Katalog

B İ L İ M FELSEFESİ BİLİM GÜNDEMİ Felsefe bilimsiz düşünülebilir mi? Bilimle felsefeyi birbirinin karşıtı değil, birbirini bütünleyen iki etkinlik olarak düşünmek gerekli. Yaman örs şılaştırmalarından çıkardıkları sonuçlar, bence önemlı ölçude, bılımfelsefe kıtlesınde yalnız kalan ıkıncı etkınlığı "kurtarma" çabalarının yanlış bır yönde olmasına bağlıdır Onlar temelde bılımın gösterdığı evrımı gö runuşe göre ızıeyebılmekte, buna karşılık felsefenın de evrımsel bır gelışme, bunun sonucu köklu bır değışım geçirebileceğlni duşunmemektedırler Herhangı bır alana yenı bır bakış açısıyla bakılmazsa, ondakı değışme önemlı boyutlanyla görulebıhr mı? Bilimsel felsefe kavramı Bılımlerın konu bırımlerı, "ıçenklen" bulunan olgu kumelerınden oluşmaktadır Bılım etkınlığının tumunu duşunursek, olgular dunyasının tumunun bunun kapsamı ıçınde yer alacağı sonucuna varabılırız O zaman, felsefenın bılıme göre daha kapsamlı bır etkınlık olduğu savı da geçerlığını koruyamayacaktır, ozellıkle yukarıdakı çözumlemeler yerınde ıse Duyularımızla algıladığımız ("empirıque") dunya ıle onun atom, ruhsal olgular gıbı çok değışık kavramsalışlevsel uzantılarının hepsı bılım etkınlığının sınırları ıçındedırler Oyle kı etık, estetık gıbı geleneksel olarak felsefenın dalları bıçımınde duşunulegelmış alanlardakı bırımler (değerler, ulkuleştırmeler ("ıdealısatıon'lar") de bılımın etkinlik sınırları ıçınde yer alabılmektedır, kuşkusuz bılımsel bılgı uretımı ıçın yoksa felsefedekı gıbı eleştirel değerlendırme amacıyla değıl (içerıksız, salt çözumleyıcı ("analytıque"), bıçımsel ("formel") alanlar olan matematık ıle mantık burada ayrı tutulabılır, bunlar, yöntem bılgısı açısından temellendırılebıldıklerı ölçude felsefeye konu olacaklardır ve onun ıçın bır matematık felsefesının, mantık felsefesının varlığı bıze yabancı gelmemektedır Ancak bu alanların bılımın de konusunu oluşturduklarını söylemek oldukça guç olsa gerek, belkı ancak dolaylı olarak matematıkçı ve mantıkçıların örneğın ruhbılım açısından ıncelenebılmelerıne burada değınebılırız Butun bunlara göre bugün felsefeye kalan Işln ne olduğu soylenebılır? Bence şu bılımın temel önermelerını, yöntemını, çeşıtlı bılımler arasındakı ılışkıyı, tarıh etkınlığını, sanattakılerı de ıçıne alacak bıçımde beğenı yargılarımızı, ınsan davranışlarıyla ılgılı değer ulkuleştırmelerımızı, gunluk yaşamdakı değer yargılarımızı, eleştırıselkavramsal bır değerlendırmeyle zıhınsel bır suzgeçten ge çrmek Böyle bır etkinlik, bılımdekı gıbı ve olabıldığınce ussal ("ratıonel") ve nesnel ol malı, dayanaksız genellemelerden ("speculatıon'lardan") uzak bulunmalıdır, ancak ozellıkle beğenılerımız ve değerlerımız söz konusu olduğunda böyle bır ılkenın sınırları orneğın bılım felsefesınde olduğundan daha dar duruma gelecektır Hans Reichenbach'ın Bılımsel Felsefe olarak nıtelendırdığı etkinlik de sanırım bu mtelendlrmeden çok uzakta kalmayacaktır Kuşkusuz ussallık, nesnellık konularında fılozoflardan bekleyeceklerımız salt, katıksız