Katalog

SAYFA CUMHURİYET 6ARALIK1992PAZAR PAZAR KONUKLARI Leyla Tavşanoğlujslamiyetin tırmanışını veTürkicumhuriyetlerin Türkiye ile olan ilişkisini iki siyaset bilimciyeyorumla Bati Osmanlının canlanmasından korkuyor Ahmed: Batı Iran yerine iDovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra Orta Asya 'da kurulan yeni Türki cumhuri- yetlerin, radikal İslamcı akımlarm etkisi altında kalmaları olasılığı var mı? BROXUP- Öncelikle hangi Türki cum- huriyetlerden söz ettiğimızi belırlememiz gerek. Çûnkü bunlar beş tane. Şimdıki halde İslâm etkisinin en güçlü olduğu Türki cumhunyet Tacikistan'dır. Orada Islam hareketi demokralik hareketle iş- birliği halindeydi. Bunlar eski Sovyet totalitarizmine birlikte karşı çıkıyorlar- dı. Orada her şey çok hızh gehştiği ve değişime uğradığı için Bu islam hareketi- nin niteliğini de iyi belirlemek gerekiyor. Tacikler Iran dili konuşmalanna karşın diğer Türki komşulan gibi Sünni-Hane- filer. Tacikistan'daki İslami hareket tran'dan çok Afganistan'dan etkilendi. Ama Tacikistan modeli Afganistan'dan daha liberal. Çünkü Tacikisıan'daki İs- lami hareket laik demokratik hareketle ışbirliğı ıçine girdi. tkinci adım, aldığımız bilgiye göre Özbe- kistan'da güçlü bir İslami hareketin oluşmaya başladığı. Kazakistan ve Kır- gızistan, tarihsel ve antropolojık neden- ler yüzünden daha farklı. Bu iki ülkedc toplum göçebe ve Müslümanhk, diğerle- rine kıyasla daha az etkili. Bu iki cumhunyette bu nedenle klasik geleneksel bir İslami hareket daha uzak bir olasılık olarak görülüyor. Türkmenıstan 19. yüzyılda İran'la savaş içınde olmasına karşılık bugün İran'la güçlü ekonomik bağlar kurdu. Türk- menler Sünnidir. Ama bunlarda da gele- neksel bir İslami hareket, güçlü bir sufı etkisi olması nedeniyk uzak olasılık ola- rak görülüyor. . Bir kere radikal İslami hareketı iyı belir- lemek, aynmlannı bilmek gerek. İslam köktendinciliği derken bunun sadece dinsel degiL sömürgecilikten kurtulma- nm getirdiği toplumsal faktörleri bulun- duğunu düşünüyorum. Eski Sovyet cumhunyetlerinde İslam kendini milliyetçilıkle özdeşleştirdi. Bu Türki cumhuriyetlerde İslamıyetin milli- yetçilikle eşdeğerde olduğunu bilmemiz gerek. Bu İslami akım örneğın İran'dakı gibi değil. Tam tersine... Bu Türki cum- huriyetlerde İslamıyet kendi kimliğini yeniden bulma, tarihini ve kültürünü ye- niden öğrenme anlamına geliyor. Bu Türkicumhuriyetlerde İslam ve mılli- MARY BROXUP Fransa doğumju. Vmversiteyi bilirdikten sonra Fransa 'da Ecoie Partiaue Jes Hautes Etudes 'de siyaset bilimcisioiıtTak görev aldı Eşinut ışinedeniyle Savyetier Birliğı negittığinde Orta Asya cumfturivetlerh-İe ilgili incekmekr yapma olanciğı buidu. Orta Asya Araşttrmalan Derneği'nde {Sockıy for CentralAsian StuJies) görev aldı. Ünlü Türkohg Alexander Benmgsen'ınkvzı. Azerbaycanfnda, hâlâ Azerbaycan cumhuriyetindeakrabaian, ailelen bulu- nan nüfus 15 milyon. Yani bağlar dinsel değil. daha çok insani. Azerbaycan'da si- yasi partilerailelerin birleştırilmesi, hatta iki Azcrbaycan'ın yeniden birleşmesini is- tedıklerini açıkladılar. iki ay kadar önce bir İslam ve demok- rası konferansı için