" dergisının ekı olarak yayımlandı (s.n.) Başağrısı ile ilgili uluslararası katalog Nasıl bir hastalık? Slstosomiyaz (ya da yılan ateşı) sıdık kesesı ve barsaklarda yaşayan parazıtlerın neden olduğu tıtreme, ateş, halsızlikle belırgındır Seks gucunu azaltır Bazen bu organların tamamen tahrıbıne kadar ılerleyıp öldurücu olabılır Parazıtlerın insanı enfekte edebılmesı ıçın önce tatlı su yılanlarına bulaşması ve onun vucudunda ömrunun ılk bolumunu geçırmesı gerekır Bu nedenle de parazıtın yaşamı durgun sularda başlar Hastalıklı ınsanların dışkısı ıle su kaynaklarına ulaşan yumurtalar, hemen açılır ve asalak olarak yaşayacakları su yılanlarını aramaya başlar Yılan, vucudunda ureyıp ıkı ay son 1* çelık endüstrısı son bırkaç yılda, artan malıyetler, ış sorunları, Japon rekabetı sonucu oldukça çetın gunler yaşadı Son zamanlardakı haberler de pek olumlu sayılmaz, çunku Kanadalı bır grup, çelığın gırdığı alanlarda kullanılabılen ancak çelıkten çok daha ucuz olan yenı bır tahta turu gelıştırdı. Parallam adı verılen bu super tahta, Kanada'da bulunan Mac Mıllan Bloedel Şırketı'nde çalışan Derek Barnes ve Mark Churchland tarafından "tasarlandı." Parallam, bıldığımız ağaç gövdesının tabakalara ayrılması ve daha sonra bu tabakaların 2 ya da 3 metre uzunluğu, 1,5 cm genışlığı olan parçalara dönuşturulmesıyle yapılıyor, yan yana dızılıp reçıneyle yapıştırılan bu parçalar, mıkrodalgalarla sertleştırılıyorlar Parallam'ın dayanıklılık sırrı, kullanılan parça sayısında yatıyor Mac Mıllan Bloedel, bu super tahtanın çelıkle yarışacağı ve dayanıklı bır ınşaat malzemesı olarak ışyerlerı ve evlerın yapımında kullanılacağı umuduyla Georgıa ve Ingılız Kolombıyası'nda Parallam tesıslerı kuruyor Bu yenı tahta turu ozellıkle deprem kuşağı ıçınde yer alan bölgelerde yararlı olacak Churchland, tahta esneklığıne sahıp bu yenı maddenın sısmık hareketlere dayanabıleceğını belırtıyoı ve şunlaıı eklıyor "Her şekle sokulabılen bır nıtelığe sahıp, boylece bunu depreme karşı tum inşaat bıçımlerıne uygulayabilırız"(a. h.) Süper tahta ABD