Katalog

B İ L İ M G Ö S T E R İ M E R K E Z L E R İ Miraç Banu Sezgin Endüstriyel Tasarımcı, ODTÜ numuzde bır bısıklet Uzerınde "kendınızı bır elektrıklı cezve ıle kar şılaştırın" yazıyor Bısıklete bınıp pedalı var gucunuzle çevırıyorsunuz Yorulunca da bırakıyorsunuz Bır bılgısayar programı ne kadar surede ne kadarenerjı urettığınızın hesabını yapıp sıze gosterıyor Sonra da bır elektrıklı cezvenın su ısıtma enerjısı ıle karşılaşlırıyor 30 sanıyede urettığınız ener |i ancak bır fıncan suyu ısıtabılecek guçte Işte elektrıklı cezve ıle aranızdakı fark Şu doner platformun uzerıne çıkıp orfadakı korkuluğa tutunun llk hareketı ayağınızla vererek kendınızı dondurun Surtunmesız orlamda sabıt hızla donerken one ve arkaya doğru eğılerek ağırlık merkezınızı değıştırın Ağırlığınızı one verdıcjınızde yavaşladığınızı, gerıye yattığınızda hızlandığınızı goruyorsu nuz Lısede okudugunuz fızık konularını anımsayabıldınız m ı ' Becerılerınızın farkında mısınız? Aynı anda hem konuşabılıyor hem de konuştuklarınızı duyabılıyor, bunu becerebılıyorsunuz Ya bunu yapamasaydınız7 Denemek ıster mısınız9 Takın şu kulaklığı Başlayın ko nuşmaya Ozel bır kayıl sıstemı, her dedığınızı ağzınızdan çıktıktan bır sanıye sonra ışıtebılmenızı sağlıyor Kelımelerınız çarpıklaşıyor cumlenızı tamamlayamıyorsunuz Konuşma ve duyma arasındakı bu yapay gecıkme sıze aslında daha onceden uılıncınde olmadığınız bır doğal yeteneğınızı fark et tırıyor Müze mi, öğrenme ve oyun alanı mı? O bastığında kolun ıkl ucu bırbırıne yaklaşsın ve bırbırını ıtıp çekmesınden ne tur uçların karşılıkh geldığı anlaşılsın Bu bırımı ek yazılı açıklamalarla da destekleyelım Ortaya çıkan bırım, zıyaretçının ıtme ve çekme guç lerı konusunda bır bılgısı olduğunu varsayan ve bu bıldığını bır de gozuyle gormesını sağ layan bır duzenekten oteye geçemeyecektır Aynı konuyu bır de farklı bır yolla anlatalım Bır tezgâh uzerıne bırkaç mıknatıs koyalım Zıyaretçı elıne aldığı ıkı mıknatısı elınde evırıp çevırerek bırbırıne yaklaştırsın ya da uzaklaştırsın Çekme ve ıtme kuvvetı deyımındekı kuvvet kavramını elınde, duyuları ıle hıssetsın Şımdı karar sızın Hangı tasarım daha amaca uygun? Sız olsaydınız hangısınden daha çok zevk alırdınız9 Ikıncı yaklaşım, sergıde anlatılan konunun gerçek yaşamdan bır ornek verılerek anla tılması eğılımı ciabılır Petrol konusunu ışle yen bır sergının bır bolumunde bır sondaj kuyusu maketının yer aldığını duşunelım Ye rustu ve yeraltı çahsmalarını bır arada goste ren ve olçek elverdığınce en ufak ayrıntılara bıle dıkkat edılerek çalışılmış bır maket olsun bu Ve yıne bu maketın çalışmasını da dışarıdan zıyaretçının basacağı duğme sağlıyor olsun Burada dıkkat edılecek bır başka nokta bu ıncelıkte çalışılmış bır maketın kır, toz ve tahrıbata karşı korunması gereklılığıdır Bunun da maketı ıster ıstemez başın dan berı karşıtı savünulan 'bır vıtrıne koymaya' zorlayacağı açıktır Tasarım, sonuç ta, dışarıdan bır duğmeye basılarak çalıştırılan vıtrın arkası sergı ob)esıne donuşmuş tur Oysa yola hıç de bu amaçla çıkılmamıştı Oysa aynı konu aynı olçuae emek paıa ve zaman harcanarak kalıtelı bır fılm gosterısı olarak da sunulabılırdı