Katalog

SAYFA CUMHURİYET 20 TEMMUZ1992 PAZARTESİ EKONOMI BORSANOTLARI ABDURRAHMAN YILDIRIM Yabancılar borsada gerçekten alıyor ııııı ? Dönemsel olarak alternatif yatınm araçlannın seyri ve genel ekonomideki iyileşme- ferin etkisiyle borsa 18 mayıs- ta 3219.66'dan yükseüşe ge- çerek 4512.74"e kadar yüksel- di. Endeks 4500 sınınndan üç kez geri döndü ve temmuz ayında dalgab bir seyir izledi ve 4175-4500 arasına sıkıştı. Bu sıkışıkkğı aşmak ve en- deksin yönûnü yukan çevir- mek içın Borsaya taze para gebnesi gerekiyor. Bu para iki kesımden gelebiür. Birin- cisi, yerlı yaünmcılardan, yanı halktan ve kurumsal yaünmalardan; ikincisi ise yabancı yaünmalardan. Halk, geçmişteki büyük kayıplanndan dolayı şimdi- lik Borsadan uzak duruyor. Trendin yukan döndüğünü görmek istiyor. Bu nedenle Borsaya para getirmiyor. He- nüz tebliğler bile tamamlan- madığından ve Borsanın alt- yapısı kurulmadığından yerli kurumsal yaünmcilann hisse senedine girmesi de zaman alacak. Böyle bir ortamda endekste yukanya doğru sıkışmayı çözmek yabana yatınmalara kalıyor. Acaba yabana yaünmcılar ne yapı- yor? ••• Yabanalarla çalıştığı bilinen araa kuruluşlann yaptıklan alım ve saümlan, SPK'nın yıhn 5 aylık verilerinden izleyelim. Global Menkul Değerler 461 milyar liralık satışına karşılık 755.4 milyar liralık ahm yap- mış. TEB'in 257 milyar liralık satışı, 429 milyar liralık abmı var. Tekstilbankası 200.6 mil- yarlık satışına karşıhk 230 mil- yar liralık alımda bulunmuş. Üç araa kuruluşun net alışlan 495 milyar liraya vanyor. Os- manlı Bankası ise 139 milyar li- ralık satışına karşılık 111 mil- yar liralık alım yapmış. Ama halka arza aracıhk ettiğinden, bu değerlendirmenin dışında tutuyoruz. Bu tabloya bakılarak rahatça yabancı yaünmalann alıma geçtiği sonucu çıkanlabilir. En- deksin son yükselişinde yavaş yavaşsöylenmeyebaşlayan "'ya- bancılar alıyor" sözünün artık her gün tekrarlanması işte bun- dan dolayı. Eğer bu tespit doğ- ruysa endeksin yükselmeye de- vam etmesi gerekir. ••• Yabana yatınrnalann Tür- kiye'ye yönelik ilgjsi var. Piya- sayı da izliyorlar. Ama düş- mekte olan bir piyasadan alım yapmak yabancı yaünmalann taktiği değil. Özellikle de ku- rumsal yaünmalann. Yerlinin gûven duymadığı bir piyasaya yabancı nasıl gûven duysun? Yabanalann bir piyasaya gir- mesi için önce yerlilerin alıma gecmesı ve yükselışin olgunlaş- Şîrkederintahvilkeyfi Borsada kurulan tahvil piyasası bir yılını geride bıraktı. Bu sürede gerçekleştirilen işlem hacmi 7.5 trilyona vardı. Bu rakam, 1991'de 35 trilyon Üralık hise senedi işlem hacminin yaklaşık dörtte birini oluşturu- yor. Halbuki tahvil piyasası işlem hacmi yönünden hisse senedinden daha büyük bir potansiyele sahip. Ama baa nedenlerle bu potansiyel henüz kullanılamıyor. Tahvil piyasasındaağırlıklı olarak Hazi- ne bonosu ve devlet tahvili işlem gördü. özel sektör tahvilleri piyasaya çekilmedi. Bunda tahvülerin yüzde 60'nın kapalı dev- re ihraçlar (halka arz edilmeden) obnası en önemli neden. Bir de halka arz edilen tah- villerin ikincıl piyasası kapalı devre