İran'daydım. İran'da iki Azerbaycan'ın birleşmesi olasılığı bü- yük korku uyandınyor. Hatırlarsanız Iran, Azerbaycan Cumhunyeti'nin ba- ğımsızlığını tanımakta çok isteksız dav- ranmıştı. -Bu Türki cumhuriyetlerin eko- nomilerinin çok zayıf olduğunu büiyoruz. Ekonomilerindeki bu zayıfiık bu cumhuri- yetlerin demokrasıve geçişlerini zorlaştı- k Asya cumhuriyetlerine gitmiştim. O dö- nemde de bu ülkeler, işte Türkiye Müslü- man bir ülke olmasına rağmen çok başa- nlı bir ekonomik politika yürütüyor diyorlardı. O dönemde Ruslar, Müslü- manlar hiçbir şeyde başanh olamaz tel- kini yapıyorlardı bu cumhunyetlere. Bu ülkelerin ekonomilerine çok para yatırmak gerek. Özellikle de alt yapılan- nı oluşturmak için. Türkiye tabii muaz- zam bir para veriyor bunlara. Ama İran da bir ölçüde katkıda bulunuyor. Tür- kiye'nin, ekonomisinın durumunu pek iyi bilmediğim için ne ölçüde katkıda bu- lunabileceğini çok fazla tahmin edemi- yorum. Ama bence ışe küçük küçük başlayıp daha sonra geliştirmek başanh sonuçlar verebibr. Türkiye şu anda ne öl- çüde katkıda bulunursa bulunsun, hiç kuşkusuz durumun düzelmesine yar- dımcı olacaktır. Türkiye ılımlı davranmalı -Türkiye'nin bu ülkelere, de- mokrasiyı yerleştirmelerinde ne gibi kat- kıları olur? BROXUP- Türkiye'nin eski bir laıklik geleneği var. Bu ülkelenn de, kendilerine empoze edilmiş bir laıklik geleneği var. Bu açıdan bakıldığında Türkiye, bu ül- kelere, demokrasiyı yerleştirmelerinde büyük yardımlar yapabilir. Ama bence burada tehhke. Türkiye'nin bazen fazla- sıyla laik bir izlenım uyandırdığı. Türki- ye sırasında, ABD \e Batı yanlısı siyase- tını fazla zorlar görünüyor. Ama Türki- ye daha ılımlı bir siyaset izlerse bunlara çok ıyi bir model oluşturabilir. -Sizce İslamiyet çerçevesinde laıklik olabilir mi? BROXUP- Olabileceğini düşünüyo- rum. Çok katı İslam görüşünün bütün bu Müslüman bölgelen. yeterince Müs- lüman olmadıkları, hatta tanntanımaz hüküınetlen bulunduğu. bu nedenle de kuramsal açıdan İslam dünyasının bir parçası olamayacaklan gerekçesiyle red- dettiğini bıliyorum. Oysa olaylar bu ül- kelerin halklannın Müslüman kalHıkla- nnı. hatta dinlerine bazı Arap ülkeleri halklanndan bile daha bağb olduklannı kanıtladı. Ben Müslüman olmadığım için İslamiyetin bazı kurallanna inemi- \orum. Bence bu soruva vanıt Türkive Türkiye'yi tercih eder J^akistan'da demokrasıninyer- leşmesinde tarihselnedenler varmı? Ülke- de ordunun gücıi nedir? Müshlmanlık kurunntyla ordu arasındaki bağlantıyı an- latır mısınız? AHMED - Başlangıçta Pakistan'da or- dunun İslami hareketle bağlantısı çok azdır. Bu daha sonra. Zülfikar Ali Butto'nun Halk Partisi'ni kurmasmdan sonra oldu. Butto'nun gerçekte ne istedi- ğinı hiçbir zaman anlayabilmiş değilim. Butto Pakistan'da çok radikal bir ortam yarattı. Partisinın üç sloganı şunlardı: Müslümanlık dinımiz. demokrasi politi- kanuz. sosyahzm ekonomimızdır. Butto sosyalizmden söz edince ulema tek bircephe halinde ona karşı birleşti ve sosyalizmin Müslümanlık ruhuna karşı "küfür" olduğunu açıkladı. Butto'nun sorunu, pek çok şeyi hızla yapmak iste- mesiydi. Onunkı, gerçekleşürihnesı ola- naksız bir projeydı. Aynı