nıtelıkler olamaz, onlardan, bızlerın (ve kendılerınden bırçoğunun) bılım adamlarından bekledığımız ölçude bır temel yaklaşım bekleyebılırız kı bu belkı dengall blr kuşkuculuk olarak adlandırılabılır Bılımle felsefeyi birbirinin karşıtı ya da "rakıbı" olarak değıl, dunyayı anlama, açıklama (ve değıştırme) çabamızda birbirinin butunleyıcısı ıkı etkinlik olarak duşunmemız çok daha geçerlı, yerınde ve her ıkı etkinlik içın de daha vararlı olacaktır kanısındayım Gelecek yazıda felsefe etkınllğlni bir baska açıdan, daha çok temel bır yöntem bılgısı açısından ele almayı amaçlıyorum D S on yıllarda fılozoflarımız, felsefeye ılgı duyan duşunurlerımız, yazarlarımız, sanırım en başta Cumhurlyet' te çıkan yazılarında, bu alanın ne olduğu, nasıl gelıştığı, başta bılım olmak uzere ötekı ınsan etkınlıklerı ıle ılışkılerı uzennde göruşlerını dıle getırmektedır Kanımca bu yazılardakı ortak nokta, bılımın gosterdığı gelışme karşısında felsefenın ınsan yaşamındakı yerının ne olduğu, olabıleceğı kaygısının aulunuşudur Bıldığım ölçude yalnız ulkemızj e değıl, dunyanın değışık felsefe ve duşun ;evrelerınde böyle bır kaygı var Felsefenın 'çağımızdakı durumuna" eğılen bu duşu rıürler, topluma ılke olarak şu mesajı gönderir gıbıdırler "insan yaşamında ozellıkle bllimın yerı mı önemlıdır? Yuzyıllardır kendısıne buyuk saygı gösterılmış, bıreyın ve toplumların yaşamında öylesıne etkılı olmuş felsefeyi arka yere ılebıhr mıyız 9 " Yakın zaman once Cumhurlyet Blllm Teknik ekınde Sayın Ismaıl Murat'ın "Bılım, felsefesız duşunulebılır mı''" başlıklı yazısı da (Sa 76, 13 Ağustos 1988) temelde boyle bır anlayışta kaleme alınmış gorunuyor Ben buradakı sınırlarım ıçınde, felsefe bılım ılışkısıne değışık yönlerden bakarken her ıkı etkınlığın ne oldukları konusuna açıklık kazandırılmasına bır katkıda bulunmak ıstıyorum yöntem bılgısı ("methodologıe") açısından hıç de doğru olmayacaktır Kımya, bıyolojı vb her bır bılımsel alanda doğanın bellı bır duzeydekı bır parçası ıncelenıyorsa, bunlara ılışkın felsefelerde (kımyanın, bıyolojının felsefelerınde) de uretılen bılımsel bılgının eleştırıselmantıksal bır değerlendırılmesı yapılmaktadır Bılımlerın bu tek tek felsefelerının yanında, bılım etkınlıklerının ortak (ozellıkle kavramsal) yanlarının ele alındığı genel bır bılım felsefesı etkınlığı bulunmaktadır Felsefenın gerçekten bır "ust" nıtelığı var dır, ama bu çok kısa olarak açıklamaya çalıştığım gıbı, etkınlığe bır "ustbılım" gozuyle bakabıleceğımız anlamına gelmemelıdır Kanımca en doğrusu, onu ozellıkle yenı olgu cuların ("posıtıvıste'lerın") nıtelendırdığı bıçımde bır ustdll; öte yandan belkı daha az belırlı ancak yöntem bılgısı açısından daha doğru olarak bır ustetklnllk olarak duşunmek yerınde olacaktır Bilimfelsefe ayrımı Bılımle felsefenın karşılaştırılmasında duşulen yöntem bılgısı yanlışlığının değışık ne denlerı bulunmalı Bunlardan bırısı ıkı etkınlığın çağlar boyunca surmuş bulunan bırlıkte oluşlanndan, daha doğrusu bu bır lıktelığın doğru