Katalog

PARÇACIK F İ Z İ 6 İ K O N G R E Bİ LİM Y A Y I N Kozmos'ta her şey keşfedildi mi? Uli Deker raştırmalarına gıden harcamaların ne kadar buyuk bır meblağ tuttuğu sık sık başlarına kakılsa da parçacık fı zıkçılerı ışlerıne hararetle bağlı Parçacık fızıkçılerı, Dunya'yı bır butun olarak anlayabılmek ıçın, var olan en kuçuk şeyı araştırmaktalar Bugunlerdekı "nıhaı" hedeflerı, VVerner Heisenberg'ın bundan yaklaşık 30 yıl önce turettığı 'Dunyaformulu"yle çok yaklaştığını sandığı, "Her Şoyın Teorısı " 50 ulkeden 1000'den fazla parçacık fızıkçısı (Bunlar arasında yalnızca Sovyetler Bırlığı'nden bıle 50 bılım adamı vardı), geçen ağustos ayında, 24. Uluslararası Yuksek Enerji Fiziği Konferansı'na katılmak uzere toplandı llk toplantı yerının ısmıne atfen kısaca "Rochester Konferansı" dıye anılan, parçacık fızıkçılerı camıasının bu anlamlı toplantısı ılk kez olarak Federal Almanya'da, Munıh'te gerçekleştı Parçacık fızığı, gunumuzde bır yandan teknolojiye, dığer yandan analıtık teorıye yonel tılmış en uç meydan okuma Bu saptama aynı zamanda parçacık (ızıkçılerının de bu araştırmalara gayrı safı mıllı hasılanın ancak bınde 0 25'ının (ABD de ıse şu anda 0 2nın bı le altında) ayrılmasının nedenlerını açıklamakta kullandıkları gcrokçelerden bırı Ne var kı yalnızca ulusal sınırlar ıçınde ka Parçacık f izikçilerin zirve toplantısı "Anne!.. Baba!.. Bana Kulak Verin!" Doğmamış blr çocuğun, dogumuna kadar geçen heyecan dolu dokuz ayda tuttuğu günlük. Afa Yayınlan, yazanlar: Horst Spe/c/tert / Erhard Dletl Tanrtların demırcısının atölyesınde Odysseus'un sılahı dovuluyormuşçasına çıkan gurultu ve volkanın ardından mustakbel Peggy, X taklıdı yapan bır Y kromozomlu spermı atlatır Ardından kafasına uygun bır X ıle bırleşıp, "anne" dıye çağrılan kadının uterusuna postu serer Sevgılı defterıne yazdıklarını modası geçmış bulacak olanları dahı eğlendırecek olaylar an arda gelır Antınıkotın hormanlarla annesınl öğurtur Anne 'strese gırıp' kavga ettığınde annenın adrenalınlerı Peggy; yı kıvrandırır, ardından ıçılen adaçayı ıle o da rahatlar Annesının hoşuna gıden şeylerı yapar, karnını tekmeler rVıesela Ultrasonda onun kımıldadığını goren doktor, "Ay, sankı bızı duydu" dedığınde "Bu da sozde dolîtor olacak" dıyecek kadar lafını esırgemezın bırıdır "Senınkı" ımzalı mesajları anneye doğrudapı ulaşmaz, ama anne ıle babanın volkanlarına hoşgörusunu hıssettırır Bu antısıgara fetus kendısınden 'doğmamış' dıye soz edılmesınden hıç hoşlanmaz Zaten beklenenlere uymak gıbı bır statukocu tavrı hıç benımsememıştır Doğuma kadar selametle geldıkten sonra "Zamanım ne vakıtse o zaman doğarım Onlar Içın geceymış, gunduzmuş bana vız gelır" der ve "Oo, çok hoş. E, daha daha nasılsınız? İyı kl doğdjm!' 1 Yusyuvarlak bır balon gıbı hayata başlayan, önu, arkası, aşağısı, yukansı olmayan, yüzen, uçan, dönen, sureklı duyumlar algılayan bır canlı Bu kılapta adı Peggy 9 aylık nefes kesıcı macerasının en ılgı çekıcı yanlarını gunluğune kaydetmış Son on yılda bu gunluğu annenın karnının dışından tutan pek çok doktor oldu Sut çocukiarının ruhsal gelışımlenyle ılgılenen Dr D Stern şoyle bır deneyden söz eder Gebelık suresınce annelerın karnına dayanan bır hoparlorden "ıçerı" belırli bır melodı çalınıyor Bu sırada anne oldukça gevşek ve dıngın bır halde Bebekler dunyaya geldıkten bır sure sonra yattıkları odada bağırıpçağırırlarken, bır hoparlorden muzık yayını yapılır Çalınan melodılerle pek ılgılenmeyenbebekler, anne karnına çalınan melodıyı