olarak çalışıyor Yeni Sermaye Piyasası Kanunu'na göre artık yaünm fonlan ve yaünm ortakhklan portföylerine alım saümlan resmi piyasa- dan yapmak zorunda kalacaklar. İkincil piyasadaki kapalı devre kınlacak. Bu yak- laşık 2.5 trilyonluk birpazardemek. Repo, gayri menkul yaünm fonlan. varlığa da- yalı menkul kıymetler gibi yeni finansal araçlann ortaya çıkması da yine tahvil pi- yasasını geüştirecek. Ama özel sektör tahvillerinin halka arz edilmeden kapalı devre çıkanlması uygu- laması devam edecek. Şirketler nasıl olur da halktan borç almaktan kaçınırlar? Ve bunun oranı yüzde 60'a vanr. Tek bir ne- den olabilir. Tahvil faizlerinin reel getirisi- ni yüksek tutarak şirketin kârının sahibi veya yöneticilerince emilmesi ya da başka yan şirketlere aktanlması. Özellikle de tah- vil çıkaran şirket halka açık bir şirketse, tahvil yoluyla kân halktan kaçırma ve ser- vet biriktirme yaygınlaşır. SPK'nın tahvil mevzuaünı yeniden dü- zenlemesi sermaye piyasasınm lehine ola- caktır. ması gerekir. Türkiye'yi ne ka- dar severse sevsin, dövizin yük- seldiği ve borsanın düştüğü bir ortamda yabana yaünmalar iki taraftan birden zarar görü- yorlar. Böyle bir ortamda ya- bancılar alıma girebilirler mi? Üstelik Güney Amerika borsa- lannin performansı gayet iyi. Amerika'da hisse senetleri yûk- seliyor. Venezüella ve Hong Kong borsalan da parlak. Ya- bancı yaünmalar şimdi bu borsalarda yaünm yapıyor. ••• •'Yabanalar alıyor", borsa- da oynanan oyunlardan biridir. 1989-90 büyûk çıkışı öncesinde bu senaryoyu bir kez daha ya- şamışük. 32 sayılı karardan ve konvertibiliteden sonra piya- sayı yükseltmek isteyenler ta- rafından "yabanalann abma geçtiği" pompalanmışu. Ama yabanalar ancak, Türkiye Fo- nu'nun abma geçmesi ve En- deksteki yüksebşin beürginbk kazanmasıyla 1990 yıbnda Türkiye'ye gelmişti. SPK veri- leri, yabanalann en çok 1990 yılı haziran ve temmuz aylan- nda aldığını, ağustos ve eylül ayında ise satüğını ortaya koyuyor. Yabanalann abma geçtiği görüntüsünü vermek için ya- banalarla cahştığj biünen aracılar ûzerinden abm yap- mak yeterlidir. Yaünmalar o tahtaya çeküdiginde, başka bir araa ûzerinden yükselen fiyat- larla, cakürmadan satış yap- mak çokkârbdır. İşte Borsadaki yabana etkeni de büyük ölçüde budur. ••• Yerü yaünmanın güven duymadığı ve gelmediği Borsa- ya yabana yaünmanın gebnesi imkânsızdır. Ama bizdeki spe- külatıf ruh, maşallah bunu ba- şarmış durumdadır. Bu tür yöntemlerle Borsayı körükle- mek yerine, şu sıralarda Japon- ya'da yapıldığı gibi "yaünmcıy- la ibşkiler projesi" geliştirmek, mevcut durumu tüm açıkbğı ile anlatmak ve halkın güveninı kazanmak, tüm taraflann ol- duğu kadar, spekülatörlerin de lehine olacaktır. Dünya klasmanına giren Türk bankalan: Etibank: Dünyapazarmda etkiıılikAnkara (Cumhuriyet Bürosu) - Etibank Genel Müdürü Taşkın Akdeniz. bankalannın aysberg gibi olduğunu belirte- rek. " Kamuoyu Etibank'ı çok iyi tanımaz" dedi. Akdeniz, he- deflerinin dünya pazarlannda daha etkin yer alarak iş hacim- lerini genişletmek olduğunu söyledi. Euromoney Dergisi'nin