Hem bu sunuş, detaylı bır maketın zıyaretçının ılgısını anlat tığı konuya değıl de kendı teknık ozellıklerını çekme rıskını de ortadan kaldırırdı Amaç, sergıden ah ne guzel bır maket vardı ama ne maketıydı'? " dıyerek ayrılanlar de ğıl petrol arama çalışmaları hakkında şoyie bır bılgı edınmış zıyaretçıler yaratmaktır Son olarak salonlarında bu tur sergı bırımlerıne yer veren bılım muzelerının ızledı ğı yontemlerden de kısaca soz edeceğız Yaygın olan bır uygulama sergı gırışınde zıyaretçıye salonda yönlenmesıne yardımcı olacak broşurler dagıtılmasıdır Boylece kışı kendısını nelenn bekledığının farkında ola cak belkı de vaktıne ya da ılgı alanına göre bır seçmeye gıdecek, nelerı gordu nelerı gormedı bılecektır Bu broşurlere ek olarak ılgılı sergı bırımlerı goruldukten sonra yanıtlanacak sorular ıçeren kısa metınlerın verılmesının, hem oğrenmeyı pekıştırmeyı hem de zıyaretçının sergıye gelmeden oncekı bılgılerını tartmasını sağlaması açısından belırgın yararlar sağladığı gozlenmıştır Artık muzelerın kapısında sıkıntılı ve bulanık ıfadelerle 'oh dunya varmış' dıyerek kendısım dışarı atanlar değıl, 'aman bır daha gelelım de şu bısıklete bır daha bıneyım Değıl bır fıncan, bır kazan suyu nasıl kayna tıyorum gor bak' dıyen bıraz hırslı çokça neşelı ınsanlar gorulmelıdır Bilim müzelerlndeki flzlk ve ktmya laboratuvarlarında, çocuklar her turlu deneyı eğlenerek öğreniyorlar Yaşamın öncesine ve sonrasına seyahat Ömıir Tanyel ## ayallerınızın otesınde bır gezıntıye çıkmak elınızde I Ancak cesaretınız varsa " Işte Sıngapur'dakı Bılım Muzesı'nın sloganı bu Bu muze 1977 yılında kurulmuş ve o gun den bugune uç mılyonu aşkın zıyaretçıyı aynı dınamızmle kabul etmış Bu muzede, buluşlar dunyas., evren tıyatrosu, gösterı galerılerı gıbı bolumler var Buluşlar dunyası beş galerıden oluşuyor ve burada pek çok buluşu tanımak nasıl yapıldığını oğrenmek ve hatta yapımlarına katılmak olanaklı Bır koşede duran akvaryumdakı ozel cam bolmede bulunan fare, gayet mutlu ve sağlıklı gorunuyor Boyle ozel bır bölmede su altında devamlı yaşamak ınsanlar ıçın de olanaklı olamaz mı ? Dığer bır alana gelıp elınızı çırptığınızda ışıklar sonuyor ve yanıyor Sonra olayın ızahatını yetkılıden oğrenebılıyorsunuz Elınızle yapabıldığınız dığer bır ılgınç hareket ıse yıldırım oluşturup bunun oluşumunu ve yapısını ınceleyebılmenız Bır camın onunden geçıyorsunuz, golgenız cama duşuyor, sız oradan ayrılıyorsunuz, ama golgenız hâlâ orada Işte bu tur ılgınç olay ve buluşları bu muzede sıkılmadan ıncelıyor ve nedenlerıyle oğrenıyorsunuz Bır galerıde bulunan ınsan vucudu makctlerınde tum organlarımızı fonksıyonlarıyla oğrenıyor, dev hucre modellerını uç boyutlu olarak goruyorsunuz Muzenın bır de tıyatrosu var Ama alışıldık bır tıyatro değıl Adına omnıplanetarıum denen bır uzay tıyatrosu Bu tıyatrodakı gosterılerle uzayın ıçınde adeta uçuyor ve okya nusların dıbıne dalıyorsunuz Yıldızların 4000 yıl oncekı ve 10000 yıl sonrakı hallerını gör mek mumkun Ve ınsanın uzay konusunda ulaştığı başarıları ızlıyorsunuz Bu tıyatronun ınsanı son derece etkılemesı doğal Zıra gö Singapur Bilim Müzesi Oyunlar evi Katılımlı sergı