olmayan bır yorumundan, geçirdıklerı evrımın yuzeysel bır değerlendırılmesınden kaynaklanıyor sanırım Bu bırlıkte oluş, örneğın Russell'ın be lırttığı gıbı çok oz olarak dunyada olup bıtenlerın anlaşılması, açıklanması olarak ta nımlayabıleceğımız amaçlarının ortaklığına bağlıdır Ancak zaman ıçınde, yöntemının ve teknıklerının evrımı, kuramlarının yasaları nın gelışmesıyle bılım etkınlığı, ya da değışık zamanlarda fızık, kımya, bıyolojı vb tek tek tomel bılım alanları, bunların alt dalları, belırgın bır farklılaşmayı ıçınde bulundurma mış felsefebılım kıtlesınden ayrılmışlar ve bağımsızlıklarını, 'kışılıklerım" kazanmışlar dır Bu söylenenlerın ışığında, "bılımlerın fel sefeden doğduğu ya da ortaya çıktıklan" bıçımındekı geleneksel, alışılagelmış dıyebıleceğımız sava da açıklık getırmış olabılırız Bence bu, yerınde olmayan bır savdır ve b.lımde ka/ramsal yönun gözlemdeney yönuyle butunleşmesıne karşılık, felsefede kavramsallığın yerını koruma sına bağlanabılır Bugun de, bılım etkınlığıyle ılgılı olarak fllozofların, ozellıkle bılım fılozof larının teknik duzeyde ılgılerını en çok çeken konunun, çok genış kapsamlı kavramsal yapılar olan bılımsel kuramlar olduğunu göruyoruz Çağımızda felsefe ile bilim, ya da blrincısıyle tek tek bılımler arasındakı ılışkı, bence eskı bırlıkte oluştan çok farklıdır ve "kışilıkh", ancak kuşkusuz katıksız olmayan bır bağımsızlığa dayanmaktadır Bugun belkı bırçok fılozof, duşunur ve yazarın felsefe ile ılgılı kaygıları, onu bilimle kar Felsefe bir üst bilim midir? Sayın Murat, bılımle felsefeyi karşılaştırır ken her bılımsel dısıplının sınırlı bır varlık alanına sahıp otduğunu, orneğın bıyolojının canlılığı, kımyanın molekul yapısını ınceledığını söyluyor Oysa, yazara göre felsefe genış açılıdır ve varlığın lumunu kapsayan bır üstblllm nıtelığındedır, tekıl bılımlerın dar açıları, felsefenın bırer perspektıfını oluştur maktadır Böylece genelde felsefe, "varlığın butunune ılışkın bır bılgı olma" nıtelığını ortuk bıçımde de olsa taşımaktadır Böyle bır göruşte Sayın Murat sanıyorum yalnız kalmamaktadır Bence burada bırbırıyle bağlı bırtakım savların oluşturduğu bır yanlışlıklar ağı soz konusudur Bır kez, bır etkınlığe hangı anlamda olursa olsun bılım nıtelığını verebılmemız ıçın onun, doğadakı (evrendekı) bır ya da bırkaç örgutlenme duzeyındekı olgulara ılışkın, kavramsalkuramsal ve somut (gözlemdeney) yönlerıyle butun olusturacak bır bılgı uretımı gerçekleştırmesı gerekır Felsefenin varlık bılgısl ("ontologıe"), etık. estetık gıbı değışık alaniarına, gıderek de (yukarıda olduğu gibı) tumüne blr bılgı elde etme etkınlığı olarak bakılmasına oldukça sık rastlıyoruz Gerçekle ılgılı doğrudan gözlem ve deneylerın, bunlara ılışkın kavramsal yapıların (kuramlann) gellştirilmediğl felsefenin gerçekten böyle bır yanının olduğundan söz edebıhr mıyız? Ayrıca, ıkı etkınllğın karşılaştırılmaları sırasında tek tek bilımlerden, bunun yanında tek bır felsefeden soz açmak, • Fllm gösterlsi. Zaman ve saatler, ışığın