anda reform yapmak, toplumsal değışım yaratmak istyordu. Ama. bir yandan da toprak ağası olduğu için bu yönde pek çok soru- nu vardı. Ustelik insani ilişkileri iyi değil- di. Kendi panisindekilere bile son derece acımasızca davranabilirdi. Zamanla Butto, Pakistan toplumuna yabancılaşu Bu yabanalaşma dönemi içinde tek kor- kusu muhalefetın kendisine karşı iyice cephe alması durumunda ordunun ikti- dara elkoyması tehlikesiydi. Böylece. orduyu kontrolü altına alabilmek için General Ziya Cl Hak'ı Genelkurmay Başkanlığı'na atadı. Çünkü Ziya Ül Hak hırslı bir insan olmamasıyla tanınryordu. Ama. radikal İslama partı Cemaat-i İs- lam taraftan olduğu da biliniyordu. Her şeye karşın Butto, General Ziya'nın. di- ğer generallerden daha fazla kendisine bağlı kalacağı hesabını yaptı. Oysa Ge- neral Ziya. Cemaat-i İslam taraftan ol- maktan .başka gerçekten aşın Müslü- mandı ve bütun subaylara da ıyi birer mümin olmalan telkıninı yapıyordu. Butto'nun onu Genelkurmay Başkanı yapmasındakı nedenı izah etmek gerçek- ten zor. Butto Pakistan'da muhalefeti kontrol edemeyince bazı ödünler verdi. Amacı halkın desteğini yeniden kazanmakü. Hafta sonu tatili pazardan cumaya alın- dı. içkı ıçmek. kumar. yanşlar yasaklan- dı. Dr.İŞTİYAK AHMED Pakisian'm Lahorkentinde 1947de doğdu. Siyasaîbügüerdaimda yüksek lisansmı Pencap Vniversiıesi'ndeyaptı. Birsüre Ratvaipındi 'deki Gorabn College 'de ders verdi. Soldakisiyasal taatiyetkrinedennle Pakisicm dan aynlmak zonmda kaldı. hveç 'egitti. Siockhobn Univershesi'nde doktorasmıyapıı. Stockholm İ'niversitesi 'ndesiyaset bilimi öğreüyor. lıktan çok ayn bir şey Reformcu İsldtn felsefe, eşıtlik, adaletle uğraşır. İslamda reform yapılması olasılığı bulu- nuyor mu sizce? Türkiye mükemmel örnek AHMED - Reform ançak çok sayıda Müslümanın tarihsel kalıplanndan kur- tularak dine bağlılığın yasayla değil, sa- dece maneviyatla ilgili olduğunu acıkla- malanndan sonra mümkün olabilir. Bence Türkiye mükemmel bir modeldir. 60 küsur yıldır hiç aksamadan yürüyor. İslam.insarun özel \icdanıyla ilgili olrna- lıdır. İslam evrenseldir ve insanın dini inançlanyla ilgilidir. Böyle olmalıdır. Ne bır yasa, ne de siyasi bir ideolojidir. Dünyada radikal İslamitokımm güç ka- zanmasmı nasıl değerlendiriyorsunuz'' ise radikal İslamcılann hiçbir sekilde se- çimle iktidara gelme şanslan bulunduğu- na inanmıyorum. Radikal İslamcılar hiçbir dönemde yüzde 3'ün üzerinde oy alamamışlardır. Dünyada İslami hareketin sonuçlan- nın ne olacağını şımdiden kestiremıyo- rum. Ama şu anda gördüğüm durum İslami hareketin gjttıkce büyüdüğü ve güçlendiğidir. Türkiye 'nin reformcu bir İslam dünyasın- daki rolû ne olur 9 Batı, Türkiye'nin bu ro- lünü hangigözlükle değerlendirir? Türkiye baü yanbsı AHMED - Pek çok kez, Türkiye'deki Batı çıkarlan nelerdir, diye kendi kendi- me sordum. Türkiye çok Batı yanlısı görünüyor: Bu görüntüsüyle de çok da- ha büyük bir oyunun parçası olduğu an- laşılıyor. Daha önce komünizme karşı oynanan oyunun da bir parçasıydı. Son zamanlarda düzenlenen bir konferansta, Türkiye'ye 'yeni süper güç' dendiğini duydum. Bu görüşü telafruz eden kişi de Sırp kökenb bir