Katalog

SAYFA CUMHURİYET 3 OCAK 2000 PAZARTESİ 10 EKONOMI Milyardan katrilyona - ^ borsa m»*.) /# Bileşik endeks Ajm hlem hacmi 1986 1.71 ^ # l r * „ 9 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 6.73 ^ 3.74 22.18 y 32.56 ^ 43.69 40.04 206.83 272.57 400.25 975.89 97 3451.26 • 9 8 99 25.98 15.209 fF 105 -»Iı 149 ^ 51 1735 O w 15.313 ^ ^ 35.487 * 56.339 255.222 650.864 2.371.832 2.940.865 8.907.402 17.851.368 36.254.201 Borsa, geçmişinden bugüne uzanan çizgide kurulduğu günkü misyonunu yitirdi Kumarla örülü 134 yılTARIK YILMAZ Sermaye piyasası 134 yıllık geçmişin- den bugüne uzanan çizgide sanayiye kaynak aktarma misyonunu yitırerek, in- sanlann yüksek paralar kazanmak he- vesıyle "kumar" olarak gördüğü bir alan oldu. Kimi zaman ani düşüşlerle in- sanlan ıntıhara sürükleyen, kimi zaman da bır gecede milyonlar kazandıran bor- sa. en nskli para kazanma aracı olarak görülüyor BirzamanJar, Türkiye Cum- hurıyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün de alım-satım yaptığı bor- sa, amacından övle uzaklaştı ki kapita- list sistemin çarklanndan biri olarak spekülatörlen milyarder eden "şans • Bir zamanlar, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün de alım-satım yaptığı borsa, amacından öyle uzaklaştı ki spekülatörleri milyarder eden "şans oyunu"na dönüştü. oyununa" dönüştü. Geçmişte sanayiye kaynak aktarma görevini üstlenen borsa, modern anlam- da faaliyette bulunduğu 15 yılda yalnız- ca 15 milyar dolarlık bir kaynağı sana- yiye taşıdı. Galata bankerleri Bankacılık sektöründe olduğu gibi, borsanm da oluşumuna öncülük eden Galata Bankerleri 'nden bugüne borsa- da çok şey değişti. Borsa, yüz yıh aş- kjn geçmişinde azınlık bir grubun ya- tinmlannı değerlendiren yer olmasına karşın günümüzde 1 milyar dolarlık iş- lem hacmine sahıp. Galata Bankerlen ve yabancılann bas- kısıyla macerasına başlayan borsanın ilk kııruluş tanhi 1866 yılı. lstanbul Esham ve Tahvilat Borsası adıyla kurulan bor- sada, şimdi olduğu gıbı borç ıçınde yü- zen Osmanlı İmparatorluğu'nun çıkardı- ğı tahviller ışlem göriiyordu. Bunun ya- nında ülkedeki elektrik, gaz, su şirketle- rinin hisse senetleri de borsada işlem gö- ren diğer yatınm araçlanydı 1895 yılında borsada yayılan yanlış haber. o zamanlara kaydedilen ilk önem- lı olaylardan bın. Güney Afrika'da al- tın çıktığına ilişkin yayılan haber, bor- sanın hızlı yükselmesine neden olmuş, haberin yalan olduğunun anlaşılması üzerine borsa 4 ay süreyle kapatılmış- tı. 1898 yılına kadar ancak toparlanan borsa, savaşlar nedeniyle zarar görmüş- tü. 1911 yılında Trablusgarp ve Balkan lstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Muharrem Karslı başkanlığında 1985'te açıldı Sermayepiyasasının kronolojisi 26 Aralık 1985: İMKB. Muhar- rem Karslı başkanlığında açıldı. 