Katalog

ASTRONOMİ Samanyolu'nda bir yolculuk • Dünya ve Güneş sistemimiz Samanyolu'nun neresinde? • Samanyolu nasıl görünüyor? • Galaksımiz nasıl oluştu? Bugüne kadar elde edilen verilerden yoik çıkalarak resmedilen Samanyolumuz. Samanyolunun Oriyon kolu üzerlnde bulunan Güneş slstemimiz, merkeze 30 bin ı$ık yılı uzakta. Açık gecelerde, gümüşi şerit gibi görünen kuşak samanyolunun diğer spiral kollannı oluşturuyor. T anrılann tanrısı Zeus sessiz adımlarla karısı Hera'nın öğle uykusuna yattığı odaya giriyor. Kollarında, Tirin Kralı'nın karısı Alkmene'nin dünyaya getirdiği en küçük oğlu Herakles bulunuyor. Baba Zeus'un isteği oğlunun ölümsüzlüğe ulaşabilmesi. Bu nedenle de anne sütü emerek ölümsüzlüğe kavuşması için bebeği Hera'nın göğsüne dayıyor. Ancak bebek emmeye başlar başlamaz Hera uyanıyor. Kocasının ne yapmak ıstediğini hemen anlıyor ve bebeği öfkeyle kendinden itiyor. Bu arada Hera'nın göğsünden fışkıran tanrısal anne sütü gökyüzünde bir çizgi çiziyor. İşte Samanyolu (süt yolu) böyle meydana geldi. Dünya oluşmadan çok önce yaşanan olaylar hakkında kim çok kesin bir şeyler söyleyebilir ki? Çünkü bu olaylar bin yıllar ya da milyon yıllar önce, bugün onları algıladığımızdan çok daha farklıydı. Örneğin bizden 1600 ışık yılı uzaklıktaki Oriyon'un orta kuşak yıldızını, 1600 yıl önceki parıldamasıyla görüyoruz. Çünkü ışığının dünyaya ulaşabilmesi için bu kadar uzun bir zamana ihtiyacı var. Bu nedenle de uzayın araştırılması geçmişe bir yolculuktur. En uzun yolculuk bizi Samanyolu'nun ve diğer galaksilerin ortaya çıkışına götürüyor. Muhtemelen her şey bundan on, yirmi mılyar yıl önceki büyük patlamayla başladı. Önceleri, hidrojen ve bir tutam helyumdan oluşan kozmik gaz bulutu, evren öncesinde eşit oranda dağılmıştı. Ama bir süre sonra bu bulut, tıpkı gökyüzündeki bulutlar gibi eşıtsız parçalara ayrıştı. Boyuna çekilmiş ince şeritler ya da büyük kaba kütleler oluştu. Nedeni? Belki büyük patlama muntazaman bir şekilde gerçekleşmedi, tam tersine tıpkı göle atılan bir taş gibi düzensiz dalgalar halinde yayıldı. Böylece farklı gaz yoğunluğuna sahip kütleler oluştu. Daha büyük bir yoğunluğa sahip olanlar mıknatıs gibi çevrelerindeki gazı topladılar. GidereK daha büyük bulutlar oluştu. Bunlar galaksilerin öncüleriydı Sonra bunlar parçalandı. Bu sırada oluşan yeni kütleler, daha sonraki galaksi yığınlarının bir ilk aşaması olabilir. Pek çok galaksiyi kapsayan "bölgesel gruplar" bunlaraörnek. Samanyolu'muzun bölgesel grubunda 24 galaksi var. Bunların arasında en büyüğü Samanyolu ile Andromedagalaksisi. Büyük patlamadan sonra oluşan ilk bulutların yoğunlaşması oranında, kendi etrafındaki dönüşleri hızlanıyordu. Tıpkı bir buz patencisinde olduğu gibi Buz patencısi pıruel yapmak için kollannı uzatıyor, sonra da kendi ekseni etrafındaki dönüş sayısını çoğaltmak için kollannı (kitle) tekrar vücuduna yanaştırıyor. Buz patencisi kollannı yeniden uzatarak hareketini frenliyor. Bu gaz bulutları ise bu frenlemeyi yapamazdı. Sonuç: Bulut şekil değiştirerek disk görünümünü aldı. Çünkü merkezkaç kuvvet kütleyi dışarıya doğru fırlatıyordu. Eğer dünyamız yumuşak bir malzemeden olsaydı, ekvatordaki rotasyon sayesinde yayılır ve iki kutup giderek birbirine yakınlaşırdı. Çok hızlı dönen disklerden, spiral galaksiler oluştu. Ama ilk gaz bulutu, disk biçimini almadan önce, bazı büyük gaz bulutu parçaları bağımsızlığı seçti ve böylece bu olayın dışında kaldı. Bunlar "ana bulut" etrafında büyük eliptik daireler çizdiler ve onlardan bugün Samanyolu içindeki galaksiler oluştu. Uzaydaki galaksiler birkaç modelden oluşuyor. Bunlar: • Eliptik ya da yuvarlak galaksiler. Spiral kolları olmayan birer merkeze sahip. • Spiral galaksiler. Merkezlerinden spiral kollar uzanıyor. • "Düzensiz" galaksiler. Merkezleri yok, ama buna karşılık zayıf spiral kolları var. Yavaş yavaş oluşan yıldız sıstemlerındeki küçük bulutlarda gaz yoğunluğunun artmasıyla yüksek sıcaklıklar oluştu. Hidrojen helyuma dönüştü, ilk yıldızlar parlamaya başladı. Bunlar kızgın yoğun kütieli "tecrübesiz" yıldızlardı. Bu nedenle de enerjilerini müsrifçe harcadılar ve süpernova olarak patladılar. Onların ölümü uzayda ve Samanyolu'muzda yaşamın ortaya çıkmasına neden oldu. Patlamalar yeni basınç dalgalarına yol açtı. Tıpkı kar temizleme pullukları gibi gaz bulutlarını bir araya topladılar. Bunlar bellı bir yoğunluğa ulaşınca da yeni yıldızlar kuşağı ortaya çıkıyordu. işte Samanyolu'muz da bunlardan biridir. Samanyolu, tabak gibi yassı bir dağılım gösteren genç yıldızlar ve merkez etrafında küresel dağılım gösteren yaşlı yıldızlar ve yıldız kümelerinden oluşuyor. Bizim Güneş Sistemi de işte böylesine bir tabağın veya spiral kolun kenarlarında bir yerde. Samanyolu'nun merkezinden Samanyolu'nun üzerinden uçabilseydik, resimdeki görüntüyle karşılaşacaktık. 14