İsvecH sosyal bilimciydi. Bu görüşün yayılmakta olduğunu sanı- yorum. Türkiye Müslüman ve Müslü- man olduğu için de Avrupa'nm gerçek bir parçası olmayan bir ülke olarak gö- rülüyor. Her şeye karşın Türkiye'nin beğendik- leri yanı laik bir devlet olması. Batı bu- gün Türkiye'nin Orta Asya'daki etkisi- nin artmasını umut ediyor. Suudi Ara- bistan ve İran'ın bölgede etkili olmaa yerine Türkiye'nin etkili olmasını yeğli- yor. Batı'nın Turkiye'yle bu kadar ilgi- lenmesi hiç kuşkusuz Türkiye'deki Batı çıkarlanndan kaynaklanıyor. Batı'nın, dünyada büyük bir güç olarak ortaya çı- kacak kuvvetli bir Türkiye'den rahatsız- bk duyacağını saıuyorum. Baü'nın bu dunımu kabul etmeyeceği düşüncesin- deyim. Bence bu gerçeklerin ışığında Türklerin oynayacağı rol çok güç ve du- yarlıdır. Bunun yanında, İslam dünya- sında bir reform harekeü Türkiye'den sorulacaktır. Türkiye, İslam kültürünü laik devletle bağdaştırabilmiş çok güzel bir örnektir. Umanm Türkiye daha de- , mokraük bir ülke olur. Hâlâ Türk devle- tinde otoriter eğilimler bulunduğunu görüyorum. Türkiye'nin laikliğe bağlı kalması İs- lam dünyası için çok önemlidir. Müslü- man dünyada ınanılmaz, çok geniş çaph islami hareket büyüyor Dünyada islami hareketin sonuçlannın ne olacağını vAimdiden kestiremiyorum. Ama şu aada İslami Orta Asya Araştırmalari Demeği'nde görev alan Bennigsen-Broxup, iküû Türolog Akxander Bennigsen'in kızı yetçib'k bağlannın başka bir nedeni daha var. Sovyet İmparatorluğu'nun yol açtı- ğı bir durum Pan-İslamizm ve Pan-Tür- kizmin bu Orta Asya cumhuriyctlerinde içiçe geçmiş olması. Bugün bakıyorsu- nuz bu cumhuriyetlerde İslam Demok- ratik Partisi, İslam Cumhunyetçi Partisı adında partiler var. 19. yüzyılda da Pan- İslamizm ve Pan-Türkizm Rusya İmpa- ratorluğu'na karşı birlikte mücadele etmişlerdi. -Burada dikkatinizi çekmek iste- dtğirn bir nokla var. Azerbaycan Orta Asya cumhuriyeti değil. Ama çok önemli bir Türki cumhuriyet. Orada sizce durum neaHr? Azerbaycan gerçeği^ ' BROXUP- Azerbaycan çok kendine özgü bir ülke. Bence Azerbaycan, eski Sovyet cumhuriyetleri içinde gerçek an- lamda demokratik süreç başlatan tek ülkedir Gittikçe gebşen bir parlamenter sistemleri var. Sonra Azerbaycan ilk Müslüman cumhuriyettir. Bu saydıkla- nmtz arasuıda tek Şii olan ülke Azerbay - can'dır. Azerbaycan geçmişte ıkiye aynl- nuşa denilebilir. Dinci hareket İran'a. Tebriz'e, laik hareket ise Türkiye'ye ya- kındı. Buna karşın Sovyet döneminde Azerbaycan'la İran arasında dinsel açı- dan belli bir yakınlık dışında bağlantılar bulunmamaktaydı. Azerbaycan'da müf- tûnün. din bilgisi hiç bir şekilde Şiilik temeline dayanmaz. Azerbaycan aynı zamanda bu Türki cumhuriyetler içinde en laik olanıdır. Türkiye'de \e Batı'da Azerbaycan'ın Şiıliğı nedeniyle İran'a yaklaşmasından korkulduğunu bibyo- rum. Ama bence bu temelsiz bir korku- dur ve bu tür kaygılar çok saçmadır. Azerbaycan tipik Türki geleneğiyle son derece hoşgörülü, son derece laik bir ulu- sa sahiptir. Politik açıdan çok gelişmiştir. Tur- kiye'yle bağlantılan sayesinde Batı or- yantasyonu vardır. Azeriler Müslüman- dır, ama onlarda kültür ağır basıyor. Azerbaycan'da