3 Ocak 1986: Cağaloğlu'ndakı bınada alım-satıma başlandı. F.kim 1987: Borsa endeksi gün- lük olarak hesaplanmaya başlandı. Kasım 1987: Karaköy'deki bi- nasına taşındı. Tahta sistemine ge- çildi. Arahk 1987: İşlem gören şir- ketler içın bağımsız dış denetim şartı getirildi. Temmuz 1989: Takas ve Sakla- ma Merkezi kuruldu. Ağustos 1989: 32 sayılı karar yayımlandi. Bu kararla yabancıla- ra menkul kıymet alım-satımı ile kârlan yurtdışına transfer hakkı ta- nındı. Mart 1990: fMKB Başkanı Ya- man Törüner. 1991 Ocak: Bileşik endeks ya- nında mali ve sanayi sektörü en- deksleri hesaplanmaya başladı. Haziran 1991: Bono ve tahvil pi- yasası kurularak kesin alım ve sa- tım pazan açıldı. Ekim 1992: İMKB, Uluslarara- sı Borsalar Federasyonu'na (FIBV) tam üye oldu. Repo pazan açıldı Şubat 1993: Tahvil \e bono pıya- sasında repo-ters repo pazan açıldı. Temmuz 1993: Ozel Ehırumlann Kamuya Açıklanmasına ilişkin Teb- liğvayımlandı. Arahk 1993: Bilgisayariı alım- satım işlemlerine 50 şırketle baş- landı. Nisan 1994: 5 Nisan Kararla- n'nın alındığı gün Tuncay Artun İMKB Başkanı oldu. Ay içinde ara- lannda Ercıyes, Izıbelli, Makro ve Turkin- vesfın de olduğu 8 aracı kurumun faali- yetlerı durduruldu. Temmuz 1994: Seans sayısı 2'ye, sü- resi 4 saate çıkanhrken takas süresi de 2 güne yükseltildi. Eylül 1994: Tahvil ve bono piyasasın- da küçük emirler pazan faaliyete geçri. Kasım 1994: Tüm hisse alım-satımı bilgisayar ortamına taşındı. Ocak 1995: Bölgesel ve toptan satış- lar pazan kuruldu. Mart 1995: Takas ve SakJama Merke- zi müşteri bazında hizmet vermeye baş- Borsada alım satım işlemleri Cağaloğlu'nda bugünkü Emniyet binasında başladı. ladı. Kotasyon yönetmeliği düzenlendi. Nisan 1995: Açığa satış işlemleri dü- zenlenirken yeni şirketler pazan açıldı. Aracı şirketlere aynntılı bılanço ve ge- lir tablosu yayımlama zorunluluğu geti- rildi. Mayıs 1995: ÎMKB, tstinye'deki modem binayageçti. Avrasya Borsalar Birliği, 12 üyeyle kuruldu. Temmuz 1995: Takas ve Saklama Mer- kezi bankaya dönüştü ve Alo Takas dev- reye girdi. Eylûl 1995: Uluslararası Menkul Kıy- metler Serbest Bölgesi, faaliyet ruhsatı aldı. Tahvil ve bono piyasasının işlem sa- atleri değiştirildı. Ocak 1996: Tahvil ve bono piyasasın- da devlet ıç borçlanma senetlen endeksi hesaplanmaya başlandı. Haziran 1996: Gayrimenkul sertifika- sı pazan faaliyete geçtı. Ağustos 1996: SPK. bankalara aracı kurum kurma zorunluluğu getirdi. Boğa- ziçi Menkul borsa üyeliğinden çıkanhr- ken Evis, Önder ve Arz Menkul geçıci olarak kapatıldı. Eylül 1996: Takasbank bünyesinde ödünç menkul kıymet ve menkul kıymet kredi ışlemlenne başlandı ve bor- sa para piyasası kuruldu. Kasım 1996: Aracı kurumlara yabancı işlemleri haflalık olarak bildırme zorunluluğu getirildi. Aralık 1996: Gözaltı pazan ku- ruldu. Ocak 1997: Endeksten iki sıfir atıldı. Ekim 1997: Osman Birsen İMKB Başkanı olarak atandı. As- ya'da başlayan kriz tüm dünya bor- salannı sarstı. İMKB de olumsuz etkilendi. Mart 1998: Adel hisselerinde manipülasyon iddiasıyla ünlüoyun- cu Bahadır Karlıdağ mahkeme- ye verildi Ekim 1998: Küresel lcnz borsa- nın dıbe vurmasına neden oldu. Endeks dolar bazında 0.67 cent'e genledi. Uluğbay'ın intihar girişimi 6 Temmuz 1999: Hikmet Uluğ- bay'ın intihar gırişımı. Bu giri- şim sonucu borsada manipülas- yon iddialan gündeme geldi. 