Katalog

FİZ İK Stres Stres yaşam demektir 'Deniz üstünde yürürüz Ama tabii tanrısal bir mucize yaratabllirsek... Bu olanağa sahip olmadığımıza göre gelin biz "deniz üzerinde böcekler gibi niçin yürüyemediğimize" bir göz atalım... Ömer Kuleli Osman Gürel yıpratıyor, hasta ya da mutsuz edıyor, hatla oldurebılıyor bıle Zaten stresı yenmeyı bo/lesıne zorlaştıran da bır kısır dongu olması New Yorklu stres uzmanı Prof. Kenneth Greenspann stresı bır kemana benzetıyor ve bır keman nasıl en ıyı sesı, tellerı ne fazla gerılı ne de fazla gevşekken verıyorsa, stresın de azının, çoğu kadar zararlı olabıleceğını soyluyor insanlar ıçın bellı oranda stres, oksi|en kadar gerekli. Bu sav, bırçok test tarafından da doğrulanmış Orneğın ABD'de bazı gonullu kışıler bırkaç hafta ıçın bırer yatağa yatırılmış, bu sure ıçerısınde de kendılerıne özenle bakılmış Bu kışıler radyo, televızyon, ış, gurultu gıbı stres etmenlerınden de uzak tutulmuşlar, ancak daha bırkaç gun geçmeden gonulluler, stressızlığın kendılerınde stres yarattığından yakınmaya başlamışlar 1 hafta sonra bazıları hastalanmış, 14 gun sonra ıse bırçoğunda dolaşım bozuklukları gorulmuş Bu örnek, "Stres yaşam demektir" dıyen Selye'yı ne kadar haklı kılıyor değıl mı? Olumlu olan ve bızı yaşama bağlayan eustres, vucudu harekete geçırıyor, organızmayı sorunlara alıştırıyor ve guç verıyor Onemlı olan, dengeyı sağlayabılmek Bu konuda bıze yardımcı olmak uzere bazı becerıklı Amerıkalı stres araştırmacıları, stresın zararlı olabıleceğı sınıra dayanıp dayanmadığımızı denetleyebılmemız ıçın kullanışlı bır stres tablosu oluşturmuşlar bıle Tabloya göre son 12 ay ıçerısınde eşlerını yıtırenlerın stres hanelerıne tam 100 puan yazılıyor, boşanmak 73, evlenmek 50 puana bedel Kavga sonrası bır barışma 45, lottoda kazanmak 38, hamılelık ıse 40 puan yazdırıyor Toplam 300 puana erışmek ıse dıstres habercısı Çare ıse bır antlstres programı bulmak Avrupa ve Amenka'da bu antıstresprogramlarından epey var Özellıkle bırçok uzman, stres ıle ılgılı çeşıtlı kıtaplar yazmışlar Bu kıtaplarda stresten yakınan kışılere çeşıtlı yöntemler onerılmış, ancak hepsının bırleştığı nokta Denetleyebıldığımız surece stresın bızı hasta edemeyeceğı Gevşemek, stres atmak ıçın onerılenler arasında nefesjımnastığı, yoga, medıtasyon, spor ve bol hareket etmek var Streslı yonetıcıler ıçın ıse ozel bır antıstres programı oluşturulmuş Bu programın kapsamında koşu ve çeşıtlı gevşeme yontemlerının sentezlerı bulunuyor 6 hafta suren bu programın bır yararı gorulmedığınde, streslı yonetıcıler stresklınıklerıne yatırılıyor Bu klınıkler yemyeşıl doğanın ortasında bulunuyor Buralara stres ıçınde gelenler tumuyle gevşemış olarak ayrılıyor Japonların buldukları ılgınç bır stres atma yöntemı ıse, antlstres oyuncakları. Bunların arasında konuşabılen, sahıbınden af dıleyen şıpşırın bebekler var Bır muduru canlandıran ve memuruna sureklı hak veren bebeklerden tutun, tum suçlamalarını hemencecık gerı alan polıs bebeğe kadar hemen her çeşıt bebek yapılmış Antıstres oyuncakları arasında uretıcısıne en çok kâr getırenı ıse makınelı tufek sesı çıkaran bır alet Tıkalı Tokyo trafığınde saatlerce kalan ve sınır ıçınde kıvranan kışıler, arabalarının donatı tablasına taktıkları