Katalog

B İ L İ M İ N ÖNCÜLERİ İKLİMBİLİM Su solumak Akciğerleri olan bir hayvanın da balıklar gibi suyu soluyabileceği görüldü. Her ikl organ da kan dolaşımına oksl|en verlr ve karbondloksltl de benzer blr gaz dlf üzyonu sürecl lle ayarlar. Pekl o zaman nlye ak clğerlerl olan blr hayvan suyu "soluyamaz?'^ < Bİyb su soluyan blr balığın solungaçları lle hava soluyan blr memellnin akciğerleri arasındakl evrlmsel bağı merak edlp durmuşlardır. Hayvan hayatı suda başladı. Suda çözümlenmis ok8İ|en çok kıttır. Asagı yukan binde yedl kadar. Akclger hucreleri Havada Ise, blnde 200 oranında oksl|en vardır; karada yasayan hayvanlar, akclğer dokusundakl sforlk hücreler aracılığıyla bu oksljenl alırlar. Son deneyter, bu flzyolojlk özelliğln aslında pekAIA mümkün olduğunu gosterdt "Yer küredeki değişimler ve planlanan eylemler" NASA uzayda Dünya Gözlem Sistemi kuruyor Çeviri: Gülşat Aygen ünyamızın çevre değişim sorununun acil ve vahirn olduğu "Yerküresal Değlşlme ilişkfn Bir Yaklaşım" adlı bir çalışmada açıklandı. Kurula göre insan faaliyetlerinin neden olduğu çevre değişikliği dünyada yaşamı var eden sistemi tehdit ediyor. Stanford Üniversitesi'nden Harold Mooney tarafından yönetilen 'yerküredekl değişimler' araştırması, federal temsilciliklerin işbirliğiyle yapıldı. Bu araştırma, uluslararası bir bilimsel program olan IGBP'de (International GeosphereBiosphere Program) ABD'nin oynayacağı rolü belirleyecek bir ajanda niteliğinde. Uluslararası Bilimsel Kuruluşlar Konseyi tarafından planlanan IGBP 1992'ye kadar işleme sokulacak. NRC raporundaki temel fikir de delillerin kesinliğine değil ağırlığına dayanıyor. önümüzdeki on yıllar içinde dünyada iklimin değişeceği tahminleri, atmosferdeki değişikliklerin bilgisayar modellerini veri kabul ediyor. Bu durumda iki temel sorun ortaya çıkıyor: Yerkürenin yüzeyini ısıtacak 'greenhouse etfect'in artması ve stratosferdeki ozon tabakasının kloroflorokarbonlarla delinmesi (ki bu ultraviyole ışın seviyelerinin artması anlamına geliyor). Bu nedenle sadece okyanusların ya da canlıların nasıl etkileneceğinden çok, bir bütün olarak değişikliklerden nasıl etkileneceğimizin saptanması daha yararlı olur. Örneğin, eğer ısınma ormanların büyük oranda ölmesine neden olursa, atmosferdeki CO2 daha hızlı artarak yağmurlan azaltabilir. Okyanus ısısındaki değişiklikler okyanusun CO2 emme yeteneğini etkileyebilir. Bu nedenle kurul, biyokimyasal dinamiklerin, ayrıntılarıyla araştırılmasını önermekte. Koşullardaki değişikliklere ekoiojik sistemlerin nasıl tepki gösterdiğinin daha dikkatle incelenmesi gerekiyor. Çünkü ultraviyole ışınlardaki ortalama bir artış bile denizlerdeki besin zincirinin temelini oluşturan planktonların üremesini önleyebilir. Artık hükümetler de bu konuyu ciddiye almaya başladılar. Dünya Meteorolojl örgütü'nün (WM0) talebi üzerine iklim değişiklikleri konusunda görüşmek üzere, hükümetlerarası bir panel Cenevre'de, geçen kasım ayında toplandı. Atmosferin korunması konusunda daha önce de bazı toplantılar düzenlenmişti. Göründüğü kadarıyla bu konuyla ilgili arastırmalar bütçenin oldukça mütevazı bir parçasını oluşturuyor. 1989'da bu tür programların toplam harcaması 134 milyon dolar; ilgili araştırmalarla birlikte genel toplam ise 1 milyar dolar. NASA'nın planladığı Dünya Gözlem Sistemi (EOS) gibi iklim değişikliklerini izlemede yaşamsal rol oynayabilecek uydu slstemlerl yüzlerce * milyon dolara mal olabilir. D Ince solungaç yaprakları arasından geçen sudakl oksljen molekülleri aolungaçlar tarafından tutulur, karbondloksit Ise atılır. Bir kara hayvanı, suda esas olarak oksljen yetersizliğindenbogulur. Pekl, ya su da hava kadar oksljen Içerseydl?.. Sonra da bu erlylğln Içine tareler koydu ve farelerin bu sıvıyı "soluyarak" iSsaate kadar yaaayablMlklerinl kanıtladıl Aynı deney köpeklerle ve tavşanlarla da sürdürüldü. Son olarak ABD'de blr insan, blr süre icln tek blr cigerl lle su "soludu." Kara hayvanları Içln su (eğer akclğerlerlne glrerse), oksljen yeterslzliği dışında, beden sıvılannın blleslmlni deglslkllge uğratması açısından da oldürücüdür. Oksljenden yana zengln tuzlu erlyiklerle yapılan soluma deneylerlnln önünde büyük blr engel vardır: Karbondloksitln nasıl atılacağı sorunu. 1961'de Hollandalı fizyolog Johannes Kylstra, kana benzer blr tuz erlylğlne havadakt oksljen miktarını yükledl... Dışarı solunan havada blnde 50 kadar CO3 vardır. Su bunun ancak 30 kadannı çözer ve bedendeölümcülblrblrlk meye yol açar. \ Araştırmacılar, suya oranla 3 defa daha çok CO, ve 30 defa daha çok oksljen Uıtabllen baska sıvılar denemektedlrler. Sıvı soluyan dalgıç, akciğerleri parçalanmaksızın çok büyük \ derinllklere Ineblllr v e / j "vurgun" tehllkesl ol insanlann sıvı solumayı başarabllmeslnl sağlayacak blr teknlk, dalgıçlıkta ve uzayda muazzam Imkanlar yaratacaktır. Uzaya Iırlatılınca sırasında sıvı soluyacak olan gelecegln astronotları belkl de bu sayede gezegenlerden kaçmak Içln gerekli büyük Ivmelere, akciğerleri patlamakaızın dayanabllecekler. =^Sıvı soluyan tareler, ce 3 sanlye Içlnde 30 atmosferllk bir basınçtan normal basınca geçlrilmiş ve hiçblr olumsuz etkl görülmemlstlr. Akclğerlerl sıvı hayvanlann (örneğln rahlmdekl cenln glbl), 10.000 G'ye kadar Ivme kuvveUne dayanabildtgi saptanmıstır. Çevre korumacılar Başkan Bush'un bu konudaki bazı cümlelerinden cesaret aldılar. Aralık ayında VVashington'da toplanan İklim Konferansı'nda pek çok konuşmacı acil bir önlem olarak karbon sızıntısına neden olanlardan vergi alınmasını istedi. Oysa bu polıtık olarak çok güç olacak, çünkü Bush çelişik iki cümle söylemişti: "Ben bir çevre korumacıyım!", "Yeni vergi koymayacağıml". (SclentHlc Amerlcan, Şubat 89) 14