13 Ağustos 1999: İMKB eğiti- me katkı payının 97 rrilyon liraya çıkanldığını açıkladı. 26 Ağustos 1999: 17 Ağustos depremınden sonra ara verilen bor- sa, yüzde lO'un üzennde kayıpla açıldı. 29 Ekim 1999: SPK, Uluğ- bay'ın intihar girişimi nedenleri arasında gösterilen borsa işlem- leri ıle ilgilı yaptığı incelemede bir suç unsuruna rastlanmadığını açıkladı. 16 Kasım 1999: tstanbul Cum- huriyet Savcıhğı, Ömer Lütfü Topal'ın ımam nıkâhlı eşi Birsu Hilal Altıntaş'ın sahibi olduğu Emper Menkul soruşturma- suıı tamamladı. Savcılık. aralannda Erciyes Menkul'ün sahibi İlhami Suaydın'ın da bulunduğu 29 sanık için 31 bın 537 gün 6 ay hapis istedi. 9 Arahk 1999: Merkez Bankası tarihi para programını açıkladı. Endeks 10336 puanla yeni bir rekor kırdı. 18 Arahk 1999: Sermaye Piyasası Ya- sası Resmi Gazete'de yayımlanarak yü- rürlüğe girdi. Savaşlan borsada hisse senetlerinin ca- zibesini kaybetmesıne, emtıa (mal) bor- sasının altın dönemıni yaşamasına ne- den olmuştu. Daha çok yabancı asıllı oyunculann elinde olan mal borsası, sa- vaş döneminde o kadar cazip hale gel- mişti ki normal subaylar maaşlannı bor- saya yatırmaya başlamıştı. Yaİcın arkadaşı Salih Bozok'un anıla- nnda, Atatürk'ün de emtıa borsasında oynadığı, ancak zarar ettigı anlatılıyor. 1914 yılında başlayan Dünya Savaşı, borsanın kapanmasına neden olmuş, an- cak pıyasa sokak aralannda ve kahveler- de varlığını sürdürmüştü. Savaşm bittiği 1918 yılında ıse borsa tekrar açıldı. Cumhuriyetin ılan edildiğı 1923 yılında borsadaki asil üyelerin TC vatandaşı ol- ması zorunluluğu getirildi. 1926 yılında borsa, Gala- ta'dan Sirkeci'deki 4. Vakıf Han'a taşındı. 1929 tarihınde ise borsa- nın adı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası olarak değişti. O dönemde yeniden inşa edilen borsanın men- kul kıymet yönü değıl kam- biyo yönü temel alınarak dü- zenlendi. Döviz alım-satımının ih- tiyaç olmadıkça yasaklan- ması, 1929 yılında çıkan dünya buhranı borsanın son derece olumsuz etluknme- sine neden oldu. Düyun-u Umumiye'nin tasfiyesı, Haziran 1930 ta- rihinde faaliyete geçerek banknot basımını ele alma- sı, borsanın cazibesinin kay- bolmasına neden olurken devletçiliğe geçen Türki- ye'de bankalara önem veril- mesı, paranın sermaye pi- yasasına değıl bankacılık sistemine akmasını sağladı. tstanbul'dakı borsanın kö- tüye gitmesi, 1938 yılında 3 yıl kapatılmasına ve An- kara'da Esham ve Tahvilat Borsasf nın kurulmasına ne- den oldu. 1940 yılına gelindığin- de, piyasada faaliyet göste- ren banker, sarraf kalma- ması, 1941 yılında borsanın tekrar lstanbul 'a taşınması- nı sağladı. 1950 yılı ise bor- sa açısından önemlı bır de- ğişikliğin yaşandığı yıl ol- du. Darboğaz nedeniyle 1950 yılında döviz işlemle- ri borsadan alınarak Merkez Bankası'na verilirken Ge- lir Vergisi Yasası'ndaki de- ğışiklikle defter tutma zo- runluluğu getirildi. Bu iki gelişme, borsada büyük bir şok etkisi yarattı. ÎMKB'de iııişli çıkışlı geçen yıllar Modem anlamda sermaye piyasası faali- yetlerinin yürütülmesi 1985 yılı sonunda gerçekleşti. 