İran'a yakın bir İslami parti var. Ama bana verilen istaüsüklere göre bu partiyi nüfusun ancak yüzde 1 'ı destekliyor. Azeri toplumunun İran'a yakınlığı İran Azerbaycanı nedeniyle. Parçalanmış aileler var. Örneğin. İran BROXL'P- Hiç kuşkusuz. Öncelikle bu ülkelerdeka radikal İslami akımlann güçlenmesı ekonomik sorunlara çok baglıdır. Cezayir ve diğer başka ülkeler- de olduğu gibi İslami radikalizm ekono- miler zayıfladığında güçlü biçimde orta- ya çıkıyor. Hiç kuşkusuz, bu cumhuri- yetler ekonomik sorunlannı çözemezler- se İslami radikal çok güçlü bir biçimde bu ülkelerde ortaya çıkacak. Türki cumhuriyetler çalışkan -Peki, bu cumhuriyetler ciddi ekonomik sorunlannı çözebûecekler mı sizce7 Bövle bir olasılık ?örw or musunuz? Batı müslümanlıktan korkuyor Rusya'ya göre Müslümanhk ve Türklüğün birleşimi kadar korkıı verici olamaz. Rusya için Müsiümanlık ve Türklüğün canlanışı kötülük anıtı haline geldi. BROXUP- Ben ekonomıst değibm. Ama bence ekonomik sonınlan muaz- zam. Öte yandan bu cumhuriyetlerin, ekonomik sorunlannı Rusya'dan daha kolay çözebileceklerine inanıyorum. Çünkü bu cumhunyetler daha küçük, hâlâ çok çalışmayı unutmamışlar. Hâlâ belli ölçüde bir tanmcıbklan var. Bu, be- sin ürünlerinde kendi kendilerine yete- bilmelenni sağhyor. Ama şunu söyleye- bilınm: Önlerinde muazzam ekonomik sorunlar bulunuyor. -Bu Türki cumhuriyetlerin eko- nomilerini dışa açmalan sansı var mı? Buna Türkive nin katkısı ne olur? BROXUP- Sanıyorum bu Orta Asya cumhuriyetleri ve .Azerbaycan'da yöne- timler ekonomılenni dışa açmak için el- lennden gelen cabayı harcıyorlar Bu ülkeler Türkiye'ye büyük umutlar bağla- mışlar. Türkiye. bunlar için politik mo- del olmaktan çok önce ekonomik bir model olmuştur. On vıl önce de bu Orta örneğidir. Ülkenizin liderleri Müslüman ama devletiniz laik. Bence laik, ama Müslüman olan bır ülkede kabul edilme- yecek şey, hükümetin ya da devletin ba- şının Hıristiyan olmasıdır. . -İslamda reform ı apılabileceği- ni düsünüvor musunuz? BROXUP- Bence sorun İslamiyette değil. İslamiyetin gayet reformcu bir din olduğunu düşünüyorum, ama sorun bu dinin nasıl yorumlandığından kaynakla- nıyor. Kuran'ı istediğiniz gibi yorumlar- sınız. Bunu yaparken de bütün tartışma- lannızı haklı çıkarabiürsiniz. Bence İslamiyette en büyük tehlike, dinin siyasi araç olarak kulîanılmasıdır. İslamiyet kendi başına hiçbir zaman herhangi bir reforma engel oluştunnamışür. -Batı, Müslümanlığınasılgörü- vor? Hangi açıdan baknor? BROXUP- Bence, Baü Müslümanbk- tan korkuyor, hatta dehşetü korkuyor. Benim ilgi ve uzmanbk alanıma gıren Orta Asya'daki Türki cumhuriyetleri ve eski Sovyetler Birbği'ndeki diğer Müslü- man cumhuriyetler konusunda Rusya bu korkuyu kullanıyor. Rusya bu şekil- de örneğın Tacikistan'a askeri müdahale gibi hareketlerinde Batı'nın desteğini ka- zanmak amacıyla bunuyapıyor. Rusya'- ya göre Müslümanhk ve Türklüğün bir- leşimi kadar korku verici bir durum olamaz. İran tehdidı onlar için o kadar önemli değil. Rusya için Müslümanbk ve Türklüğün canlanışı kötülük anıtı habne geldi. -Peki, Batı bu durumu nasılgö- rü\ or? "BROXUP- Anladığım kadanyla Bau, Orta