Katalog

N Ö RO LOJ İ H A F T A N I N G Ü N D E M İ Beyin, okuma sırasında nasıl çalışır? eyın, aldıgı bılgılcrı ışlerken algılar ve çözumlerken, zor bır görevle karsı karşıyadır Egor bır metnı anlamak ıstıyorsak, soyutluk duzeyı duşuk bılgılerı basılmış harfler beyın larafından algılanmalı ve soyut bılgılere donuslurulmelıdır Melın, yazarın duşuncelerının kotlandığı, yazılı dıldır Pıttsburgh'dekı, CarnegıeMellon Unıversıtesı'nden psıkoloolar, okuma sırasında dılın ışlenmosı olayıyla ılgılendıler ve beynın çalışma tarzı konusunda sasırtıcı bılgıler elde ettıler Insanın bır uzun surelı belleğı, bır de kısa surelı belleğı vardır Uzun surelı bellek, hemen hemen sınırf.ız kapasıleye sahıp bır bılgı deposundan oluşuyor Kısa surelı bellek ıse, o an tlgılondıgımız olayları ıçeren kuçuk bır depodan oluşuyor Yenı teorıler, kısa surelı belleğı beynın dınamık çalışma deposu olarak goruyorlar Bunu daha ayrıntılı ınceleyo bılmek ıcın, Patricia Carpenter ve Marcel Just, başka şeylerın yanı sıra, okuma sıra sında gozlerın hareketını araştırdılar Örneğın, "Kopeğı goren kız ağladı" cumlosı okun dugunda, gozler cumlenın sonundakı zor ışlenebılen yerlerde en uzun surelı duraksıyorlar Bu olgu, kısa surelı belleğın sınırlı bır kapasıteye sahıp olması ve bılgılerı hemen ışleyememesıyle açıklanıyor Bu nedenle bel lek cumlenın orta kısmını ışleyınceye kadar, ılk ve son kısmını ışlemeyı ertelıyor Kuskusuz tum ınsanlar bılgılerın ışlenmesı konusunda aynı yetenfiklere sahıp değıller Bır deney sırasında denekler, uzun bır metnı okumak ve tek tek cumlelerın son sozcuklerını akıllarında tutmakla gorevlendırıldıler Bazıları bes sozcuğu, bazıları ıse yalnızca ıkı ya da uç sozcuğu akıllarında tutabıldıler Bu lest, gerek bellek kapasılesının buyukluğunu. gerek dılı ışlemedekı basarıyı kapsayan beynın "operasyon yeteneğını" saptamak açısından oldukça lyı bır yontemdı Dılın hangı oranda başarıyla ışlendığı başka testlerle do saplanabılır Orneğın zamırın hangı sozcuğe aıt olduğunun bulunması qıbı Ya da B okunmanın h.zı da onemlı bır olçut olabıhr Hızlı okuyanlar, lek tek sozcuklerın anlamı nı kısa surede kavrayabılıyorlar Demek kı, "beyın prosesorlerının" dılı ıslemeye basa rısı daha buyuk Ote yandan dılın ıslenmesını taklıt eden bılgısayar modellerıne gore, beynın calısma deposu, anlamlı pek çok bılgıyı (bılgı kırıntılarını) aynı anda bellegınde tutabılmesı gerekır Ama kısa surelı belleğın deposunda yalnızca dort ya da bes bılgı kırıntısına yer var VVMIİam Chase tarafından gelıstırılen "zekı depo" teorısı bu soruna açıklık getırıyora benzıyor Buna gore uzun surelı bel lek, gereklı olduğunda, kısa surelı belleğın ek bır deposu halıne gelıyor Beyınde bılgı bolluğu başgosterdığınde orneğın bırkac kı şıyle aynı anda satranç oynandığında, çeşıtlı bılgıler gruplara ayrıştırılıyor ve calısma de posundan dıslanıyor Esas bılgı kırıntıları uzun surelı belleğe doğru hareket edıyor, "ana prosesorde" ıse deponun bellı yerlerıne ışaret eden 'yol gosterıcılpr" kalıyor Bu bır anlamda "ıçındekıler"ın cıkartılmasına benzıyor