26 Aralık 1985 yılında lstanbul Menkul Kıymetler Borsası ilk olarak Cağa- loğlu'nda Eski Emniyet Müdürlüğü binasın- da faaliyete geçtı. 1986 yılında 80 şirketin işlem gördüğü borsa, kısa zamanda hızlı bir gelişme gösterdi. Bugün 4 farklı pazarda 285 şırket faaliyet göstenyor. 14 yılda çok hareketli bir dönem geçiren İMKB, en önemli çıkışını 1987 yılında yap- tı. Bu yıl dünyanın en iyi getirisini sağla- yan tMKB, ertesi yıl ıse yatınmcısmı üz- dü. İMKB ıkincı dünya şampiyonluğunu ise 1989 yılında gerçekleştirdi. Bu çıkışın en önemli nedeni, borsaya yabancı yatınm- cının yolunun açılmasıydı. Kambiyo rejimin- de değişiklık yapan 32 sayılı kararnamerun • 1987 yılında getiride dünya şampiyonu olduktan sonra endeks dolar bazında yüzde 62 eridi. 1989 yılında yine dünya şampiyonu oldu. 1993 yılındaki şampiyonluğundan önceki yıl yüzde 38, sonraki yıl da yüzde 46.5 eridi. değiştirilmesiyle açılan bu yolla birlikte 1988 yılında 3.74 olan bileşik endeks 22.15'e, 2 milyon dolar piyasa değeri de 15.5 mil- yon dolara firladı. Bu gelişmeler borsanın dolar bazında yüzde 310 getiri sağlayarak bugün de aşılamayan bir rekorun sahibi ol- masını sağladı. Üç yıl suskun kalan borsanın üçüncü dün- ya rekoru ise 1993 yılında geldi. 1992 yı- lında dolar bazında getirisi eksiye düşen İMKB'nin 1993 yılı değer artışı yüzde 280 oldu. Bu yıldan sonra yıne eksi getirilenn görüldüğü borsa, son getiri şampiyonluğu- nu 1999 yılında sağladı. Geride bıraktığı- mız yıhn borsadaki getirisi yüzde 243'e ulaştı. Getinsi yanında tMKB. gende bı- raktığı 14 yıl içinde şırket sayısı, işlem hac- mı konusunda da önemli yol katetti. 1986 vılında sadece ulusal pazar olarak faaliyet gösteren borsada 80 şirketin hisse senetle- ri alınıp satılıyordu. 1987'de 82'ye çıkan şirket sayısı. 1988'de 79, 1989 yılında da 76'ya düşrü. 1990 ıse sanayi sektörünün borsaya akın ettıği yıl oldu. Söz konusu yıl halka açılan şirket sayısı 35 olurken bu re- kor halen geçilemedi. 1995'te borsada işlem gören şirket sayı- sı 200'ü aştı. Bu rakamın aşılmasında böl- gesel pazann kurulması etkili oldu. 2000 yılında şirket sayısının hızla artma- sı beklemrken 1999 yılında 256 tanesi ulu- sal pazar, 10'u bölgesel, l'ı yeni şirketler, 18 tanesi de gözaltı pazannda olmak üzere şirket sayısı 285'e ulaştı. Bu arada geçen 14 yıl içinde borsa ka- nalıyla sanayiye 15 milyar dolarlık bir kay- nak aktanlırken borsada dönen para yıllık 9 milyar lıradan 1999 sonunda 35.2 kat- rilyon liraya ulaştı. Dolar bazında bakıldı- ğında ise 1986 yılında sadece 13 milyon dolar olan yıllık işlem hacmi bugün 82 milyar dolara yaklaştı. Tasarruf bonoları hareket getirdi 1960 yılında yapılan as- keri ihtilalin ardından çı- kanlan tasarruf bonolan ve holdingleşme eğiliminin artması, borsaya tekrar ha- reket getirdi. Devletin düşük faizlerle çıkardığı bonolar banker- lik kurumunun tekrar can- lanmasını da sağladı. Birçok kişi ellerine veri- len tasarruf bonolan yoluy- la ilk defa menkul kıymet piyasalanyla tanıştı. 