Asya cumhuriyetlerindeki gelişme ve kalkınmanın Türkiye modeline uy- gun olmasını istiyor. Ama şimdilerde bir kısım diplomatlar ve akademisyenler "Türkiye kendi ken- dini yeniden inşa halinde. Toparlanıyor. Bu olguya dikkat etmemiz gerek" yakla- şımı ve düşüncesi içindeler. Batı'da da bu korku var. Ama şu anda İslamiyet'ten, Türkiye'den, ya da Osmanh İmparator- luğu'nun yeniden canlanması olasılığın- dan daha fazla korkuyorlar. Türkiye bu korkulan giderme becerisini gösterebi- lirse, sanıyorum Batı onu bir süre rahat bırakır. Dr. îştiyak Ahrocd, soldaki siyasal faüyetleri nedeniyle Pakistan'dan ay nlmak zonmda kalan bir siyaset bflimci. Butto'nun döneminde ustelik çok ra- dikal bır şey yapıldı. O da devletin, kimin Müslüman olduğunu tarif etmesi kara- nydı. Bu nedenle Butto döneminde İs- lam bağnazlıgınm kısmen meşrulaşünl- dığını görüyoruz İslami akım 1977'de Ziya Ül Hak. Butto'yu devi- np iktıdan ele geçirdiğınde ciddi bır so- runla karşılaştı. Ne yapması gerekti? Ortada bır İslami akım vardı. Kendisi de ınanmış bir Müslümandı. Yanbştı ya da doğruydu onu tartışmıyorum. Ama doğ- ru yolun İslamda olduğuna inanıyordu. Cstelık siyasi açıdan bu onun ışıne de ya- nyordu. Çünkü darbeyı yaptığında "Al- lah adına Pakistanı ele geçirdim" demiş- ti. General Ziya Ül Hak'ın döneminde İslami akımla ordu ılişkisinın gebşip güç- lendiğını görüyoruz. Ziya L"l Hak'ın daha sonraki yıllarda Cemaat-i İslami ılc ufak tefek sorunlan olmadı değil. Ama genelde bir "Gazi" olarak görüldü. Pakistan ordusunun başındakı yeni general hem radikal İslamcılar hem de militanlardan bıkmış görünüyor. Müslümanhğm reformcu bir din olduğu söylenir. Ama bu gerçeklerin ısı- ğında va da Müslümanlığın buyorumuyla hiç deöyle birgörûntü ortaya çtkmıyor... AHMED - Ben Hınstiyanlığı da araş- tırdım. Hıristiyanlıkta da hoşgörüye yer yoktur. Tarih boyunca bilim adamlan yakıbnış, öldürüİmüş, engjzisyon pek çok insani yok etmiştir. Müslümanhğı da kamu yasası ya da topyekûn bir ideo- loji olarak yorumlarsanız bunun reform neresinde? Reform, özgürlük ve özerklik için yeni alanlar açmaktır. Müslümanb- ğın bu yorum biçiminin yararlı bir re- form sağlayacağmı sanmıyorum. Belki toplumlardaki geleneksel Müslümanb- ğın geri getinlmesinı sağlayabılir. Bu da örneğin kadınlann kapanmasına, ayn- ma tabi tutulmasına yol acabilir. Bugün kadınlar Pakistan'da artık carşaf giymı- yor. peçe takmıyor. Ama yeniden çarşaf gıymeleri. peçe takmalan için baskılar başladı. Bunda ne reform olduğunu an- layamıyor. hiçbir ışık da göremıyorum. Topyekûn bır ıdeoloji olarak görülen Müslümanlık reformcu bir Müslüman- AHMED - Bence buna yol açan çeşitli etkenler var. Bunlardan biri hiç kuşku- suz sömürgecilik düzem sona erdikten ve sömürgecibğin getirdikleri sorgulanma- ya başlandıktan sonra demokrasi fıkri doğdu. İnsanlar sömürgeciliğe karşı mil- byetçi oldular. Kendi kaderlerini tayın hakkını elde etmek ıstediler. Bu da de- mokratik bir ılkedir. Kültürel ve psiko- lojik aynmı anlayabılinm. Bazılan da belki İslam mirasımız sorunlanmızm çö- zümüne cevaptır, diye düşünüyorlar. Bu sorunlann başbcalan bütün Müslüman dünyada gittikçe