Beynın daha fazla zorlanması du rumunda ıse, "yol gosterıcıler" de dıstalanıyor ve hıyerar^ık bır duzenlenme ıcınde her noktada uç dort dala ayrılan bır "ağac" meydana gelıyor Boylesıne bır "ağac' , bır kez okumayla pek çok sayıyı akıllarında tutabılen bellek sanatçılan' tarafından ınşa edılıyor Dılın ıslenmesı sırasında da benzer bır agac meydana gelıyor Metınden elde edılen soyut bıl gıler gruplara ayrıştırılıyor, sonra da kısa surelı bellekten dıstalanıyor Kuskusuz Amo rıkalı psıkologların vardıkları sonuçlar be/nın çalışma tarzı konusunda yalnızca temel bılgıler verebılıyor Bu, soz konusu bılım dalının daha cok yenı oldugu goz onunde tutulduğunda, fazla şaşırtıcı değıl Ancak son zamanlarda bu konuda kaydedılen buyuk ılerlemeler, yakın gelecekte cıgır acacak ke sıflerın habercısı (S.N.Nuw) üzyıl öncesinden bugunu kestirmek olası mıydı? Bilim ve teknolojinın bugün geldiği yer, bırakınız yüzyılı, elli yıl, yirmibeş yıt, üahası beş yıl öncesine bile kıyasla çok farklı ve başka bir noktadır. Her rıe kudar günluk yaşam rirmi ve insan dcvranışları bu yerin çok gerisinde kalmıs olsa bıle. Uzuy yarışından aldığı hızla olsun; devlet veya şirket düzeyinde dünya uzerındekı rekabetle uyakta kalabilmek için daha onurlu bir yerde bulunmak veya urun mahyetım düşürmek zorunluluğu karşısında yeni teknolojilere yönelmenın kazandırdığı ivme ile olsun, bilim durmadan "bınktirmekte" ve sıçramalar yapmakta. Hem de artan bir hızla. liu sayımızda yayımladığımız su bir demet yazıda bile bu gelişmenin ıpuçlarını yakalamak olası. Saatte 500 km. hızla gıden trenle yolculuk vapılabıleceğı, belki ancak duşlenebilirdi. Trenler bu özelliğı kazanırken, uçaklur da daha başka olanaklara koşuyor: Mutfaklara, kalorifer kuzanlarına gıren metan gazının, uçak yakıtı olarak kullanılmasına ilişkin teknik sorunlar çözüldüğünde, uçaklar guçlü bır yakıta kavuşacak ve uçuş zumanlannı yarı yarıya azaltacaklar... Diğer bir konumuz, bılgısayarlann insan dıışuncesını algılayıp, aldığı verileri, orneğın iyi bır konuşma metnine veya makaleye donusturme olasılığını inceliyor... Üç Yunanlı fızikçınin geliştirdiği, depremi onceden bıldiren sistemler, belki de bu doğal afetın volaçtığı kitlesel olumlerı onleyecek yeni uygulamaların haberını verıyor... Tıp konularına goz atmak, beynın, nörolojik ve biyokirnyasul temel ışlevleri uzerindeki bazı son araştırmaları öğrenmek ister misiniz? Beynın, edındiği bilgıleri belleğinde nasıl sakladığı ve okuma sırasında nasıl çalıştığı, gozıın ve beynın algılamayı nasıl yaptığı konıılu ıncelemeler, bu temel mekanızmalar uzerindeki bılgılerı derinleştiriyor. Migren yazısım da bu çerçevede değerlendirebilirsmiz. 