duymalarıyla bırlıkte sıhırlı bır değnekle dokunulmuşçasına seslerını kısıp, sakın sakın muzığe kulak verırler Bugun sut çocukiarının ruhsal dunyasıy la ılgılenen uzmanların ruhsal yaşantıların anne karnında başladığı, bıreyın annenın maruz kaldığı çevresel etkenlerden, dışsal yaşantılardan, ıç dunyasındakı değışıklıklerden şıddetle etkılendığı şeklındekı göruşu artık kesın kabul goruyor Peggy'nın gunluğundekı annenln gerg.nlığı, bunun doğurduğu adrenalın salgısındakı artış ve bebeğın doğrudan etkılenışı annenın yaşantılarıyla bebeğın ruhsal dunyasının yapıtaşlarının doğumdan once şekıllenmeye başlayışı arasındakı bağlantıya kuçuk bır örnek "Annel Baba1 Bana Kulak Verın1" o kadar sevımlı, o kadar rahat okunan ve o kadar bılımsel hakıkatlerle uyumlu bır kıtap kı "Nıye bızım zamanımızda yoktu" hayıflanmasını doğurduğu gıbı, konuyla profesyonel olarak ılgılenenlerde 'Adamlar amma guzel yapmış" kıskançlığına bıle sebep oluyor YY 50 ulkeden 1000'den fazla parçacık fizikçisi, bu soruya yanıt aradılar ve "her şeyin teorisi"ni tartıştılar. A lan projeler bu mıktarlarla bıle karşılanamaz duruma geldı örneğın 1990'da faalıyette geçecek olan 63 km'lık bır çevre uzunluğuna sahıp Hamburg Hızlandırıcısı HERA'nın fınansmanına Federal Almanya'dan başka on ulke daha, kımısı hızlandırıcının bellı bolumlerını ve deney teçhızatını ustlenerek, kımısı de personel sağlayarak katkıda bulunuyor Orada, elektron ve protonlar arasındakı çarpışmaları kaydedecek olan ıkı detektorun artık bır çamaşırhanede gerçekleştırılen bıreysel deneylerle hıçbır benzerlığı kalmamış durumda "H V'de on ıkı ulkeden 250 fızıkçı, "Zeus"ta ıse on ulkeden 300 fızıkçı bırlıkte çalışacak Munıh, şatafatlı yenılıklerın sergılendığı bır yer olmadı Gunumuzun genel geçer teorı lerı olan Kuantum kromodınamığı ve elektroguçsuzluk teorısı, anahatlarıyla ortaya kon du orneğın "superzayıf karşılıklı etkı" gıbı karşıt goruşler çurutuldu Bu yaklaşıma gore Dunya'yı oluşturan uç grup parçacık var Bunların her bırı ıkı çeşıt parçacıktan, bır elektron, bır de notrıyon çeşıdınden olusmuş Bunlardan yalnızca bırıncı grup, gundelık yaşamımızdakı malzemelerın yapısında yer alıyor Ust ve alt parçacıklar notron v2 protonları, bunlar da elektronlar dan oluşan kabuklarla çevrelenmış atom çe kırdeklerını oluşturuyor Buna karşılık notrıyonlar ne çekırdek guçlerınden, ne elektromanyetık guçlerden hatta ne de gezegen ya da yıldızlar gıbı madde topluluklarından etkılenırler Şımdı de Kozmos parçacık fızıkçılerının deney alanı halıne geldı Gerçı Kozmos, yalnızca bır tek ve değıştırılemeyen deney ortaya koymakta, ancak buna karşılık, Dunya yuzundekı hıçbır makınenın ulaşamayacağı bır enerji hacmıne sahıp Bu yuzden, Hamburg'dakı HERA ve Genf; tekı LEP bır de 4 4 mılyar dolara mal olacak yapımı şımdılerde karar aşamasında olan Amerıkan super çarpıştırıcısı SSC ıle, şımdıye kadarkı hızlandırıcı fızığı donemı kapanacak Bu 80 mıllık daırelerden daha buyuk makıneler oluşturmaya, artık parçacık fızıkçılerı de kalkışmıyor Geriye ne kaldı? Bunun yerıne, arayışlarını, parçacıklarına aşırı bır enerjı yuklemelerını sağlayacak yenı teknıklere yoneltmış durumdalar Rafıne alanlar (guçsuz alanlar) bunun yollanndan bırıdır ve bu konuda ılk adımlar atılmıştır Daha da guçlu bıçımde ufukta belıren bır olasılık ıse lazer ışınlarındakı yuksek enerjı yoğunluğundan yararlanılması Fızıkçılerın ıkıncı bır amacı da var oldu gu kabul edılen, 'top" adlı altıncı parçacık çeşıdını yanı uçuncu parçacık grubunun