aletın duğmesıne bastıklarında, ortalığı korkunç bır makınelı tufek gurul tusu kaplıyor ve surucu kendını gevşemış duyumsuyor M atta Incıh'nın, 14 Bab'ını bırlıkte okuyalım " Ve gecenın dorduncu nöbetınde İsa denızın ustunde yuruyerek yanlarına ıjulüı f dkat Şakırtler onu denızın uzerınde yururken gorunce "Bu bır hayalettır" dıye şaşırdılar ve korkudan bağırdılar Fakat hemen İsa "Cesur olun, benım, korkmayın1" dıyerek onlara soyledı Petrus da kayıktan ınıp isa'ya gelmek ıçın suların uzerınde yurudu Fakat yelı gorunce korktu ve batmağa başlayarak ' Ya Rab, benı kurtar'" dıye bağırdı " Berı yandan, durgun gollerle suyu değıştırılmeyen havuzlarda suyun uzerınde duran, yuruyen hatta koşan bocekleri, slnekleri hepımız gormuşuzdur Bır balık ya da kurbaga ıle karşılaşma felaketıne uğrarnadıkları surece bu kuçuk hayvancıklar ayaklarını bıle ıslatmadan su yuzeyınde ıstedıklerı gıbı dolaşabılırler Dahası da var Temız bır jileti, hatta bır toplu Iğneyl bıle buyuk bır ozenle su yuzeyıne oturtup yoğunluğu sudan 7, 8 kez buyuk olan demırı de yuzdurebılırsınız1 Dıyelım kı İsa bır peygamberdır Bızım gıbı sıradan olumlulerın asla beceremeyeceğı mucızelerı sergıleyebılır Cuzamlıları, ınmelılerı lyıleştıren, dılsızlerı konuşturan ölulerı dırılten peygamber su uzerınde haydı haydı yurur' Evrım pıramıdının gorece alt basamaklarında yer alan bır su sıneğının bu mantetını "yaratıkların en şereflısı" sayılan ınsanoğlu neden beceremıyor da ayağını basmasıyla burnuna kadar suya gömulmesı bır oluyor? Boylesı olayların açıklanmaları sıvıların kımı ozellıklerının yakından ıncelenmesını gerektırır Maddenın yapı taşları olan atomlar, molekuller ve lyonlar bırbırlerıne sıkıca tutunup uzayda bellı geometrık bıçımler oluştururlarsa bu yapıya krıstal yapı, maddenın halı ne de katt hal adını verırız Bu duzenlemede her yapı taşının konumu belhdır, ancak tıtreşım yapabılır Başka hareketler yasaktır Boylesı sıkı rejımın tam tersıne her atom ya da molekul ötelenme, donme, tıtreşme gıbı ıstedığı hareketı yapabılır, ıstedığı yone gı debılırse, bu anarşı toplumunu gaz halı olarak adlandırırız yuzey dedığımız ve bır santımetrenın mılyonda bırı kalınlığındakı bu bölgelerde sıvının ıç bolgelerındekınden çok ayn ozellıkler gozlenır Örneğın yığının ıçındekı atom ya da molekuller kendılerını dort bır yandan çevreleyen komşularının ıtme ve çekme kuvvetlerının toplam net etkısı altında denge konumlannda bulunurlar Tıklım tıklım dolmuş belediye otobusunun ıçinde sız ne durumdaysanız sıvının ıçındekı yjpı taşları da o durumdadır Yuzeyoe yer aidnların ıse ozel durumları vardır Sıvının yuzayındekıler ıç kesımdekılerın çekme etkısınde oldukları halde, dış taraftan bu çekımı dengeleyecek kuvvetlerı bulamazlar Iç bolgeye geçmelerı ıse en yakınlarındakı komşularınca engellenmektedır Otobuse gıremeyıp kapıda asılı gıdenlere benzeyen yuzey molekullerı arasında kımılerı buharlaşarak gaz evresıne geçerler Yuzeyı oluşturan molekuller bu bolgeye esnek bır zar ozellığı kazandırırlar ve olası en kuçuk alanı sağlayacak geometrık bıçımde bulunurlar Bu yuzien durgun ve gorece genış bır sıvının yu <"eyı duzlemseldır Dış kuvvetlerın etkısı sıfırlanmış su damlası da kure bıçımındedır Denkleşmemış kuvvetlerın