'Dünyamız yaşayan bir super organizma mı?' yazısı, soruna değişık yaklaşan bır bakışı sergiliyor. Bu yuzıyı, doğru olmasa bıle jarklı bakıs açılannm bazen geçerli bilgilerin daha derinlemesine yeniden arastırılmasının ve kavranmastnın, ama bır ust duzeyde doğrulanmasınm iyi bır orneğı sayabılıriz. Sayfulurımızda okuyacağınız, bilim dunyasından çeşıtlı mesajlar ileten irili ufuklı ınceleme, araştırma haberleri de, bizlere kendimızı, çevremızi ve evrenımızı daha yakından tanımava yardımcı oluyor. • • • Bol okumulı, araştırmulı bır hafta dileklerimizle... • üz: O K U R D A N "Evrenin öyküsü" ilgi çekici ve başanlıydı Derginizın 93. sayıs/ndo (3 aralık) çıkan "Sıfırdan bugune evrenin oyküsu" adlı makaleyı ılşı ıle okudum Oncelıkle ınsanlann kafalannı kanştıracak ve bırçok bilımı ıçeren boylesıne kapsamlı b/r konunun, son derece yalın bır bıcımde ele alınısı makalenın önemını ve bosansını açıkça ortaya koymaktadır. Sayın Kulelı ve Gürel'tn sundukları makale guzel, guncel ve yatkındır. Yalnız, yazı ıçensınde tartışmalı konularda ıkı tane hata yer almaktadır Bınncisı, dunyanın bılınen en eskı yerleşmesı olarak Anadolu'dakı Çatalhoyuk verılmektedır. Halbukı gene Anadolu'da yer alan Cayonu yerlpsmesı Çatalhoyuk'ten hem çok daba eskı bem de "dünyadakı ılk yerleşık toplu düzendır " ikinci nokta ıse Dunyanın Güneşfen kopuşu ve BİZE AÇIKLAMA 52r78. sayılarımızı kapsadığını açıkladığımız 3. cilt kapakları hazırlandı. Ancak bazı okurlarımız, haklı olarak, 4. cıltte (arklı ıkı boyutta dergilerın bır arada bulunmasının cıltlenme zorlukları doğuracağını belirttiler. Bjz, SEKA grevinin çok uzamayacağını, Bilim Teknık'ı kısa süre ıçınde normal boyutunda yenıden basabıleceğımızı umuyorduk. Öyle görünüyor ki, Bilım Teknik Dergısı bugünkü boyutunda ayrı bır cılt oluşturacak sayıya ulaşacak. Bu nedenle, okurlarımızdan gelen ısteğı uygun görüyor ve üçüncü cilt dışında kalan 7 büyük boy dergiyi de 3 cildin kapsamı ıçıne alıyoruz. Bu durumda üçüncü cildimız, 52r78. değil, 52:85. sayıları kapsayacaktır. 3. cılt dizınınde eksık kalan 7 sayının içeriğinı 4. cilt dizinine eklemek zorundayız Bu tekn.k aksaklık nedenıyle Özürdilerız. * * * Üçüncü cilt kapağı, 3500TL karşılığında Cumhurlyet Kltap Kulübü ve Temsllclllklerlnden, Cumhurlyet Gozetssl Bürolarından edınılobılır Kıtap Kulubu Temsılcılıklerı ve Cumhurıyet Burolarının bulunmadığı kent ve yörelerdekı okurlarımız, "Bilim Teknik Citt 3. cilt kapağı" Koduyla 3500TL'yl "Posta Çeki No: 14784, Cumhuriyet Matbaacılık Gazetecillk T.A.Ş." adresine havale ettiklerı takdirde cilt kapakları adreslerıne postalanacaktır olusum sürecinde verilen tarihtir 4450 mılyon yıl dıye, kesin bir tarih verılmektedır Oysa son bulgular ve astronomlann goruşlenne göre dunya 5 mılyar yıl kadar önce vardı Zaten elımızde günümuzden 600 mılyon yıl onceye aıt fosiller bulunduğuna gore ve okyanuslann yaşının deneysel yöntemlerle 3 5 mılyar yıl olarak saptandığına göre 4A50 mılyon yıl tarihi biraz havada kalmaktadır. Bu ufak hatalar yazının genel karakterıne kesinlikle göfge duşurmemektedır Önemlı olan butunde ve ozc/e vermeye calıstığı yoğun bılgıdır. Kerem Inanc İSTANBUL Cumhurlyet Blllm Teknik • Sahibı Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazotecilık Turk Anonım Şirketı adına Nadlr Nadl • Gsnel Yayın Müduru Hasan Cemal • Muessese Muduru Emlne Uşaklıgil • Yazı Işleri Müdürü: Okay Gönensln • Yayın Yönetmenı Crhan Bursalı • Grafik Yönetmen Tüles Hasdemir •