1970'liyıllardaisehare- ketlilik büyük holding şir- ketlennin halka açılması sayesinde sürdü. Ancak 1974 yılında patlak veren petrol krizi, reel kesim ya- nında sermaye pıyasasını da derinden sarstı. Liberalleşme dönemine girildiği 1980 yılında patla- yan bankerler krizi, borsaya ağır bir darbe vurdu. Bankerler krizınden çı- kanlan ders, 30 Temmuz 1981 'de Sermaye Piyasası Kanunu'nun çıkmasını sağ- larken bu gelişmeyi, 1982 yılında Sermaye Piyasası Kurulu'nun ve 1985 yıh so- nunda tstanbul Menkul Kıy- metler Borsası 'nın oluşma- sı izledi. GOZ UCUYLA V TÜRKEL MÎNİBAŞ Klakson Borazanlar... ve Millennium Şarkıları Kaç kişi 999'dan 1000 yılına sağlıklı girmışti? Kaç çocuk o gece doğmuştu? Kaçı aynı gecenin sabahını görmeden öldürülmüştü? Kaç harami kralın sofrasında yer bulmuştu, 999'dan 1000'e giriş kutlamaları sırasında? Kaç fıçı şarap içmişlerdi? Kaç derebeyi köylüsünü o gece satmıştı, bir- kaç sığır buduna? Kaç antlaşma yapılmıştı, da- ha fazla toprak uğruna? Yoksa l'inci 1000 yılın defteri de ll'nci 1000'in- ki gibi bazı kendini bilmezlerce didiklenmesin di- ye şenliklerle rafa mı kaldırılmıştı? Bereket versin ll'nci 1000'e ait bildiklerimiz l'in- cisi gibi değil. Anlaşmalar, belgeler, istatistikler, cami kapısına bırakılan bebekler gibi orman kıyı- sında bekleşen evrak çantaları!.. Kameralar kimin kimlerin sofrasında yer aldığı- nı anında görüntülüyor. Gazeteler yapılan anlaş- maları boy boy yayımlıyor. Kısacası, herşey açık saçık ortada. Iş, kimin ki- me borazan olduğunu anlamaya kalıyor. • • • :-. - , • * 999'lardan 1000'e geçenleri bir yana birakıp... 57. hükümetin IMF'ye sunduğu "İyi Niyet Mek- tubu"na şöyle bir baktığınızda bile: 1999'dan 2000'lere Türkiye gibi azgelişmiş ülkelerde yaşa- yanların nasıl geçirtileceği ortada. İlk bakışta ülke ekonomilerini dibe vurmaktan kurtarmak için yapıldığı izlenimi veren iyi niyet mektuplanyla yapılan anlaşmalar, temelde: • devlet ile piyasalar • piyasalar ile siyaset • siyaset ile kamu arasındaki egemenlik ilişki- lerini yeniden düzenleyerek "küreselleşmeyi" tek seçenek haline getirmektedir. Ne var ki... Ulusal bağımsızlık ilkesini hiçleye- rek devleti sermayenin koruyucusu haline getiren; siyasetin piyasaların çıkarları doğrultusunda şe- killendiği. kamunun çıkarlarını "fayda ve kâr" ek- senine oturtan stand-by anlaşmalannın hiçbiri bu toplumlar için sürpriz değildir. Sonuncusu Seattle'da yapılmaya çalışılan ya- nm yüzyıllık uluslararası konferans ve round ta- rihi üzerine oturmaktadır. Bu tarih iki taraflı (BIT) ve çok taraflı (MAI vb.) yatınm ve ticaret anlaş- malanyla da belgelenmiştir. "Bir bilene güven"me tembelliğinden kurtulu- namadığından olsa gerek bu anlaşmaların hiçbi- ri irdelenmediği gibi, irdeleyenlere de kulak asan olmamıştır, ama... Yine de hükümetler uygula- mada ortaya çıkacak muhalefeti önlemek için köklü taahhütleri içeren "iyiniyetmektuplan" ha- zırlayarak sistemin