ha- nrladığı dünyanın 500 büyük bankası sıralamasında 369. sı- rada yer alan Eübank'ın Genel Müdürü Taşkın Akdeniz, Eü- bank'ın çok sayıda sektörü içinde banndıran bir sektör ol- duğunu söyledi. Eübank'ın şu anda 133 şubesi ile bankacıhk yaparken, 15 müessese ve 7 işti- rakle madencihk ve sanayi sek- törünün de önde gelen kuruluş- lanndan biri olduğunu bebrtti. Akdeniz, Etibank ile ilgib de- ğerlendirmelerini şöyle yapü: " Türkiye'de 66 banka ara- sında genel klasmanda 10-11. sı- rada yer abyoruz. Ancak bizi ülkemizdeki diğer bankalardan ayırmak gerekli. Bizden daha fazla mevduatı olan ya da daha çok kâr eden bankalar var, ama onlar görüidüğü gibi dünya sı- • Etibank Genel Müdürü hedeflerinin dünya pazarlannda daha etkin yer alarak iş hacimle- rini genişletmek olduğunu söyleyerek çok sayı- da sektörü içinde banndırdıklannı belirtti. • Etibank'ın yıllık ihracat tutannın 350 mil- yon dolan aştığını vurgulayan Taşkın Akde- niz, " Dünya sıralaması yapılırken tabii ki, mevduat, gayri menkul, sabit yatırımlar da dikkate alınıyor" dedi. •Türk bankacılık sisteminin geleceği konu- sunda iyimser olan Akdeniz, temel uğraş ko- nusu madencilik olan Etibank'ın diğer ban- kalardan ayn tutulması gerektiğini vurguladı. Akdeniz: Kamuoyu bizi pek tanımaz ralamasında değil. Biz ken- dimiz üretiyoruz, kendimiz pa- zarbyoruz, ihraç ediyoruz. Bir anlamda işin sırn burada. Yani bilinen anlamda bankacılık Etibank'ın faaliyet kollanndan sadece biri." Etibank'ın yılbk ihracat tu- tannın 350 milyon dolan aştığını vurgulayan Akdeniz, "Dünya sıralaması yapılırken tabii İd, mevduat, gayri men- kul, sabit yatmmlar da dikkate abnıyor" dedi. Dünyaya açıhnak üzere baş- latüklan şrişimin başanyla de- vam ettiğini söyleyen Etibank Genel Müdürü halen Lüksem- burg ve Finlandiya'da olmak üzere iki pazarlama şirketi ile Avrupa'ya hitap ettiklerini, ABD ve Japonya'da da birer şirket açmaya haarlandıklannı' açıkladı. İçe dönük bankacıbk hizmet- lerinde de eşdeğer kuruluşlar- dan geri kalmamayı amaçladık- larını belirten Akdeniz, şube- lerin biigisayar ağıyla birbirine bağlanması, otomatik para çekme sistemleriyle ilgi çabş- maların büyük ölçüde tamam- landıgını söyledi. Türk bankaabk sisteminin geleceği konusunda iyimser olan Taşkın Akdeniz, temel uğ- raş konusu madencüik olan Etibank'ın diğer bankalardan ayn tutulması gerektiğini vur- gulayarak şöyle konuştu: '"Biz, bir anlamda aysberg gj- biyiz. Yurttaşlann çoğu Eti- bank hakkında tatminedici bil- gilere sahip değil. Bankaabk hizmetlerini artürmaya , fı- nansman toplamaya çabşıyo- roz. Ama temel uğraşınuz yapımız gereği üretim. O yüz- den, salt bankaabk sektörü açısından değerlendirme yap- mam zor. Ancak bu alanda Av- rupa'dan , dünyadan geri ol- madığımızı görüyorum." Taşkın Akdeniz, Etibank'ın önümüzdeki yıllarda dünya sı- ralamasmdaki yerini konıyup koruyamayacağına değinirken " Bu konuda kesin bir şey söy- lemek mümkün değil, ama he- defımiz, dünya pazarlanna daha aktif bir şekilde girerek iş hacmimizi genişletmek" şeklin- de konuştu. Akdeniz, Türkiye'de