ıkıncı elemanını gozlemleyebılmek Bu buyuk ıhtımalle önumuzdekı yıl, Chıcago'dakı Amerıkan fermı laboratuvarının yenı hızlandırıcısı Tevatron'da gerçekleşebılır ve boyle bır şey bugunku teorı ıçın bır zafer olacaktır Bır ıhtımalle, normal durumdakı çok ağır atom çekırdeklerının ıç bolumunde bulunan ve yuksek enerjılı çarpışmalarda en azından kısa surelı olarak ortaya çıkacak olan "parçacık gluon plazması"nın ıspatı ıçın de geçerlıdır En onemlı soru, Kozmos'un tum temel elemanlannın çoktan keşfedılmış ve geriye 'yalnız" parçacık guçlerıyle gravıtasyon, genel gorehlıkle kuvantum teorısı arasındakı karşılıklı ılışkının açıklanmasının kalmış olup olmadığıdır Bazı teorısyenler, "super sıcımler", yanı gerçekte yalnızca dort buutlu hacımlerde mumkun olan, ıplıksı nesnelerde umut verıcı ıpuçları fark etmış oldukları ınancındalar Ama bunlar bulundukları yerde gerçek par çacık Dunyası'yla o kadar şaşırtıcı benzer lıkler gostermekte kı çok fazla sayıdakı boyuta seve seve katlanılabılır Bu super sıcımlerın gerçekten de 'Her Şeyın Teorısı"nın anahtarını oluşturup oluşturmadıkları, yalnızca deneyler aracılığıyla belırlenebılır Ancak cevap pekâlâ bızım bılgı sı nırlarımızın otesınde de olabılır (K.Ö. Baw) Şişme kubbe niçin rantabl Yılmaz İdil M uhendısler, konstruksıyon yaparlarken en çok çekme gerılmesı alan elemanları sever Çunku on larda basıt bır deformasyon araştırması (o da gerekırse) dışında bır şey gerekmez Malzemeler en az sorunu, çekme gerılmesınde çıkarır Çekmeye calışan elemanlar basıt ya pılıdır (Tel, kablo, çelık çubuk vb) Basma oyle değıl Uzun bır kolonda, ıncelenmesı gere ken bırçok şey vardır Burulmayı hıç sevmezler Kesmedeoylo' Çekme dışında, muhen dısler yuklerı yaymak yolu ıle kuçultmeyı severler Bu açıdan, bır şışme kubbe ıdeal bır ya pıdır Çok mukemmel yayılmış bır yuk vardır Her noktadan hava ıle mesnetlenmış bır kub bedır bu yapı Hıçbır moment oluşmaz Basınçlı havanın halıylc yaratacağı çekme kuv vetını, kubbeyı tutar bır ağ elemanları çok duzgun yayılmış bıçımde alır ve çepeçevre yere bağlayan ankraj sıstemıne verır Bır kubbe duşunelım Çapı yuz metrelık bır yarı kure olsun, ıkı santımetre su sutuniuk hava basıncı ıle dengede tutulsun (Metrekare başına yırmı kılo toplam yuk taşır) Bu kub beyı ustten zapteden ağır gözenek aralığı on santımetre olsun Bu aö,ı ören ıplerın hor bı rıne yaklaşık yuz ellı yedı kılogramlık çekme gelır kı kevlar ya da cam ıp kullanırsanız haylı ınce kesıtlı olabılır (Cam ıpın kopma gerılmesı mılımetrekare başına yaklacık yuz yırmı kı logram) Dunyada, bu buyuklukte bır kubbeyı başka hıçbır yontemle bu kadar hafıf ya pamazsınız Eğer kubbe basık olursa ağır elemanlarına gelen yuk daha da azalır Boyle yapmak olası ıse ruzgâr yuku açısından lyı olur Boyle bır konstruksıyon olasılığı nıçın yay gın kullanılmaz9 Örneğın koskoca açık hava tıyatrosu yılın yalnızca uç dort ayında ıse yarıyor Kaç kez, yağmur yuzunden yarım kalmış oyun, opera temsılı konser, vb anımsa rım1 Kentın merkezındekı hazır bır tesıs oylece durur' Oysa bır kubbe altına alınabılse, yılın butun aylarında ışe yarayabılır Şıd detlı fırtına yuku hesap edılerek yapılacak bır şışme kubbe bıle ucuz olabılır Şışme kub beye, hafıf kopuklerle yapılmış bır akustık asma tavan mukemmelen asılabılır ve çok ucuz 5000 kışılık bır konser salonu olur AKM'nın yuku hafıfler Ankara gıbı ruzgarı az bır yerde boyle kubbeler ıle pek çok dev kapalı alan sağlanır ve pek çok konuda çok ucuz kullanım olanağı elde edılır I I 14