etkısınde bir zar gıbl davranan sıvı yuzeyi, gerılım altındadır Yuzeye çakışmış olan ve bırım uzunluktakı herhangı bır çızgıye uygulanan bu kuvvete yuzey gerlllm denir. Yuzey gerllim basınca benzer. Basınç da bırım alan başına kuvvet olup yuzeye dıkeydır Ancak basınç dışarıya yönelık bır kuvvet uygulamasıdır, hacmı arttırır Yuzey gerılım ıse aksıne yuzeyın buzulmesıne yonelıktır Sıvıların bir başka özelliği, değdiklerı kimi yuzeylere yayılmaları, yanı ıslatmalarıdır Temiz bir cam yuzeyıne dökulen su, yuzeye yayılarak ıslatır, ama suyu örneğın parafın yuzeyıne damlatırsanız yayılmayıp damlacıklar oluşturduğunu gözlersınız Benzer olaylarla cıva nasıl camı ıslatmazsa su da yağlı yuzeylerı ıslatmaz Islatma olgusu, sıvısıvı molekullerı arasındakı çekımden kaynaklanan oz yapışma kuvvetleri Ile sıvıkatı molekullerı arasındakı çekımın yol açtığı yapışma kuvvetlerinin karşılaştırılmasıyla açıklanabılır Oz yapışn.u K^.»W c. ^atıa buyukse sıvı katıyı ıslatmaz yuzey gerılım yayılmaya engel olur Böcek su üstünde Artık su yuzeyınde yuruyebılen yaratıkların bu ışı nasıl becerdıklerını anlayabılırız Su yuzeyınde yuruyen boceğin durumu gergın bır halat uzerınde duran ıp cambazının durumuna benzer Daha doğrusu trambolın uzerınde zıplayarak gosterı yapanların durumu gıbıdır Tek fark sıvı yuzeyı buzulme gerılımı altında ıken, halatın ve trambolın bezının, dışa doğru çeken kuvvetlerle gerılmış olmasıdır Gergın halat ya da brandaya basan ınsanın bastığı yerde hafıf bır çokuntu oluşturması gıbı, su uzerındekı boceğin ayakları da yuzeyde çukurluklar meydana getırır Bu çukurluklar yuzeyin buyumesı demektir Sudakı çokuntunun yuzey halkası boyunca yuzey gerılım kuvvetlerı fırdolayı T kuvvetlerı uygulayarak çökuntuyle buyuyen yuzeyı eskı durumuna getırecek etkıyı yaratırlar Halkaya her noktada dıkey olan ve su yuzeyıne çakışık bulunan kuvvetlerın yatay bıleşenlerı, eş buyuklukte ve zıt yönlu olduklarından bıleşkelerı sıfır olur Ancak dıkey bıleşenler eş yonludurler Bunların bıleşkesı böceğın ayağının yuzeye uyguladığı, bastıran kuvvetten buyuk olduğu zaman bocek suya batmaz Altı bacaklı boceğımızın kutlesı 0,1 gram olsun Suda oluşturduğu çukurun, yuzeyle yaptığı açı 45° olursa, çukurun halkasının yarıçapı 0 5 mılımetre çukurun derınlığı de 0 2 mılımetre olur Ayakları ıslanmayan boceğımız suda rahatça dolaşabılır Sıvıların özelliği Ne tam duzenlı sıstemde ne de tam başıboşlukta bulunmayan, ıkısı arasında yer alan Ya insan? 50 kıloluk kutlesı olan ve su yuzeyını delmedığlnı varsaydığımız (•) bır kışının, bastığı yerdekı çukurun halka yarıçapı 1 5 kılometre (') derınlığı ıse 630 metre (') olacaktır Ikıncı adımını nasıl atacağını varın sız du şunun Yuzey gerılımı en yuksek sıvı erımış Renyum metalıdır Bu sıvıda bıle yuruse çu kurun derınlığı I7metreyı bulur elbette3100 °C sıcaklıkta kavrulmadığı varsayılırsa Bız en lyısı İsa ya öykunerek suda yuru me sevdasından vazgeçelım hal ıse sıvıları oluşturur Sıvılarda maddenın yapıtaşları bırbırlerı uzerınde yuvarlanacak kadar hareketlıdırler ama çok da uzaklaşmazlar Sıvıların ılgınç ozellıklerının çoğu na bır katı, gaz ya da karışmadığı bır başka sıvı ıle oluşturduğu sınır bolgelerınde rastlanır Sıvının yuzeyı ya da daha doğrusu ara