banka- abk gelışırken bankerbk olayının normal bir "prose- dürü" olmadığını belirterek "Bence Türkiye'de bu girişimlerin yeşermemesi lazım. Bana so- rarsanız, bankerbk olayı, riski, yani kuman sevenler için " de- ğerlendirmesini yapü. Prof. Dr. Osman Altuğ'un vergi araştırmasına göre: Türk seçmeni az vergi veriyortş-Ekonomi Senisj - Türki- ye'de vergi yönünden mükellef- ieşme oranı gelişmiş ülkelere göre çok düşük. Amerika Birle- şik Devletleri'nde seçmen sayısı içindeki vergi mükellefmin oranı yüzde 62 iken Türkiye'de 1992 yılı rakamlan itibanyla sadece yüzde 27. Marmara Üniversitesi öğre- tim üyelerinden Prof. Dr. Os- man Altuğ'un araşürmasına göre 1992 yıhnda 33 milyona ulaşması beklenen seçmerîlerin sadece 9 milyonu vergi mükel- lefı. 9 milyon kişinin de 5.5 mil- yonunu ücretliler, 1.5 milyonu- nu götürü vergj yükümlüleri, 2 milyonunu da beyannamebler oluşturuyor. Amerika Birleşik Devleüeri'ndeki 178 milyon 100 bin adet seçmen içindeki vergi mükelleflerinin sayısı ise 109 bin 809. Böylece Amerika Bir- leşik Devleüeri'ndeki seçmen sayısı içindeki vergi mükellefi oranı yüzde 62'yi bulurken Türkiye'de yüzde 27 'de kab- yor. Yine Prof. Altuğ'un yapüğı araşürmaya göre 20 Ekim 1992 genel secimlerinde 9 seçim böl- gesindeki toplam seçmen sayısı 4 milyon 265 bin 556 iken Aralık 1991-Mayıs 1992 tarih- leri itibanyla İstanbul'da yıllık Prof. Dr. Osman Ahuğ • Türkiye'de vergi yö- nünden mükellefleşme oranı gelişmiş ülkelere göre çok düşük. • Marmara Üniversi- tesi öğretim üyelerin- den Prof. Dr. Osman Altuğ'un araştırma- sına göre 1992 yılında 33 milyona ulaşması beklenen seçmenlerin sadece 9 milyonu vergi mükellefi. kazançlan ûzerinden beyanna- meye tabi vergi mükelleflerinin sayısı 661 bin. Prof. Osman Altuğ. vergi mükelleflerinin sayısındaki dü- şüklüğe karşıbk, Istanbul'daki özel ve ticari motorlu araç sayısının mayıs 1992 tarihi iü- banyla 864 bin olduğunu bebr- üyor. Prof. Altuğ, İstanbul'da ka- zançlan ûzerinden vergj öde- yen mükellef sayısının beş ayda 15 bin arttığıru, aynı dönemde özel ve ticari motorlu araç sayısının 50 . bin 300 adet artüğmı vurguluyor. Altuğ. araç sayısındaki artışın vergi mükellefi sayısındaki artıştan 3.35 kat fazla olduğunu vurgu- layarak araştırması ile ilgib şu sonucu çıkanyor: "' Görüidüğü gibi vergi yö- nünden mükellefleşme oranı, gebşmiş ülkelere göre çok dü- şüktür. Devlet bütçesinin denk- liği, devlet gebrleri ile devlet gi- derlerinin reel olarak birbirini eşitlemesine bağbdır. Bütçe açık- larınm emisyon artı borçlan- ma yoluyla kapaubnası enf- lasyonun birinci nedenidir. Enflasyonu önlemek vergi ge- lirlerini artırmadaki başanya bağbdır. Vasıtasız vergi gebrle- ri, öncelikle beyannameb mü- kellef sayısında sağlanacak arüş- la yükseltilebilir!' Prof. Dr. Osman Altuğ, si- yasi partilerin seçim beyan- namelerinde vergi mükellefi sayısını artırmaya yönebk do- yurucu vaatlerinin yer al- mayışmı da şöyle açıkbyor: "Vergi dışı kalmakta ısrarb büyük seçmen kitlesini vergi mükellefi yapmaya yönelt- menin oy kaybı ile sonuçlan- ması olasıbğj