artan uyuşturucu mad- de traüği. işsizlik, ahlakcöküntüsü, anıf- Türldye^ninrolâ eok zor Batı, Türkiye'nin Orta Asya'daki gücünü arttırmasmı umut ediyor. Yine de Batı'ran dünyada büwk bir güç olarak ortayaçıkacak kuvvetli bir Türkiye'den rahatsızhk duyacağını tahmin ediyorum. sal meseleler. Bütün bu sorunlar Bau etkisine bağlanabiliyor. Yöneüci seçkin sınıf Batı'nın etkisınde kalmış. Bütün bu gerçekler ışığında orta sınıfinsanının bü- tün bu sorunlar nedeniyle İslamın oekici- bğine kapıldığı düşünülebibr. Tabii bir mesele de bu Müslüman ülkelerde de- mokrasmm yerleşememesi ve ekonomik sorunlann çözülemeyişi neden olarak gösterilebilir. Ama olayın başka bir yüzü var. Örneğin Suudi Arabistan akıl aîmaz derecede zengin. Ama bu ülkede de de- mokrasi yok. Çünkü demokrasinin yer-' leşmesi yönetici seçkin sınıfın iktidan yitirmesi anlamına gelecektır. İran, radikal dincilerin iktidara gelişle- rine en güzel örnektir. Ama bugünün İran'ı yavaş yavaş gerçekleri görüyor ve bir uyum sağlama çabası gösteriyor. İran'da bir dönem gelecek, Humeyni modçb radikal İslamahğın yerini daha pragmatik bir ilişki alacak. Pakistan'da bir ümmilik (okuma yazma bilmezlik) hâkimdir. Laıklik ve demokrasi ülkelere gerçekçi bir bakış açısı kazandinyor. Son yıllarda Suudi Arabistan'a bakı- yprum. Suudi toplumunda o katı Vaha- bi kurallanna pek itibar edihnediğinı görüyorum. Suudiler zengin. Dış ülkele- re seyahat edebiliyorlar ve kültürieri art- tıkça da artık özgürlüklennı kazanmak istiyorlar. İşte bu, hatta Müslüman dün- yasının geleceğidir. Ama eğer Türkiye, günün birinde İslam radikalleri tarafın- dan ele geçınürse -ki bunu Allah saklasın diyorum- Müslümanlann özgürlüklerini kazanma süreci 50 yıl daha geriye gjder. Türkiye geleceğin modeü olacaktır. Öte yandan Türkiye'deki Batı çıkarla- n bırilen tarafından yönetilmektedir. Bu bınleri, kendılerinin Orta Asya'yı denet- lemesine yardımcı olacaksa Türkiye'- deki laikliği destekleyeceklerdir. Âma laıklik. Türkiye'nin büyük bir güç, hatta büyük bir asken güç habne gehnesine \ ardımcı olacaksa o zaman Batı, geçmiş- te yapüğı gibi Türkiye'ye her türlü baskı- >ı uyguîayacakür. Türkler çok acıkdavramnak zorunda- dırlar. İşin aa tarafı da buradadır. Batı'- nın çıkan dünyayı kontrol etmektir. Gerçek budur. Umanm Türkiye gerçekten güçlenir. Orta Asya şu sırada gerçek anlamda Türkiye'mn etkisi altındadır. Batı dünyasında, Türkiye'nin Orta Asya cumhuriyetlerindeki etkisiyle yeniden bir Osmanh İmparatorhtğu inşaetmeye çalıs^ tığı kuşkusu ohişmaya başladığı söylent- yor... AHMED - Bunu söyleyebilirler. Ama zaten Türkilerle Türkiye'nin bjr araya gelmesi bir çeşit Osmanh İmparator- luğu'nun yeniden kurulması anlamına gelmiyor mu? Ama bunlann, Türkiye es- ki topraklannı geri abnaya çalışıyor, kuşkusunda olduklanm sanmıyorum. Güçlü bir Türkiye, Balkanlar'da ve Doğu Avrupa pobtikasında bir rol üstle- necektir, anlamına gelir. Bosna'yı ele alahm. Bosnada olanlar sadece Müslü- manlar için değil, aynı zamanda Türkler için de kaygı kaynağıdır. Bence Baü, Baüh olmayan dünyayla ilişkilerinde her zaman haİcsız ve dürüst olmayan bir davranış içine gjrmiştir.