bırımlerınden soz edıyoruz Bu tur sergıler zıyaretçılerı pasıf ızleyıcıler ol maktan çıkartıp onlara bazı sorular sorup yanıtlarını kendı yaptıkları deneyleı yoluyla bulmalarım sağlayan sergıleme anlayışının urun lerıdırler Alışıiagelmış vıtnn arkası sunuşların antıtezı olan bu anlayış sergı zıyaretçı sının kendısını bır 'oyunlar evı'nde hıssetmesını sağlar Tedırgınlık eşyaların dokunulmaz lığı sıkıntı ve ıletışımsızhk kalkmış, yerını rahatlık, gerçeklerle yuzyuzelık eğlence ve oğ renmeye bırakmıştır Katılımlı sergı bırımlerının muzecılık anlayışında hızla önem kazanması ve muzelenn galerılerınde bu tur bırımlere yer vermeye başlamasının ana amacı, oncelıkle zıyaret çının sergıden aldığı tatmın derecesının arttırılmasıdır Bu amacın başarıyla gerçekleş mesı katılımlı sergı bırımının tasarımının nıtelığıne bağlıdır Zıyaretçının yalnızca bır duğmeye basarak ya da bır kolu çevırerek bır duzeneğı çalıştırmasından oluşan bırımlor, orneğın, kışıye hıçbır zıhınsel çalışma gerektırmedığınden oğretıcı etkısı buyuk olçude azalmaktadır Bır duğmeye basarak ya da bır kolu çevırerek ılk hareketın verıldığı sergı bırımlerı ıkı tur yaklaşımın etkısıyle tasarlanmış olabılırler Bırıncı yaklaşım zıyaretçının anlatılan ko nuyu bıldığının varsayılmasıdır Dıyelım kı konu "manyetık alan" olsun Zıt kutupların bırbırını çektığı. eş kutupların da ıttığını gosterecek bır bırım tasarlayarak olalım Ikı ucunda ıkı mıknatısın yer aldığı bır kola bır kumanda duğmesı bağlayalım Zıyaretçı duğmeye H runtuler beş kat yukseklığınde ve 25 m kadar genışlıkte Konveks dızayn sayesınde go runtuler sızı adeta ıçıne alıp yutacak gıbı Fılm, resımler ve ozel efektler ozel makıne ve 100 slayt ıçeren bır projektorle sağlanıyor Gosterı galerılerı 60 kısımdan oluşuyor Buralarda Guneş sıstemının uç boyutlu dev manzarası ve sıstemın dokuz gezegenının de karakterlerını bulmak mumkun Bır duğme ye basın ve herhangı bır gezegenın, orneğın Mars'ın Guneş çevresınde nıçın bu şekılde bır yorunge ızledığını ve nıçın dolanıp durduğunu öğrenın Ay odası denen yerden gırınce ınsan dunyasının uydusunu ve onun safhalarım oğrenıyor Yıne uç boyutlu goruntulerden bırınde Buyukayı takımyıldızının yedı uyesının konumlarını ve ozellıklermı gorebılırsınız Tabıı eğer zaman ve koşul uygunsa bu konuda sıze teleskoplar da yardımcı oluyor Muzenın bır bolumundekı gosterıde evrenın başlangıcına gıdıyor ve oluşumundan ıtıbaren onu ıncelıyorsunuz Bu, bır göz aldanmasından bıle otede gerçeklıkte sergılenıyor Yıne bır bolumde uçmanın turlu yollarını denıyor ve sonunda Saturn V roketıyle bılınmeyen dunyalara gıdıyorsunuz Bu arada havacılık teknolojısının gelışımını yakından tanıyabılıyorsunuz Işte Sıngapur'dakı bılım merkezındekı gosterılerın kuçuk bır kısmı boyle Bılım dunyasını, tum ılgınçlık ve albenısı ıle ızlıyorsunuz Olaylara katılıyor ve yaşıyorsunuz Ulkemızde de boyle bır yer kurulmasını gonulden ar zu edıyoruz Ancak sırf bılım muzesı olsun dıye ıkı telgraf makınesı kurup, altına soluk yazılarla bılgı verılecek veya bır uçak maketı ıle havacılık tanıtılacaksa pek bır faydası olacağını sanmıyoruz Zıra ışte o zaman "aç kıtabı oku, aynı şey" olur 13