vardır. Bu durum Türkiye'deki yüksek enflasyo- nun en az ekonomik neden ka- dar siyasal nedenlere de bağlı olduğunu kanıtlar." Defter tutanlar azalıyor 1976 yıbnda bilanço esasına göre defter tutanlann sayısının 151 bin 991 iken 1990 yıbnda bu saymın 96 bine düştüğünü haürlatan Prof. Altuğ, konu ile ilgib de şunlan söylüyor: " Defter tutma hadlerinin si- yasal nedenlerle enflasyon oranlanndan daha fazla yük- seltilmesi. vergi deneümini ko- laylaştınlan defter tutma esasın- dan kaçışı körüklemiştir. Def- ter tutma esasından kaçış gayri resmi ekonomik faabyetleri artınc vergi gebrlerini azaltıa bir olgu olarak değerlendiril- mplirlir " Sanayi Borsası'nda İş Ekonomi Servisi - İstan- bul Ticaret Odası (İTO)'nun, Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilaü'nın (UNIDO) katkılanyla kurdu- ğu Yan Sanayi Borsası'na Bursa da katildı. Yan Sanayi Borsası'na Bursa'nın da kaülması ne- deniyle düzenlenen toplanüda konuşan İTO Başkanı Atalay Şahinoğlu, "Yan sanayi açısın* dan son derece önemli bir potansiyele sahip Bursa'da çabşmalanmız devam edecek- tir" dedi. Şahinoğlu, dünyada Yan Banayi Borsası'na üye ülkelerin yan sanayicileri ile Türkiye'deki yan sanayicileri karşı karşıya getirmeyi amaç- ladıklannı ve Yan Sanayi Borsası'na İstanbul'da 200 firma, Bursa'da ise 50 fir- manın üye olduğunu belirttti. Verilen hizmetler için üyc- lerden hiç bir ücret alınma- yacağını belirten Şahinoğlu, îkitelb'de kabte kontrol mer- kezi kurmayı planladığını söyledi. Otomotiv sektörüne ilişkin de Almanya ile ortak projeleri olduğunu belirten Şahinoğlu, bu proje için İTO'- ya 300 bin dolar finans yardımı yapılacağını açıkladı. KLAMİJUNVASI DDB Needham Worldwide Dünyanın en ünlü prestijb reklam yanşması olan Cannes Reklam Fesüva- b'nde basın reklamlan ve afişler bu yıl ilk kezyanşü. YaMaşık 6 bin reklamın kaüldığı ya- nşmada. global reklam örgütleri ara- sında en büyük başanyı 12 Aslan ödülü kazanan DDB Needham Worldwide sağladı. Toplam 97 reklamı ilk elemeleri geçme başansını gösteren DDB Needham Worldwide, reklam fılmleri yanşma- sında; 5 gümüş ve 2 altın Aslan Ödülü kazandı. Basın reklamlan ve afişler arasındaki yanşmada da DDB Need- ham Worldwide toplam 5 ödül kazandı. TEKNOLOJİ ViTRİNt Atmosfer düzenleyicisi, yaşamı düzenliyor Istediğiniz ortamı seçebibrsiniz. Eğer ro- mantik bir gece geçirmek istiyorsanız odaruzı gûllerle donatmanıza ya da ışığı ayarlamak için saatlerce uğraşmanıza gerek yok. Basın düğmeye. Ya da çabşmak isü- yorsunuz. Hem de sabaha kadar fakat sizi uyanık tutacakışığı eldeetmekte zorlanı-'^ yorsunuz. Aynca temiz hava da yok odada? O halde basın düğmeye. Sunnyvale fırmasmın yakında piyasaya süreceği atmosfer düzenleyicisi işte tüm bu işleri sizin için yapabiliyor. Atmosfer dü- zenleyicisinin 5 ayn programı var ve bu sa- yede romantik bir gece geçirmek ya da çabş- ma ortamı yaratmanın yanı sıra egzersiz, dinlenme ve hatta uyuma ortamı da yapay olarak gerçekleşürüebibyor. Bunlann yanı sıra oda havasının nemini ve ışığını da kont- rol edebibyorsunuz. Hatta basınç