Katalog

A LC Uç boyutlu nasıl algılıyoruz? Gölgeleme ve şekilleri beynin nasıl algıladığı araştırıldı. Görsel algılama, en ilkel aşamadan en gelişmiş düzeye kadar deneylerle incelendi. Çevıri: Gulşat Aygen urıyaya ılışkın gorsel deneyımımız ıkı boyutlu goruntulere dayanır Degışık ışık yogunluklarında duz oluşumlar ve retınada bir tek hucre tabakası ustune duşen renkler Ta bıı derınlığı de algılayabılıyoruz çunku ret nal goruntude derınlığe ilışkın ıpuçlarımız var gölgeleme perspektıf bır nesnenın dı ğerı tarafından ortulmesı ve stereoskopık eşıtsızlık Beynımız gızemlı bır yontemle bu ıpuçlarından yararlanabılmekte Gorme sıstemınde uçuncu boyutu algı layabılmek ıçın kullanılan mekanızmalardan belkı de en ılkelı golgelemeden yararlanma dır Bunun orneklerınden bırı doğada hayvanların duşmanları taratından kolayca go rulmemek ıçın vucutlarının alt kısımlarının ev rımle soluk renkler almasıdır Bu tur kontr golgolemo topodon parlayan guneşın neden olduğu golgelemeyı kompanse etmesının yanı sıra hayvanın onla arasındakı kontrastı D azaltır ve hayvanın algılanabılır şeklını du zeltır Tablolarına derınlık kazandırmak ısteyen ressamlar kuskusuz bu konuyla yakından ılgılenmışlerdır Ancak fızyologlar bugune ka dar goz ve beynin hangı mekanızmalarla golgelemeden yararlandıklarını pek araş tırmamışlardır San Dıego dakı California Universıtesı nden Vılayanur S Ramachandran ve arkadaşları bu konuyu araştırmaya bır dızı deneyle başladılar Once bılgısayar kaynakh se kıller yaratıp değışık qolqelemelerle derınlık perspektıfını değıştırdıler Şekıller daırelerden oluşuyordu llgınç olan şekıllerden bırını ıçbukey old rak görduğumuzde dığerlerını de aynı şekıl de gormemızdır Bunun nedenı şekıldekı butun nesnelerı ıçbukey ya da dışbukey gor memız hepsını aynı derınlığe sahıp olarak gorme eğılımı mıdır yoksa hepsının aynı ışık kaynagınca aydınlalıldığı varsayımı mıdır'? Bu soruyu yanıtlamak ıçın araştırmacılar bırıncı sıradakı şekıllerın aynadakı yansımala rından oluşan sıra yarattılar (Bkz. Şekil 1) Bır sıra ıçbukey algılandığında dığerı mutla ka dışbukey algılanır Bu deneyden ıkı so nuç çıkıyor Bırıncısı, golgelemeden şekıl algılama lokal bır ışlem olamaz butun gorsel alanı ya da bunun buyuk bır kısmını ıçeren global bır ışlem olmahdır Ikıncısı, gorme sıstemı butun göruntuyu sadece bır ışık kaynağının aydınlattığını varsaymaktadır Bunu beynımızın sadece bır guneşı bulunan bır guneş sıstemı ıçınde evrımleşmesıne bağlayabılınz Bu kuralı açıklayan bır dığer ornek de tek tarafından aydınlatılmış beyaz tupte gorule bılır (Bkz şekıl 1C) Bu şekıl her zaman dışbukey gorulur llgınç olan tupun ustundekı ıkı şeklın belırsız değıl, tersıne çok net ola rak bırının ıçbukey dığerının dışbukey gorunmesıdır Bellı kı şeklın genel formu bey nı ışığın kaynağı konusunda bılgılendırmekte bundan sonrakı şekıller de aynı ışık kay nağı temel alınarak görulmektedır re mı yoksa dunyaya gore mı belırlenır? Ya nıtın retına olduğunu bır kezdesızgormek ıstıyorsanız başınız sarkacak şekılde kane peye uzanın Boyloco dunyaya tersten bakarken az oncekı şekle baktığınızda, a grubunu ıçbukey b grubunu dışbukey goreceksınız Uç boyutlu şekıl gormede golgelemenın yanı sıra şeklın dış cızgılerının de belırgın olması gerekır Bızım şekıllerımızı çevreleyen daıre kuresel bır form verıyordu Dış çızgılerın golgelemeden şekıl algılamaya etkısı tam olarak nedır? Bu soruyu yanıtlamak ıçın aynı golgelemeyı taşıyan, ama dış çızgılerı farklı şu şekıllere ba Gorme sistemi ve ışık Gorme sıstemı sadece tek ışık kaynağı belırlemekle kalmaz, aynı zamanda ışığın yu kandan geldığını varsayar Bu etkı golgelenmıs daırelerın alt ust olmus sekıllerınden de bır sıra oluşturularak gorulebılır Orneğın aşağıdakı (a) grubundan şekıller dışbukey, (b) kalım Göruntuler tamamen farklıdır Ustte yan yana duran uç sılındır gorunurken alt ta oluklu bır metal şerıt görulmekte Bu farklılık şekıllerın alt ve ust kenarlarındakı çızgı farklarına dayanır Boylece golgelemeden elde edılen ıpuçları farklı olduğunda şeklın sınırlarına bakarak belırsızlığı aşabılıyoruz Aynı şekılde ışık kaynakları da farklı görunur Ust şekılde ışık şekle dık gorunurken altta uzak sağ ya da uzak soldan gelıyormuş gı bı gorunmekte Bundan sonrakı ornek şekle baktığımızda aslında var olmayan hayalı sınırların bıle ışe yaradığını gorebılıyoruz (Bakınız şekil 4) Hatta kımı yerde bunun gerçek çızgılerdon Şekll: 1 i key ml (kure)? Bu sorunun yanıtı ışığın kaynağının nerede olduğunu duşunmemıze bağlı Şekıllerin dennlığını, ışığın kaynağını zıhnınızde soldan sağa kaydırarak (a) değıştırebılırsınız Ikıncı şekılde ıse (b) her sıradakı şekıller kendı başlarına belırsızdırler, ancak bır sıradakılerı ıçbukey görduğunuzde ıkıncı sıradakıler mutlaka dışbukey gorunecektır Peş peşe bakıldığında her ıkı sırayı da ıçbukey ya da dışbukey görmek hemen hamen olanaksızdır Helezonık şekılde (c) sağdan ışıklandırılmış beyaz bır tup gorunmekte Ustundekı ıkı dısk bu ışıklandırmaya uygun olarak gölgelendırıldığı ıçın bırı çukur, dığerı ıse kuresel bır bomba olarak görunur Ancak beyın, ışığın hangı yonden geldığınl algılamadığı surece bu şekıller belırsızdır Zıhınde (mentally) ışığın yönu kaydırılarak derınlık algılaması da değıştırılebılır İçbÜkey ml, dişbükey mi? Gölgelenmış bu şekıller Içbukey mi (çukur). dışbu 15 C/J grubundakıler ıçbukey görunur Sayfayı altını uste getırecek şekılde çevırırsenız şe kıllerın derınlıklerı de alt ust olacaktır Ya da başınızı sayfayı ters görecek şekılde çevırır senız değışıklığın kendı goz retınanızdan kaynaklandığını anlayabılırsınız Beynımız aşağıyı 'yukarıdan' nasıl ayırt edebılıyor9 Nesnenın konumu retınaya qo