çıkarlarının ülke çıkarlarının önünde geldiğini kabul ettiklerini belgelemek zo- rundadıriar. Türkiye'nin lll'üncü 1000 yılın ilk yüzyılına girer- ken imzaladığı niyet mektubu da aynı özellikte bır belge niteliğindedir. Bu nedenle de 57'nci hükü^ mette görüşülmesine ve bakanların fikrinin alm* masına gerek görülmemiş; bırkaç bürokrat tara- fından hazırlanmıştır. Sadece bu durum bile önü- müzdeki millennium'da: • Seçilmişlerin atadıkları üzerinde bile yönetim erkine sahip olmayacağını; • Gelir dağılımını düzenlemek adına da olsa devletin hiçbir koşulda piyasalarda yer alması ya da piyasalara müdahale etmesinin söz konusu ol- madığını; • Sermayenin piyasalardaki payını azaltacak her türiü engeli ortadan kaldırmakla yükümlü olduğu- nu; göstermektedir. Kısacası devlet, üretimin iki asli faktörü olan emek ve sermaye arasındaki "koruma-kollama terci- hi"r\\ bu kez kesin olarak sermayeden yana yap- maktadır. •• •'• ••• ' -'.:.. Yazının boğuntusundan çıkıp meseleyi görsel- leştirmek için gelin Tîyatro Fora'nın Kadıköy'de- ki Banş Manço Kültür Merkezi'nde sahnelediği Da- rio Fo'nun "Klakson Borazanlar ve Bırtlar" oyu- nundaki Fiat'ın ünlü patronu Gianni Agnelli'yi canlandıran Tufat Karabulut'un son tiradına uza- nalım. "...artık sadece bizler, büyük sanayiciler Kapi- tal'i okuyup çalışıyoruz. özellikle de şurasını Tek iktidar, finansal ekonomik güçtür, yani holdingler, çokuluslu sanayiler, bankalar, pazarlar, mallar... Ya- ni kapital!'... Şunu kafanıza iyice sokun: Güçben- de! Ben devletim! Benim temsij ettiğim kapital- devlettir!" Duyduğuma göre önümüzdeki günlerin müzi- ği klakson borazanlar eşliğindeki "millennium şar- kıları" imiş! Mutlu yıllar! *' 'C \ f r turkmini<« superonline.com İnsanları büyülemeye başladı 'Borsa seksten de ö'ncegeliyor' Ekonomi Servisi - 2 Ekim 1990 tarihli gazetelerde borsayla ilgili bir haber dikkat çekti. ABD'li Fortune dergisinin Türk sokak borsasını tanıttığı sayısındaki haberi alıntı yapan gazetemn başlığıydı bu. Haberde, derginin yazısından alıntı yapılarak "Bazı borsacılar için borsada oynamak bazen seksten de fazla etkileyici, büyüleyici oldu. Borsa insanlan deliye çeviriyor" ibaresine yer venliyor. O zamanki yazıda tanıtılan sokak borsası, Türkıye'de. 1990 yılı başında yatınmcılann borsa içine almmaması; kahvelerde, arabalarda ve bır masanın üzerinde altematif bir pazann doğmasına neden oldu. Saat 09.30 ile 12.00 arasında yapılan resmi seanslann ardından daha bir canlanan sokak borsasında alım-satımlar başlıyor. Çığlıkçığlığa>apılan satışlarda bağıranlara "çığırtkan" diyorlar. ,. . aralannda. Bunun yanında borsacılann adı da çalıştığı yere göre değişiyor. Çantacılar,* •• ; arabacılar, kahveciler.... Bır de röntgencıler var. Onlar ahnmadıklan borsa salonunu dürbünle gözleyerek bir tüyo kapma peşinde koşuyorlar. Borsanın bu ilginç dönemi, aracı kurumlar üzerinde işlem yapılması şartının getınlmesiyle birlikte sona erdi. Ancak onlar, borsanın inişli çıkışlı tarihi içinde önemli bir yer edinmeyi başardılar.