kontrolü ve hava dolaşımı bile düzenleniyor. Romantik bir ortam için gerekb müzi^i ayarlarsanız, atmosfer düzenleyicisi sizin için odaya gül ya da lale kokusu yayıyor, ışığı düzenbyor. Çalışma düzenini ayar- layıa programa getirildiğinde ise özellikle hava dolaşımının tam olmasını ve sağbkb çabşmak için gerekb oksijenin taze kal- masını sağlıyor. Tabii bu tör bir konfora erişmenin bir de fıyatı var. Eylül ayında piyasaya çıkacak olan atmosfer düzenleyicisinin fıyatı üretici fırma tarafından 3995 dolar olarak beh'rlen- miş yani yaklaşık 28 milyon lira. Sunnyvale firması yetkilileri atmosfer düzenleyicisinin çok tutacağını tahmin ediyorlar. Elektronik haritalar Amerika Birleşik Devletleri'n- de şehirlerarası yolculuk artık daha da kolay. Hayır haritalar daha aynnülı yapılmıyor, işinizi kolaylaşüran elektronik haritalar var. ABD'nin hemen her bölü- münü sığdırabildiğiniz elektfonik harita SlOO'le yol yol üzerindeki restoranlan, benzin istasyon- lannı, otelleri ve daha pek çok şeyi önceden öğrenebilmeniz mümkün. Siz sadece nereden yola çıküğınızı ve nereye gjtmek istedi- ğinizi yazıyor ve gerisini elektro- nik haritanıza bırakıyorsunuz. Elinizde rahatça tutabildiğiniz haritanın mikroçiplerinin üretici firmadan istenilmesi mümkün. ÇAPRAZ KUBLAR 1 ABD DOLARI 1.4640 Alman Markı 13444 Avustralya Dolan 103010 Avusturya Şllinl 30.1850 Belçika Frangı 5.6500 Danlmarka Kronu 4.0101 Fin Markkası 4.9520 Fransız Frangı 1.6515 Hotlanda Florinl 93.7S ispanyol Pezetası 5.3219 isveç Kronu 13130 İsviçre Frangı 1112.25 Katyan Llretl 124.88 Japon Yeni 1.1891 Kanada Dolan 5.7590 Norveç Kronu a7498 S.Arabistan Riyall 1 Stertin: 1.9472 ABD Dolan 1 ECU: 1.3923 ABD Dolan SDR: 1.4575 ABD Dolan SDR: 1005330 Türk Lirası MERKEZ BANKAS CİNSİ 1 ABO Dolan 1 Alman Markı 1 Avustralya Dolan 1 Avusturya Şilini 1 Belçika Frangı 1 Danimarka Kronu 1 Fin Markkası 1 Fransız Frangı 1 Hollanda Florinı 1 İspanyol Pezetası . 1 İsveç Kronu 1 İsviçre Frangı 100 Itaryan Lireti 1 Japon Yeni 1 Kanada Dolan 1 Norveç Kronu 1 Sterlin 1 S.Arabistan Riyali KURLARI 18 TEMMUZ DÛVIZ ALIŞ 6892.19 4707.78 5126.41 669.08 228.33 1219.86 1718.71 1391.80 4173.29 73.51 1295.06 5249.19 619.66 55.19 5796.13 1196.77 13420.47 1838.02 SATIŞ 6906.00 4717 21 5136 68 670.42 228.79 1222.30 1722.15 1394.59 4181.65 73.66 1297.66 5259.71 620.90 55.30 5807.75 1199.17 13447.36 1841.70 1992 EFEKTİF ALIŞ 6885.30 4703.07 5049.51 668.41 226.05 1207.66 1701.52 1390.41 4169.12 72.04 1282.11 5243.94 613.46 54.36 5709.19 1184 80 13407.05 1810.45 SATIŞ 6926.72 4731.36 5152.09 672.43 229.48 1225.97 1727.32 1398.77 4194.19 73.88 1301.55 5275.49 622.77 55.47 5825.17 1202.77 13487.70 1847.23 BAROMETRE Amerika | sizibekliyor• İngilizce öğrenmek, üniversiiede okumak, dokloro vt lisans üstü eğilint yapmak için önünüze aolon olanaklardan haberiniz var mı? Amerika'yanasılgîdersiniz?: 9 0 0 900 503 İngilîzcekursları 900 900 564 Meslekleregöreokullar 9 0 0 900 565 Yükseklisansbursları 9 0 0 900 566 Doktorabursları 900 900 567 Türkiye nin her yerinden dakikası 5833 TL.