hızı, evrensel yer çeklml ODTU Amatör AstronomıTop ODTU Fızık Bolumu 17 Aralık 1630 • Film gosterisi Solar radiation 1, Sun and Earth Solar radiation 2, The Earth's atmosphere ODTU Solmaz Izdemır Salonu 19 Ara lık 1540 • Kansere karşı etkilı olabilecek maddeler içln yapılması gereken prekhnık çalışmalar Çapa Onkolojı Enstıtusu Kutuphdiıesı fc Hol dener 19 Aralık 10 30 • Boyun anatomisi Doç Dr Bulent Acunaş Uzm Dr Alı Çakır Çapa Muhterem Gökman Ku tuph 19 Aralık 830 9 30 • Ergimış tuz karışımlarında halo komplekslerlnın stabıl analızı ArGor Ayşen Erboluk baş Ist Un Fen Fak Atom ve Molekul Fızığı Anabılım Dalı (Veznecıler) 19 Aralık 1300 • Yan çızgı sistemının yapısı ve gelişmesl ArGor Dr Omer Altun P*yolo|i Bölumu (Vezne cıler) 19 Aralık 1630 • Duşük doğum tartılı yenı doğanlar Doç Dr Asuman Çelenk Cerrahpaşa Kadın Has ve Doğ Anabılım Dalı Kutup 20 Aralık 110012 00 • Radyoteraplde yenlllkler Biz neredeyız? Prof Dr Nıjad Bılge ÇapaOnk Ens Kutup 20 Aralık 13 30 1430 • Vertebral kanalın doğumsal anomallerı Doç Dr Bulent Acunaş Dr Ibrahım H Sayı Ça pa Muhterem Gokmen Kutup 20 Aralık 830 930 • Morfln etkllerinln mast hucreleri Ile llglslProf Dr Alaeddın Akçasu Cerr Bıofızık Anabı lım Kulup 20 Aralık 10 30 12 00 • Turkiye de atların ıslahı ArGor Dr Hıdır Demır AvcılarZoot Anab Sem Salonu 20 Aralık 13 30 • Natural killer hucreler Prof Dr Sevım Bu yukdovrım Çapa Detam Kutup 20 Aralık 1530 1700 • Okuma alışkanlığı uzerine açıkoturum Yıl dız Unı Sabancı Kıt 21 Aralık 14 30 • Yenl ve eski yerleşmelerde sosyal illşkilerln Incelenmesı Doç Dr Vedıa Dokmecı 21 Aralık 1300 14 00 Taşkışla 109 Nolu salon • Kolon tumorlerı ve radyolojlsi Prof Dr Ca hıt Babuna Dr Cahıt Yoğın Çapa Muhterem Gokmen Kutup 21 Aralık 12 001300 • Kasıkağrıları Prof Dr Necatı Tolun Cerrah paşa Kadın Has Anabıl Kutup 21 Aralık 1300 • Prefabrıkasyonda boyut hatası etkısı Bıl ge Işık ITU Taşkışla salon 109 22 Aralık 1300 14 00 • Soğutma, yeni gıda uretım teknikleri Se lım Suntur Ibrahım Dınçor Arıf Bal Doç Dr Can dan Varhk Dr Memduh Karakuş, TUBITAK Marmara Bılım End Araş Enst Gebze, 10 30 1600 22 Aralık • Turkiyede aşı sorunu. Prof Dr Ekrem K Unat Prof Dr Orhan Oğer Prof Dr Kemal Al taş, Doç Dr Hılmı Ergınoz Doç Dr Ozer Pala sempozyum Cerrahpaşa yenı Fak Kurulu Sa lonu 22 Aralık 1000 • Uzun surell ted ilaçların yan etkllerl: Prof Dr Hıkmet Koyuncuoğlu, Çapa Unı Reform Amfısı, 22 Aralık 100012 00 • Abel'in hayatt. YarDoç Dr Neşe Yelkenkaya, Ist Unı Fen Fak Mate Böl Semı Sal (Veznecı ler) 23 Aralık 14 00 • Çocuklarda antlbiyotlk kullanımı ve yenl antibiyotlk grupları: Doç Dr Nuran Salman. Cerrah Eskı Kurul Salonu. 22 Aralık, 14 301600 • Larlnks tumörlerlnde tedavl kriterleri: Prof Dr Osman Aldemır Çapa Onko Enst Kutup 23 Aralık, 1000 • Şehlr bölg« planlama öflr.Pro). Sarglsl. Yıl dız Unı Sabancı Kitap, 2330 Aralık • Glriflmsel radyolo|i: Dr Asım Berzeg Şışlı Etfal ÇocCer Kat 9 23 Aralık, 1400 • Naden kıakanırız? Nişantaşı Ozel Işık Lısesı, 23 Aralık, 15.001700 12